ара үүлелер кылырындан чайлап чоруулуңар.

ТЫВА РЕСПУБЛИКАНЫҢ КАМБЫ-ЛАМАЗЫ ЛОПСАҢ ЧАМЗЫНЫҢ ТЫВАНЫҢ ЧОНУНГА КЫЙГЫРЫЫ!

ЧҮДҮКЧҮЛЕРНИҢ КИЧЭЭНГЕЙИНГЕ!

ДОҢЧӨД ХУРАЛЫН ХУРААР АЗЫ САКА ДАВАА байырлалын (Будда Шакьямуни Бурганның төрүттүнген, Чырык Угаан байдалы четкен болгаш Паринирвана байдалынче кире берген хүнүн демдеглеп турар) улуг Байырлалды чылдың-на Тывага ЫДЫК АЙ кылдыр ёзулап эрттирерин чарлааш, бир айның сагылын сагыыр: ЫДЫК АЙДА арага ижип болбас, таакпы тыртып болбас, эът чивес, аас-дыл кылып, багай сөс сөглевес, багай бодалдар бодавас, мага-бот-биле багай кылдыр алдынмас, утка чок хөглээшкин кылырын шеглээр, ниитизи-биле он кара үүлени кылып болбас.

Чүге дизе ЫДЫК АЙДА нүгүлдүг кара үүле кылырга, чүс муң катап көвүдээр, а буянныг ак үүле кылырга, он муң катап көвүдээр.

Ынчангаш тыва чонувус буян кылып, бурунгаар сайзыразын, нүгүл кылып куду батпазын деп чаңгыс изиг күзел-биле ЫДЫК АЙНЫ онзагайлап турарывыс ол.

Бо байырлалды чайның башкы айның азы чылдың дөрт дугаар айның 15 дугаар чаазында ай санаашкыны-биле демдеглеп эрттирип турар. Бо чылын кол байырлал май 21-де болуп эртер. А ЫДЫК АЙ май 7-ден эгелээш, июнь 6-да төнер. Бо 30 хонукту ЫДЫК АЙ деп чарлап, тайылбыр чорудар ажылды эгелей берген бис.

«Дөңчөд» дээрге төвүттеп «муң өргүлдер байырлалы» дээн. Ол хүннү бүгү делегейниң буддийжи чону байырлап эрттирери чаңчыл апарган. Тывага база ЫДЫК АЙДА чүгле буянныг үүле кылып, нүгүл кылып болбас, кижи бүрүзү ОМ МАНИ ПАДМЕ ХУМ деп МААНИ тариназын болгаш Бурган Башкы Будданың бодунуң ОМ МУНИ МУНИ МАХА МУНИЕ СУУХАА деп тариназын хөй номчуур чаңчыл шаг-төөгүден сагыттынып келген. Мону Тыва чуртувуска катап чыл санында сагып, чурумчудуп доктаадыр ужурлуг бис.

Арага ижерге, таакпы тыртарга, кижиниң угаан-медерели мугулайланыр, чүвени медереп, билип алыр шыдалы сулараар, ынчангаш нүгүлдүг үүлени, частырыглыг чүүлдерни кылыры белен болу бээр, ынчангаш ол кижи, бир дугаарында, бодунга, ооң соонда өг-бүлезинге, чоок кижилеринге, эш-өөрүнге, долгандыр турар улуска, күрүнеге улуг човулаңны чедирер.

Бир эвес эът чивейн баар болза, оода бир ай-даа иштинде чивес болза, ханының тургузуунда турар багай хевирниң үс-чаг холестерин деп бүдүмел эвээжээр, ынчан чүректиң дамырларының ажылдаары экижиир, баш мээзиниң хан эргиир дамырлары база эки апаар. Ооң ачызында чүрек согуу дүргедээр – инфаркт, баш мээзинче хан чүгүрер – инсульт деп аарыгларны баш бурунгаар чок болдурарының аргалары тургустунуп келир. Эът чивеске, кижиниң баары арыгланыр, ижин-шөйүндүлерге эки боор, думчук ажыттынып - чыт органының ажылдаары экижиир, ынчангаш ЫДЫК АЙНЫҢ үезинде кижи бүрүзү ак чемнер болгаш ногаа аймаандан кылган чемнер чиир болза эки. Кижи бодунуң мага-бодунда өскерлиишкиннер эки салдарлыг болуп турарын дораан-на эскерип кааптар эвеспе. Оода долу шыдавас-даа болза, май 7-ден 22-ге чедир чартык ай-даа иштинде болза, эът чивезин кызыдар херек. Кижи бүрүзү ону албан шыдажып сагып эртер кылдыр кылып алыр болзувусса эки. Кижилер ындыг буян кылыр болза, шыдамык чоруктуң боттандырылгазын бүдүргени ол болур. Кандыг-даа шаптараазыннар тургустунуп келирге, ону ажып тиилеп, шыдажып эртеринге идиг бээр күштүг болур кылдыр угаан-медереливисти чаңчыктыраалыңар.

Бир чугула чүүл: ЫДЫК АЙДА Тыва чуртувустуң ыдыктыг черлерин аштап арыглаары болгаш моон соңгаар чүдередип бокталдырбазы. Арт-сын кырында овааларны, аржаан-суглар баштарын, ыдыктыг дагылгалыг черлерни, ыяштарны, черле ниити бойдусту: хемнерниң, сугларның, хөлдерниң, ыдыктыг тайгаларның, арт-сыннарның дириг бойдузун келир салгалдарывыска хумагалап, камнап артырып бээр ажылдарны амыдыралга боттандырарын ЫДЫК АЙДАН эгелеп, назынывыс төнгүжеге дээр күштелдирээлиңер.

Бот-боттарывыс база аравыста эптиг-найыралдыг болуулуңар, улугну улуг, бичиини биче деп хүндүлеп, он ак үүлени бодарадып, нүгүл кылбазын сагып, шыдажып эртерин бодаалыңар!

ара үүлелер кылырындан чайлап чоруулуңар.

Буддийжи кижи ону кылырындан ойталаар10 кара үүлелер.

I. Мага-бот-биле кылдынар 3 багай үүлелер.

1. Амылыг амытанның амы-тынын үзери.
2. Улустуң бербээнин алыры.
3. Эр-херээжен харылзааны шын эвес кылыры.

II. Сөс-домак-биле кылдынар 4 багай үүлелер.

1. Мегелээри.
2. Улус аразынче сөс октаары.
3. Каржы сөстер чугаалаары.
4. Хоозун, утказы чок, меге үзелдиг чугаа кылыры.

III. Сагыш-сеткил-биле бодаар 3 багай үүлелер.

1. Өске кижиниң эдин алыксаар, хоптак сеткил.
2. Өске улуска хора чедириксээр сеткил.
3. Шажынга удурланган меге үзел – ол болза үүлениң (кылдынган чылдагаан биле ооң бүде берген түңнелиниң) хоойлузунга бүзүрел чогу, сүзүк чогу; Буддалар бар деп чүвеге удурланыры; эрткен болгаш келир чуртталгалар бар дээрзинге бүзүревези. Бир эвес бо бүгү чүүлдерге кижиниң домааның, угаан-медерелиниң, кылып, бодарадып турар чүүлдерин хайгаараарын кызытпас болур болгаш ооң уржуу-биле боду бодунга болгаш долгандыр турар кижилерге хора чедириптип болур.