(жалғасы)
Қорғануды жекелег шаралыр: газқарсылағыштар, респираторлар. Улану кезіндегі алғашқы көмек.
Әуе орталарының сауығуы ондағы зиянды заттардың құрамының қауіпсіз мәнге дейін төмендеуі өндірістік орында біруақытта микроклиматты ұстауы арқылы жетеді (берілген заттқа ПДК өлшемінен аспаса). Жұмыс зонасындағы ауаның зиянды заттар концентрациясын төмендетуді не зиянды заттар түзілетін немесе жұмыс зонасын түспейтін кезде технологилық процесстер мен жабдықтарды қолдану арқылы төмендетуге болады. Жекелеген жағдайда желдету жүйелерін, жабдықтыі сенімді герматизациялануы, технологиялық процесстердін таза экологиялық шикізаттқа ауысуын қолданумен және т.б. жүрігзіледі. Егер осы шаралар күтілетін нәтижелерге жетуге мүмкіндік бермесе, онда өндірісті автоматтандыру немесе қашықтықтен басқаруға көшу ұсынылады. Бірақ жұмыс зонасы ауасыгда орналасқан зиянды заттардың әрекетінен қоғану жағдайында, сүзгілейтән және оқшаулайтын деп бөлінетін жекелеген қорғану құралдарын қолдануға тура келеді. (респираторлар және противогаздар). Мәні бойынша сүзгілейтін респираторлар: шаңғақарсы (сүзгілейтән элементті жартылай маска. «Лепесток» типті респиратор), газды және әмбебапты (мұндай респираторлар көп емес зиянды газдарды, буларды ж»не шаңдарды қолдану үшін ұсынылады. Газқарсылағыштар сүзгілейтін және оқшаулайтын болып бөлінеіді. (шлангілік және автономдық).Сүзгілейтін газқарсылағыш кешеніне кіреді: сүзгі қорап, резеңке беткі бүрмелі шлем-маскадан трубкой және газқарсылағышты алап жүретін сумка.
Барлық орныдағы ауаны ауыстыру үшін тағайындалғын жалпы желдеткіштің жұмысын қарастырамыз. Бұл жүйеде ауа қозғалысы арнайы ауа үргіш машиналар - вентиляторларды қолдануесебі арқылы іске асады. Қазіргі заманғы кеңсенің желдеткішінің ерекшелігі– үлкен ауа алмасуды қамтамасыз ету қажеттілігі (40-50 млн. м3/час). Бұл өндірістер интенсификациялары сияқты және әуе орта күйге талаптарды жоғарылатумен шақырған. Сондықтан желдеткішті ұйымдастыру кезінде кәсіпорынның біршама таза аумағына араласатын және құйылатын және тарту қою жабдық орналастыру үшін аудандардың іздеумен орталықтанған ауа дуалымен байланысты жаңа тапсырмасы туындады. Желдеткіш техникада максималды таза ауа және өңделген ауаны жоюға мүмкіндік беретін турбулентті ағыстар қолданылады.
Орынға ауаны беру үшін келесі әдістер қолданылады:1) жұмыс зонасына ауаны тікелей беру; 2) еденнен 4-6 метр биіктікте жұмыс зонасының бағытталуына ауа беру; 3) жоғарғы аймаққа тығыз көлденең сорғалаулармен ауаның беруі; 4) жоғарғы аймаққа ауаның тік төмен беруі. Зиянды заттарды бөлмеден тиімді алып тастау үшін жалпыкөлем желдету жүйеден әдетте жергілікті кешендендіріледі, мысалы, табиғи желдетумен.
Өндірістік ортада жұмыс зонасында зиянды заттардың құрамына тұрақты бақылау керек. Бұл заттарды анықтауға сынақтар таңдау әдетте жұмысшының дем алу деңгейінде жұмыс орнында іске асырылады. Жұмыс зонасының шаңдануы, зиянды заттар концентрациясын сәйкес келетін аспаптер мен аппартарттарды қолдану арқылы әртүрлі әдіспен бақылайды.
Жоғарыда тыныс жолдарын жекелей қорғаудың кйбір құралдары аталды. Олррдан басқа жұмысшының денесін қоршаған ортаның физикалық, химиялық, механикалық жағымсыз әсерінен қорғайтын арнайы киімдер қолданылады. Арнайы киім қозғаласы еркіндігін, ағзаны қалыпты термореттелуін және ластанудан жақсы тазалануды қамтамасыз ету керек. Арнай аяқ киім жұмыс ортасының матриалына төзімді, ал табаны жұмысшының төзімділігін қамтамасыз ету керек.
рт қауіпсіздігі.
Жану процесстері. Өрттің, жарылыстың, жанудың пайда болу себептері.
Өндірістік кәсіпорында, көлікте, және тұрмыстағы өрттер адамдар үшін қауіпті және үлкен материалдық шығын алып келеді. Өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету сұрағы мемлекеттік мәнге ие.
Өрт қауіпсіздік сондай объекттің күйіне, өртте пайда болуда енетін, ал сол жағдайда оның пайда болулары өртке қауіпті факторлар адамдарға әсер сақтап қалады және заттық құндылықтарды қорғауды қамтамасыз етеді. Өрт қауіпсіздік астында өрт профилақтикасына және ликвидациясына бағытталған шаралар мен техникалық құралдырдың кешені мен түсіндіріледі. Қазіргі өрт қорғау өртке тез табу жүйелерге қару-жарақ алып жатыр, сөндірулер мүлтіксіз техниканы және тиімді құралдарды, дер кезінде және квалификациялы қолдану, оның пайда болуларына ең бастауында өрт құртуға мүмкіндік береді.
Өртті сөндіру және қарсы шараларды жану процесстер кезінде химия және физикалық мәнді ескермей дұрыс ұйымдастыру мүмкін емес. Бұл процесстерді үйрену өртпен нәтижелі күресуге мүмкіндік береді.
Жану – бұл үлкен көлемде жылу мен жарықты бөлу жүретін, күрделі, тез тарайтын физика-химиялық заттардың айналысы. Жану үш фактор кезінде мүмкін: жануға қабілетті заттар, қышқылдағыштың (әдетте ауадағы оттек, сонымен қатар: хлор, фтор, бром, азот қышқыл және т.б заттар болуы мүмкін) және жану көзі. Жанғыш зат және оттек әрекет етуші және жанатын жүйені құрайды, жану көзі онда жану реакциясын шақырады. Мұндай экзотермиялық реакцияға мысал – көміртектің жануы С + О2 = СО2 + 383,5 кДж/моль.
Ауаның 21 % жуық оттектен тұратыны белгілі. Оттектің концентрациясы Горение в большинстве случаев становится невозможным, когда концентрация кислорода понижается до 14-18 % дейін төмендеген кезде жану көп жағдайда мүмкін болмайды, және кейбір заттар ғана и только некоторые вещества (сутек, этилен, ацетилен және басқа заттардың қатары других) 10 % оттегі концентрациясына дейін жануы мүмкін. Жанғыш пен қышқылданғыштың арақатынасынан кедей және бай жанғыш қоспаларын ажырату қабылданған. Кедей қоспалар молшылықта қышқылдағыш, ал бай – жанғыштан тұрады. Егер жану процессі оттек молшылығында жүрсе, онда толық жау туралы айтады, бұл кезде жану өнімі болып су, көмірқыш газы, және т.с.с яғни зат келесі қышқылдануға қабілетсіз. Толық емес жану оттек жетпеген кезде болады, және түзілген өнімдер токсиндә және жанушы болып табылады.(яғни келесі қышқылдануға төзімді). Мысалы, көміртен оксиді, спирттер, альдегидтер және т.б.
Жанғыш қоспаның құрамына тәуелділіктен жану гомогенді және гетерогенді болады. Гомогенді жану кезінде зат және қышқылдағыш бірдей агрегатты жағдайда, (мысалы, жанғыш газбен ауаның қоспасы), ал гетерогенді кезінде – жану кезінде зат бөлінді шекарасына ие болады. (мысалы, қатты немесе сұйық заттардың ауамен байланысындағы). Жалынның таралу жылдамдығы бойынша дефлаграционды (ондық м/с), жарылғыш (жүздеген м/с) және детонационды (мыңдаған м/с) деп бөледі. Жану үшін дефлаграционды жану тән. Жану процессін қарау кезінде оның келесі түрлерін ажырату керек: жарқ ету, жану, тұтану, өздігінен тұтану, өздігінен жану, жарылыс. Жану (тұтану) және өздігінен жану (өздігінен тұтану) процесстері арасындағы айырмашылықты түсіну керек. Жану туғызу үшін заттың өздігінен тұтану температурасына көтеретін температураға ие ыстық импульс жану жүйесіне апару керек. Тұтанудың температурасынан төмен температура кезіндегі жанудың пайда болуы өздігінен жану процессіне жатады. Заттардың жылулық өздігінен жануы жасырын немесе ішкі қыздыру көзінің әсерінің астында өздігінен қыздыру нәтижесінде туындайды.
Өрт қауіпсіздігі (жалғасы)
Жану процессінің түрлері. Индукция кезеңі. Газдардың, сұйықтардың және шаңдардың жануы.
Жану процесстерін қарау кезінде оның келесі түрлерін ажырату керек: жарқ ету, жану, тұтану, өздігінен тұтану, өздігінен жану, жарылыс. Жарқ ету – бұл сығылған газдарды түзумен орындалмайтын жанғыш қоспаның жылдам жануы. Жану – оталдыраудың көздерінің әсерінен жану туындау. Тұтану – жалынның пайда болуымен жүретін жану. Тұтанғыштық – оталдыру көздерінің әсерінен жау қабілеттілігі.
Өздігінен жану – бұл оталдырыу көзінсіз заттардың жануының туындауына әкелетін экзотермиялық реакцияның жылдамдығының жылдам көтерілуі, (қоспа материалынан). Өздігінен тұтану – жалынның пайда болуымен жүретін өздігінен жану. Жарылыс деп энергияның бөлінуімен және қысылған газдардың түзілуімен жүретін механикалық жұмыс өнідруге қабілетті заттардың өте тез химиялық айналуы (жарылғыш).
Жану (тұтану) және өздігінен жану (өздігінен тұтану) процесстерінің арасындағы айырмашылықты ажырату керек. Жану туғызу үшін заттың өздігінен тұтану температурасына көтеретін температураға ие ыстық импульс жану жүйесіне апару керек. Тұтанудың температурасынан төмен температура кезіндегі жанудың пайда болуы өздігінен жану процессіне жатады. Заттардың жылулық өздігінен жануы жасырын немесе ішкі қыздыру көзінің әсерінің астында өздігінен қыздыру нәтижесінде туындайды. Өздігінен тұтану егер өздігінен қышқылдану процессі кезінде бөлінген жылу мөлшері қоршаған ортадағы жылу беруді көтеретін болған жағдайда ғана мүмкін.
Өздігінен тұтану температурасы – бұл жалынды жану туындаумен бітетін экзотермиялық реакцияның жылдамдығының тез көтерілуі кезінде туындайтын ең төмен температура. Өздігінен жану температурасынан басқа жанғыш заттар индукция мерзімімен немесе өздігінен тұтану уақытымен сиаптталады. Индукция мерзімі болып – тұтанудан қыздырауға дейінгі уақыт аралығы айтылады. Индукция мерзімі жанғыш заттарға жанудың аз қуаттылығы кезінде тәжірибелік мәнге ие болады (ұшқын). Бұл жағдайда тұтану қоспаның индукция мерзімімен және ұшқынның суыну уақыты арақатынасынан тәуелід. Осы кезде егер индукция мерзімі ұшқынның суыну мерзімінен көп болса онда қоспаның тұтнуы болмайды.
Кейбір заттар қылыпты температурада тұрыпта өздігінен жанады (үгінді торф, қазып алынатын көмір және т.б.). Өздігінен жануға бейім заттадың өрт қауіптілігі өте үлкен.
Жарылу затгаздарыныі қасиеті ауада, (тұтанудың концентрациялық шекарасымен),оталдыру энергиясымен, жану температурасымен және таралған жалын жылдамдығының жану аумағында анықталады. Біршама қауіпті болып тұтанудың үлкен аумағына ие мысалы, ацетилен, сутегі, күкітр сутек газдары табылады.
Барлық жанғыш сұйықтар булануға қабілетті, және олрдың жануы тек қана сұйықтың бетінде орналасқан булы фазада өтеді. Будың саны сұйықтың құрамы мен температурасына тәуелді.. Булардың ауада жануы оардың белгілі концентрациясында ғана мүмкін. Материалдар қатарын өндіру кезінде ауада жарылғыш қоспа түзуге қабілетті шаң түзіледі.
Өрт қауіпсіздігі (жалғасы)
Өрт пен жарылыстардың профилактикасы. Өндіріс бойынша өрт күзетін ұйымдастыру.
Өндірістегі өрттің негізгі себебі –жұмыс құралының технологиялық тәртібінің бұзылуы, электрқұралдырының қалыпқа келмеуі,жөндеуге құралдың нашар дайындалуы,әртүрлі материалдардың өздегенен жануы және т.б.
Өртті тоқтату жүйесінде өрттік профилактика маңызды мағынаға ие. Ол кәсіпорындарға ескертуді және өрттің таралу аймағын қоса есептегенде өртті жабады, ыстық ортадан адамдар мен заттарды басқа орынға ауыстыруды қамтамасыз етеді. Өртті және жарылысты тоқтату үшін қауіпті жарылғыш және жанғыш ортаның түзілуін тоқтату керек,және осы ортадан өрт көзінің пайда болуын тоқтату. Ғимараттар мен құрылыс орындарында өрттің пайда болуы, өрттің таралуы олар жасалған материалдарға,ғимарат өлшеміне және құрылымдарына байланысты, сонымен қатар олардың жалпы планы нормативті құжаттарға сәйкес 10-6-дан аспауы керек.
Өртке қарсы бөлiмдердің тиiмдi шарасы өртке қарсы тосқауылдармен ғимараттың бөлiнуi болып табылады. Үлкен назар оттың таратуын шектеу бойынша шараларға бөінуі, сонымен бiрге ғимараттан адамдардың сыртқа шығарылуын қадағалау керек. Өрттi сөндiру бойынша тактикалық әрекеттердi тез қамтамасыз етулерi үшiн ғимараттарға, ғимараттарға, сумен жабдықтау көздерiне кiреберiстерiнiң құрылымы және тағы басқалар ескерiледi.
Өрттiң және жарылыстың пайда болуы мүмкіндігінің бағалары үшiн барлық өндiрiстерде олардың (олар жинағы алты –А,Б,В, Г, Д, Е) өрт қауiбiнiң дәрежесi бойынша классификация енгiзiледі. Дәреженiң анықталуы технологиялық жабдықтың нормалары бойынша немесе өндiрiстердiң арнайы тiзбелерi арқылы іске асырылады.
Өрт қауібінің дәрежесі құрылыс материалдарының тұтанғыштығына және конструкцияларына байланысты үш топқа бөлінеді: өртенбейтін (металдық конструкция,кірпіш,бетон),қиын өртенетін (сабанды кірпіш,құрғақ гипсті штукатура,линолеум) және өртенетін (ормандық материалдар,картон,асфальт,және бірнеше электр оқшаулағыш материалдар).
Ғимараттардың өртке қарсы сапаларын бағалауда негізгі назар олардың отқа шыдамдылығына бөлінеді. Отқа шыдамдылық бұл өрт кезінде белгіленген уақыт ішінде құрылыстық ғимараттың конструкциясында жүк көтергiш және қоршайтын функцияда қызмет ету қабілеттілігі. Ол отқа шыдамдылық деңгеймен сипатталады. Объекттiң отқа төзiмдiлiк шектерi және де конструкциясы ұзақтық бойы жүк көтергiш және қоршайтын функцияларды сақтағандай етiп ұжымдық қорғау орындарындағы адамдардың эвакуациясы болып табылады. Барлық ғимараттар мен аймақтар отқа шыдамдылығы бойынша өртенбейтіннен өртенетінге дейін бес кезеңге бөлінеді.
Жанып тұрған ғимараттардан адамдардың эвакуациялары үшiн көрнектi орындарға iлiп қойылатын эвакуациялық шығу схемасы ескерiледi. Эвакуация жолымен аз уақыт ішінде қысқа жолмен адамдарды қауіпсіз жерге орналасуын қамтамасыз ету керек. Эвакуациялық болып,егер олар бірінші этаж бөлмелері арқылы сыртқа шығаратын болса, дәліз,баспалдақ арқылы шығыстар саналады. Эвакуационды шығу жолдары кем дегенде екеу болуы керек. Эвакуацияға арналған есіктер ғимараттың шығу бағытына қарай ашылуы тиіс. Эвакуация кезінде қозғалмалы қондырғылар және көтермелі есіктерді қолдануға тыйым салынады. Сонымен қатар эвакуациялық шығу жолдарына басқа да заттарды (жиһаздар,қолданылмайтын қондырғылар) қоюға тыйым салынады. Ғимараттар өрт кезінде түтінді жоюға арналған құралдармен жабдықталуы керек.
Өрт қауіпсіздігі (жалғасы)
Өртті сөндірудің негізгі әдістері. Жануды тоқтатудың қолдық құралдары
Өртті сөндіру келесі жолдармен іске асуларылады: 1)жоғары жылу сыйымдылыққа ие жанғыш материалдарды қатты желдету арқылы; 2) атмосфералық ауадан жанғыш заттарды оқшаулау; 3)от көзінен шыққан ауадағы көмірқышқылының құрамын төмендету;4) арнайы химиялық құралдар көмегімен. Өртті сөндіру үшін мыналар қолданылады: су, су буы,химиялық –ауа-механикалық көбік, жанбайтын газдар,қатты өрт таситын түйіршектер,арнайы химиялық заттар және құрамдар.
Сумен өшіру. Су үлкен және шағын өрттер үшін де жарамды,кең таралған және арзан,қол жетімді өрт тасығыш құрал. Өрттасымалдағыш құрал ретінде суды қолданудың негізгі ерекшелігі өзінің жылусыйымдылығымен жанып жатқан заттан біршама жылу мөлшерін өзіне ала -алады,сонымен бірге жану мүмкін болмайтын температураға дейін өрт көзінің температурасын төмендетеді. Артынша өртті сөндіру кезінде (судың бастапқы температурасы 200 С, соңғысы - 1000 С) өрт көзінен 335 кДж энергияны өзіне алады. Содан кейін сұйық күйден бу күйінің жасырын жылуы әсерінен бу күйіне ауысады,оған қоса 2260 кДж алады. Осы кезде түзілген бу жанып жатқан затқа көмірқышқылының берілуіне бөгет жасайды,қосымша өрттің сөнуіне де септігін тигізеді. Суды сөндіру кезінде қолдануға болмайды: реакцияға сумен қатар түсетін затты (металдық калий,натрий,), реттелмеген электрлі орнатуларда және жарылыс болу мүмкіндігіне байланысты өзінен ацетилен бөлетін кальций карбидінде.
Өртті сөндіру үшін суды:тиімді ағымда шашыраңқы жағдайда,жұқа дисперсті жағдайда қолданады, сонымен қатар ауалық-механикалық көбік ретінде де пайдаланады. Өрт көзіне бағытталған судың ықшамдалған ағымы үлкен күшке ие,және механикалық әсер етеді,жалынды жояды,бір уақытта ыстық беттік қабатқа да әсер етеді. Мұндай өртті сөндіру ағымдарымен алыс ара қашықты да сөндіруге болады. Сумен сөндіруде тез тұтанғыш сұйықтықты ықшамдалған ағында қолдануға болмайды,себебі сұйықтық судың беттік қабатына шығып жану процесі жалғаса береді. Су шашыраңқы жағдайда да 1200 С-тан жоғары температурада мұнай өнімдерін сөндіру үшін де қолданылады. Суға 0,2-2,0 % көбіктүзгіш қосса оның өрт сөндіргіштік қасиеті жақсарады,2-2,5 % болса судың шығынын,сөндіру уақытын төмендетеді.
Бумен сөндіру. Егер кәсіпорында оның үлкен ресурстары болған жағдайда бумен сөндіру жинақты болады. Сөндіру тәртібі қарапайым, өрт болған жерді дереу бумен толтырады және температураны +850 С-қа дейін жеткізеді. Сонымен бірге бөлменің керегесіндегі және потолоктағы барлық саңылаулар мен тесіктерді тығыз жабу керек.
Көбікпен сөндіру. Көбік деп газ көздерге жинақталған,бір-бірінен сұйық қабырға арқылы бөлінген дисперсті жүйені айтады. Көбік қатты заттарды,әсіресе тез тұтанғыш сұйықтықтарды сөндіруде (суда ерімейтін және судан жеңіл) кең қолданымға ие. Көбік өрт аймағын ыстық сұйықтықтың беттік қабатына құрамы мен беріктігі жағынан анықталған бу өтпейтін қабат құру арқылы оқшаулайды. Көбікті стационарлы,қозғалмалы,ауыспалы қондырғыларда және қол еңбегіндегі өрт сөндіргіштерден алады.
Көмір қышқылымен сөндіруде көмір қышқылы ауадағы өрт көзіне келіп түседі,одағы қышқыл құрамын көптеген жанғыш заттардың жануы мүмкін болмайтын жағдайға дейін төмендетеді. Көмірдің екіншілік қышқылы кернеу арқылы жұмыс істейтін электр қондырғыларды сөндіруде қолданылады.
Компьютерде жұмыс істеу қауіпсіздігі
Бөлмеге және компьютер бар бөлменің физикалық-химиялық факторларының деңгейіне қойылатын талаптар.
Бүгінгі адамдарың дамуын барлық жағынан алып қарасақ та,ғылымда да,техникада,күнделікті өмірді компьютерсіз елестету мүмкін емес. Компьютерлердің жаңа түрлерін жасау кезінде,оларды жасау технологиясының қазіргі кезеңге сай болуы,жаңа бірегей бағдарламалармен қамтамасыз ету кезіндегі үлкен дамуға қарамастан көрсетілген техникамен жұмыс кезінде адам қауіпті және зиян факторларға ұшырайды: электромагниттік шекара(жұмыс бөлігінің диапозоны ВЧ,УВЧ және СВЧ,инфрақызыл және иондандырғыш жарықтану,шу,діріл,статикалық электричества). Компьютермен жұмыс оператордың эмоционалды жүктеме және ақыл-ой кернеуімен және көру жұмысының жоғары кернеулілігімен және ЭЕМ пернетақтасымен жұмыс кезінде қол бұлшық еттеріне үлкен күш түсірімен сипатталады. Оператордың жинақты жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін ең маңыздысы рационалды конструкция және жұмыс орнындағы элементтердің орналасуы.
Компьютер орнатылған бөлмеде жоғары дәлдікте көру жұмыстарын орындауда жалпы жарықтылық 300 лк-ны құрауы керек,ал комбинирленген -750 лк, ал орташа дәлдікте жұмыс кезінде 200 немесе 300 лк-ға сәйкес болуы қажет. Олай болмаған жағдайда қөру аппараттарына көру кедергісі бойынша шағымның пайда болады: жұмысқа қанағаттанбау,бас ауру,тітіркенгіш,ұйқының бұзылуы, шаршаңқылық, көздің,қабақтың,қолдың ауруы. (см. «санитарлы тәртіп және норма СанПИ №.01.004.01») бұл талаптар заңгарлік және физикалық адамдар үшін міндетті.
Компьютерлерді эвакуациялауға арналған барлық бөлмелер келесі талаптарға сай болуы керек: 1)жерге орналастырудың жекеше контуры болуы керек;2)жұмыс орындарын жер төлелерге ауыстыруға тыйым салынады;3)оқу орындарында перимаенталды орнатылған компьютерлерді олдану керек;4)оқу орындарында 1 жұмыс орнының аумағы -5 кв.м-ден кем болмауы керек;5) бөлме табиғи және жасанды жарықтандырылуы керек;6)шу деңгейі мен діріл нормативтік мағыны жоғарылататын ерекшеленген техникалық бөлмемен шектелмеуі керек;7) дауыс оқшаулағыш конструкцияға сәйкес шу мен дірілдің нормативті деңгейін қалыптастыруы керек;8) бөлме жылу қондырғыларымен және ауа конденсаторымен қамтылуы қажет;9) жеке ішкі бөлімдер үшін төбе үшін көрсеткіш -0,7-0,8,,қабырға үшін-0,5-0,6;еден үшін -0,3-0,5 болатын диффузиялық –көрсеткіш материалдар қолданады;10) ЖОО қосқанда барлық оқу орындарында ауада зиянды химиялық заттар бөлетін материалдарды қолдануға иыйым салады;11) еденнің беттік қабаты тегіс,тазалауға және дымқыл жинастыруға ыңғайлы болуы керек.
Оқу орындарында,компьютері бар бөлмелерде жылдың ыстық және суық кездері үшін микроклиматтың оптималды параметрлерін қамтамасыз ету керек,температура, 0С – 22-24/23-25; қатысты ылғалдылық % - 60-50/60-40;ауаның қозғал у жылдамдығы -0,1/0,1. Бөлмелерде дымқыл ауаны қолдануға және жұмыс уақыттында желдетіп тұруға кеңес береді. Аудығы зиян заттардың мөлшері рұқсат етілген концентрациядан аспауы керек. Басқа да қажетті талаптар (шу деңгейіне,дірілге,электрлі және магнтииі аумақ деңгейіне,электрстатикалық аумақтың кернеуі,ренгенттік бөлінудің экспозиционды мөлшері) СанПиН № 1.01.004.01 нормаларына сай болуы керек.
Компьютерде жұмыс жасау кезіндегі қауіпсіздік ережелері (жалғасы)
ЖОО оқитындар үшін арнайы компьютерлердегі жұмыс орындарына қойылатын талаптар. Дене шынықтыруға арналған үзіліс және комплексті жаттығулар.
Өндірісте студенттің компьютерде сапалы жұмысы үшін олардың жұмыс орындарының жабдықталуы негізгі назарда болуы қажет. Біріншіден,стол бір кісілік болуы керек. Екіншіден, оның жұмыс тық беттігінің биіктігі 68-80 см аралығында болуы керек (олай мүмкін болмаған жағдайда 72,5 см.болуы керек). Үшіншіден,столда аяққа арналған 60 см-дан жоғары,ені 50 см, тізе деңгейіне сәйкес тереңдік 45 см және созылып отырған аяқ деңгейіне сәйкес 65 см кеңістік болуы керек. Жұмыс орнында ені 30 см болатын аяққа арналған қойғыштар ұсынылады. Стол оқитын адамның бойына сәйкес негізгі өлшемде болады. Стол орнына арқалығы жоқ басқа жиһазды қолдануға болмайды. Көз деңгейі центрге немесе орнатылған экранға 2/3 вертикалды болуы керек. Мұгалімнің столы компьютермен бірге орталықта орналасуы керек.
Компьютермен жұмыс істеудің негізгі маңызды кезеңдерінің бірі –бұл еңбек және демалыс уақытын дұрыс сақтау. Бұл толықтай «санитарлы тәртіп және СанПиН № 1.01.004.01. ережелерінде» көрсетілген.санитарлы норма және тәртіп республикалық документ болып келеді және тәуелділік пен жеке меншік форумасына тәуелсіз физикалық мен заңдық тұлғаны қадағалауға арналған. ЖОО-ғы студенттер жұмысын ұйымдастыруға 6.2.3. пунктінде айтылған:
Жалықтыруды дамытуының міндетті шараларын ескертулерi үшiн
- әрбір жұмыс уақытында ВДТ және ПЭВМ үшін 20-25 минут сайын көз жаттығуларын жасау
-бөлмені ВДТ және ПЭВМ –мен студенттер толық шыққан кезде желдету;
-3-4 минут аралығында дене шынықтыру жаттығуларын үзілісі кезінде жасау;
-қосымша шаршауды басу үшін 1-2 минут аралығында физкульминуттық жаттығуларды жасау(шаршаудың алғашқы белгілері білінген кезде жеке орындалады). Сонымен қосы бірінші курс студенттері үшін компьютермен жұмыс бірінші немесе екінші сабақта өткізілуі керек. Жоғары курс студенттері үшін (..... 17-ден 20 сағат аралығында өткізуге болады...».
Мысал ретінде көзге арналған жаттығулар комплексін көрсетеміз. 1 нұсқа.
1. Көзді жұмып,көз бұлшық еттеріне 1-4 есебінде қатты күш түсіреміз,содан кейін көзді ашып,көз бұлшық еттерін босатымыз,1-6 есебінде алысқа қараймыз. 4-5 рет қайталаңыз.
2. Мұрын үстіне қарау және 1-4 аралығында ұстап тұру. Көз шаршағанға дейін көзді тайдырмау. Содан кейін көзді ашып,алыс қашықтыққа қарау. 4-5 рет қайталау.
3. Басты бұрмай оңға қарап,1-4 аралығында көзқарасты ұстап тұру,содан соң алысқа 1-6 аралығында қарау. 4-5 рет қайталау. Аналогиялық жағдайда жаттығуды жүргізгенде жоғары-төмен,солға қарау.
4. Көз қарасты диагонал бойынша тез ауыстыру:оңға жоғары-сол жаққа төмен,содан кейін алысқа 1-6 аралығында. 4-5 рет қайталау.
Алғашқы медициналық көмек көрсету әдістері
Жара сипаттамасы және жарақаттану кезіндегі алғашқы көмек. Қан кеті түрлері. Уақытша қан кетуді тоқтату.
Кез-келген жарақат алған адамның өмірі мен денсаулығы оқиға болған жерде уақытында және сауатты көрсетілген алғашқы жедел жәрдемге байланысты.
Барлық мүшенің травмалық жарақаттануы негізінде сыртқы беттік қабықтың түгелдей бұзылуына байланысты үлкен екі топқа бөлінеді:ашық (жара,жарақаттану)немесе жабық. Жара деп адам денесіндегі барлық сыртқы қабықшаның толықтай бүлінуі негізгі элемент болып табылатын мүшенің жұқа бағықшасының бүлінуін айтамыз. Жарақаттану құралының түріне қарай жараны:кесілген,тілінген, түйрелген,зақымдалған және дәрiмен атылатын.
Қиылған және шабылған жарақаттар негізінде кездемелер азғантай бүлінген,жақсы қанайтын және тез жазылатын тең аумаққа ие. Түйрелген жаралар ұзын және тар жара каналымен,дене қуыстарына сирек өтетін және ішкі ағзаға орналасуымен сипатталады. Жыртық және жарақаттанған жарақаттар көп еселiлігін жойылып тұратын, содан соң инфекцияның көбеюуi және iрiндеткiш процесстiң дамыуы үшiн қолайлы жағдайлар туғызатын, кездемелердiң бүлінулерінде болмашы қанауға бейiм, үлкен диапазонмен бейнеленедi. Мұндай жаралар тез жазылады.
Жаралар сонымен қатар жеке және көптiк болып келеді;бірлескен-жарақаттайтын құрал өз жолында бірнеше мүшені жарақаттайды; комбинирленген-мысалы,механикалық жарақат және күю. Жарақаттану кезінде алғашқы медициналық көмекті оқиға болған орында,маңызды жағдайларды ескере отырып жасайды: 1)уақытша қан кетуді тоқтату;2)содан кейін көрсетілген ауру деңгейін төмендететін және капиллярлы қан кетуді тоқтатуға сәйкес,жара тез уақыт ішінде асептикалық таңылуы керек.
Таңу кезінде міндетті түрде келесі талаптарды орындау керек:1) жараны еш нәрсемен жумау,жараға қолды тигізбеу,жаты денелерді алып тастамау; 2)жараға стерилденбеген таңуға арналған материалдарды қолданбау және басқа да қосымша жолдармен бұлғауға;3)жараның айналасындағы теріге иод жағу және іріңдетпейтін материалмен таңу.
Арнайы талапқа сай іріңдетпейтін материал болмаған жағдайда оның орнына алдын-ала дайындалған қолда бар жаялықтарды,киімдерді қолдануға болады. Жараны емдеу кезінде негізгі фактор- дененің жарақаттанған бөлігіне максималды тыныштық. Иммобилизация сынық кезінде көрсетіледі. Қанды тоқтату және иммобилизация маңызды шокқа қарсы шаралар болып табылады.
Қанау – бұл зақымданған қан тамырынан қанның оқшаулануы. Зақымданған қан тамырларына байланысты:артериалды, күре тамыры,капиллрлы және паренхиматозды қанау деп бөледі. Артериалды қанау біршама қауіпті,себебі артериалға қан жүректен,үлкен қысыммен бірден беріледі. Күре тамырлы қанау тамырды зақымдаған кезде туындайды. Тамырдағы қанның қысымы артериалдыға қарағанда біршама төмен,сол себепті қан жәй,тең дәрежелі,үзіліссіз құрылымда ағады. Капилляр қан кетуi өте ұсақ қан тамырларының бұзылуларында пайда болады. Нормалы қанның ұйып қалуының жанында мұндай қан кетуi өз алдына тоқтатыла алады. Мұндай қан кеулер жабық сипаттамасы мен ұзақтылығына байланысты қауіпті болып табылады.
Алғашқы медициналық көмек көрсету әдістері (жалғасы)
Сынықтың белгілері. Сынық кезіндегі алғашқы көмек. Күю сипаттамасы және күю кезіндегі алғашқы көмек. Сүйектің сынуы- ойын таcтарының жылдам, зорлық шақырылған бүтiндiктерi жартылай немесе толық бұзушылықта болғанда күрделi және ауыр бұзылулар. Сынуларды ашық (сынық айналасындағы толық терінің бүлінуі) және жабық (терінің бүлінбеуі). Сынықтың жазықтықтарына байланысты көлденең, ұзын бойына, қисық, жарқыншақ болып бөлінеді. Сыну нәтижесінде ең бірінші ауру сезіледі. Бұл белгі сынудың және сүйектің шытынауы кезінде басқа да белгілер болмаған кезде қойылған диагнозды жеңілдетеді. Сүйек сынықтарының жылжуы майып және сау шектiлiктiң салыстырмалы тексеруiнде жеңiлдеу бiлiнетiн сынуды орынның деформациясын сынуда әкелiп соғады. Деформациялар сынулардың әртүрлi оқшау бөлiктерiнде, әр түрлi олар сүйек сынықтарының жылжуын сипаттармен едәуiр дәрежеде анықталады. Шектiлiктердiң функцияны бұзылысы барлық сынуларда атап өтедi. Сүйек бойысындағы дұрыс емес қозғалыстың пайда болуы сынуды сипаттау белгiсі болып табылады. Сыну кезінде тәртіп бойынша зақымдалған шектілікпен байқалады(сау шектілікпен салыстыру жолымен анықталады). Қатынас бойынша сүйек сынықтарының жылжуында сүйек шытыры бiр-бiрiне айқындалады.
Сыну кезінде алғашқы көмектiң көрсетуiнде ең маңыздысы дер кезiнде зақымдалған шектiлiкке дұрыс иммобилизация,толық тыныштықты қамту,қимылсыздығы жатады. Бұнымен: қатерлi сезiнулердi әлсiрету және жарақаттық шоктi дамытуды ықтималдықтың кiшiрейтуi; сынулардың ашық күйiнделер пайда болуды қауiп-қатер және жара инфекциясының дамытуын кiшiрейту; жұмсақ кездемелер және iшкi органдардың қосымша бұзылуларын пайда болуды қауiп-қатердiң кiшiрейтуi; сынуларды бiтiп кету үшiн қолайлы жағдайлардың жасалуына қол жетіледі. Көлiк иммобилизациясы дөңгелектер арқасында iске асады. Дөңгелектер қатты және ыңғайлы материалдардан жасалады. Әдетте алғашқы көмекті көрсету кезінде дөңгелектерді қол материалдардан –тақтадан,таяқтан жасайды. Күю –бұл жоғары температура әсерінен (жалын,ыстық бу,қайнаған су)немесе кейбір химиялық заттар қышқыл,сілті) нәтижесінде дененің кездемесінің зақымдалуы. Күйіктің ерекше пішіні –сәулеге күю(күн,радиация,рентген). Күю 4 кезеңге бөлінеді:1 кезең –қызару және зақымданған жердегі терінің ісуі;белгілері бірнеше күн аралығында өтеді;2 кезең- 1 кезеңдегі көрсетілген белгілерден бөлек сұйықтықпен толтырылған көбіршіктер пайда болады;белгілері бір немесе бір жарым күнде басылады;3-кезең күйген беттік қабатты қаптаған,барлық терінің жансыздануы; бірнеше апта аралығында жазылады;4 кезең-терінің жансыздануы және сүйекке дейінгі жұмсақ кездеменің зақымдануы;жазылу өте баяу жүреді. Егер жарақаттану өрт кезінде болса,онда күйген теріге құрғақ іріңдетпейтін таңғышты қояды. Күйген дерді тазалауға және көпіршіктерді жаруға тыйым салынады.
Төменгі температура әсерінен адамның денесінің кейбір жеке мүшелері үсітілуі мүмкін (көбіне аяғы,қол және аяқ саусақтары,құлағы,мұрны және мойыны). Төменгі температура әсерінен пайда болған дененің кездетпелерінің бүлінулері үсу деп табылады. Осындай жағдайда үсу деңгейін 4 кезеңге бөледі. Үсік жағдайда алғашқы көмек көрсету зақымдалған терінің айналасындағы қан айналымды тез қалыпқа келтіру болып келеді,ол үшін үсіген жерге құрғақ алақанды тез үйкелеу керек. Қармен уқалауға жол берілмейді.
дам денсаулығына мекендеген ортадағы техногендi факторларының ықпалы. Мекендеген орта және экологиялық қауіпсіздік. Химиялық,биологиялық және физикалық факторлар. Мекендеген орта мен тұрғындардың денсаулығы.
Адамға күнделікті мекен еткен ортасында көптеген факторлар әсер етеді. Кейбіреулері үнемі әсер етеді,ал кейбіреулері-периодты түрде. Ортаның сауығуы қолайсыз сыртқы факторлардың барлық мүмкiншiлiгi есепке ала өткiзуі керек, тұрғынның ауруларын профилактикасы бойынша нақты есептердiң шешiмі осыдан шығады. Осыған дейінгі дәрістерде мынадай факторлар көрсетілген:химиялық,физикалық және биологиялық.
1)мекендеген ортаның химиялық факторы табиғи және антропогенді жағдайда болады. Ортаны химиялық ластауда маңызды ролі болып отын орнына мұнай өнімдерін қолданатынкөліктер есептелінеді. Өндірістік кәсіпорындар ауаны күкірт,азот оксидтермен,аэрозолды шаң бөлшектерімен,органикалық байланыстармен,асбестпен,ауыр метал тұздарымен, бастапқы шикізат болып табылатын кадмий,сынап,берилий және басқа да тұздарды қоса есептегенде, өндірістегі немес қалдықтардағы аралық немесе шекті жағдайда ластайды.
Химия заттарының суаттарының ластануы тазаланбаған немесе жеткiлiксiз тазалалған сарқынды сулардың оларында тастау артынан болады, судың көздерiнде тыңайтқыш және ауылшаруашылық өрiстермен пестицидтер түсе алады; қалалық аумақтармен жаңбыр сулар тағы басқа ластағыштар мұнай өнiмi, әр түрлi механикалық қоспаларда болады.Химиялық зат өнімге де,жеке жағдайда аумақты пестицидтермен немесе тыңайтқыштармен өңдеу нәтижесінде, транспортировкада бастапқы түрді жақсарту мақсатында,өнімнің сақталуында түсуі мүмкін.
2)биологиялық фактор- қабiлеттi табиғи немесе жасанды шарттардағы биологиялық компоненттерiнiң жиынтығы адам денсаулығына қолайсыз әсерде болу. Биологиялық фактордың компоненттерi негізгі болып табылады: макроорганизмдар(малдар, құс, балық); микроорганизмдар (патогендiк, шартты - патогендiк тағы басқалар);ферменттер (антибиотиктер, токсиндер, амин қышқылының микробиологиялық синтездiң өнiмдерi, препараттар және тағы басқалар белокты-витамин.). Қауiптi ауруларды қатарлар шақыратын арамтамақтардың адамы үшiн үлкен қауiптi топқа гельминтоздар жатады. Көптеген ауру тудыратын инфекциялар адам организміне су,тамақ арқылы түседі,ал көрсетілген бөлігі ауа арқылы.
3)адамға әсер ететін мекендеген ортаның физикалық факторы әртүрлі және көпсалалы. Олар табиғи және антропогенді;пайдалы және адамға қажетті және сонымен қатар көрсетілген дағдайда зиянды бола алады. Табиғи ортаның факторларына:температура,ылғалдылық,ауа қозғалысы,күн радиациясы,атмосфералық қысым,гравитация,жердің магнит өрісі,атмосфералық электричества,космостық оқшаулану жатады. Антропогенді ортаның факторына радиациялық,ыстық,жарықтық,электромагниттік,шулық факторлар жатады.
Қоршаған орта адамның мекендеудi ортасының өзгерiстерi ластанудың нәтижесiнде экологиялық мерзiмдi ауру-сырқауын өсулерге мүмкiндiк туғызады.Ластау арасында ерекше орынды ауыр металдар қорғасын,сынап,мырыш,никель және т.б. алады. Мысалы,қорғасын және оның қосылыстары жүйке жүйелеріне,жүрек –қан тамырына,ер және әйелдің репродуктивті жүйесіне әсер етеді. Ауаны қорғасынмен ластау көзі болып авто көліктер есептелінеді,бірақ негізгі салымды түсті металлургия кәсіпорыны кіргізеді. Басқа жоғары улағыш метал болып сынап болып табылады.
