Istnieje kilka typów przydawek dopowiadających (dopowiedzeń). Przydawki orzekające lub apozycyjne określają rzeczownik, a jednocześnie pełnią taką samą funkcję, jak odrębne zdania. Uważa się je często za typ przydawek rzeczownych, a czasami za równoważniki zdań przydawkowych. Funkcją zbliżają się do przydawek essywnych. Stoją po wyrazie określanym:
Kowalski, nasz dyrektor, był wczoraj na zebraniu (= Kowalski jest naszym dyrektorem. Kowalski był wczoraj na zebraniu).
Przekaż te dokumenty Irence, tej pani w okularach.
Rozmawialiśmy wczoraj o Malinowskich, naszych sąsiadach.
Ja, mistrz, wyciągam dłonie.
Przydawki okolicznikowo-dopowiadające wyrażone są przymiotnikiem (lub imiesłowem przymiotnikowym) i oznaczają czynności lub stany towarzyszące wykonywaniu czynności:
Dziecko, przestraszone, nie odpowiadało.
Wróciliśmy zadowoleni.
Pobiegłem tam ciekawy.
Chłopcy przybiegli zziajani.
Zmęczony położyłem się spać.
Wracał zdrów i cały.
Marek jedzie do domu, zadowolony z wyników rozmowy.
Przydawki tego typu miesza się niesłusznie z tzw. Przydawkami okolicznościowymi, określanymi też jako okolicznikowe i stanowiącymi określenia rzeczowników oznaczających nazwy czynności lub stanów, odpowiadającymi na pytania okoliczników i dlatego tu traktowanymi jako okoliczniki. Tymczasem przydawki okolicznikowo-dopowiadające odpowiadają na pytania przydawki.
Przymiotniki stanowiące przydawki okolicznikowo-dopowiadające wbrew regule podanej powyżej mogą wystąpić w formie krótkiej: Skazaniec, pełen nadziei, złożył apelację. Podobnie jak przydawki orzekające zastępują zdania, np. Skazaniec był pełen nadziei. Skazaniec złożył apelację. Przydawki tego typu są związane składniowo jednocześnie z podmiotem i orzeczeniem.
Podobne przydawki opisujące mogą również określać poszczególne części zdania. Stawia się je po wyrazie określanym, są one często zaopatrzone we własne określenia o charakterze dopełnień lub okoliczników. Nie zawężają one zakresu pojęcia opisanego wyrazem określanym, ale podają o nim dodatkowe informacje:
Do kościoła prowadziła wąska i stroma ulica, długa jak wąwóz.
Wokół chaty rosły różne rośliny, na ogół pożyteczne dla człowieka.
Podszedł do nas pewien człowiek, najwyraźniej chory na grypę.
Dom znajduje się za murami miasta, rozłożonego szeroko nad rzeką.
|
|
|
Z nieba, pokrytego ciężkimi chmurami, w końcu lunął deszcz.
Do Mariana podeszli ludzie, płaczący z radości.
Podobnymi do przydawek dopowiadających częściami zdania są egzemplifikacje, wprowadzane przez wyrażenia na przykład, (taki) jak:
Do ssaków kotowatych należy wiele groźnych dla życia ludzkiego gatunków, na przykład lew czy tygrys.
Do ssaków kotowatych należy wiele groźnych dla życia ludzkiego gatunków, takich jak lew czy tygrys.
Do ssaków kotowatych należy wiele groźnych dla życia ludzkiego gatunków, jak lew czy tygrys.
Pisał takie utwory, jak ody, hymny i dytyramby.
Uwaga: Egzemplifikacje zbliżają się znaczeniem do przydawek wyodrębniających. Korelat taki związany jest składnią zgody z rzeczownikiem określanym. Jeżeli rzeczownik ten nie posiada przydawki przymiotnej, korelat taki zwykle go poprzedza, podczas gdy wyrażenie jak następuje po rzeczowniku. Jeżeli natomiast rzeczownik jest już określony, wtedy całe wyrażenie taki jak następuje najczęściej po nim. W takim też przypadku człon taki bywa pomijany, choć nie uważa się tego za poprawne.
Przydawka osobliwa
Do kategorii tej włącza się różne rodzaje przydawek, które nie mieszczą się w podanej wyżej klasyfikacji. Pierwszą kategorią są wyrażenia przysłówkowe z przyimkiem po, np. fasolka po bretońsku, lub na, np. jajko na twardo.
Inna kategoria przydawek osobliwych określa zaimki coś, nic i występuje w zdaniach takich jak np. coś strasznego wydarzyło się w tym domu, to nie mogło być nic wielkiego, kupię sobie coś fajnego (por. tutaj). Przydawka występuje tu w dopełniaczu, gdy wyraz nadrzędny coś użyty jest w mianowniku lub bierniku. W innych przypadkach występuje zwykła przydawka przymiotna i związek zgody, np. zapomniał o czymś istotnym.
