птикалық микроскопия.

ембрана құрылысын және қызметін зерттеуге арналған қазіргі кездегі әдістер.

растырған: Кусаинова К.Т.

емей 2007

ІҢ ФИЗИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРІ.

птикалық микроскопия.

Жасушаның құрылымын зерттеу оптикалық микроскопты қолданылумен басталды.

Кәдімгі жарық микроскопиясымен қатар қараңғы өрісті, интерференциялы, фазалы- контрасты, поляризациялық, ультракүлгін, электрондық микроскопия және т.б. кең түрде қолданылады.

Жарық микроскопымен жұмыс істеу принципі жарықтың сыну құбылысына және линзалардың оптикалық жүйесінің көмегімен кескіннің қалыптасуына негізделген. Мембрананың құрылысын кәдімгі оптикалық микроскоппен көру мүмкін емес. Оны түсіну үшін микроскоптың ажырату шегін Z еске түсірейік. Ажырату шегі дегеніміз кескіндерін жеке көре алатындай екі нүктенің ең кіші арақашықтығы. Шынында Z тым кіші болса, соғұрлым құрал сапалы болады да, ол өте ұсақ құрылымдарды көруге мүмкіндік береді. Оптикалық микроскоптың ажырату шегін өрескел бағалау үшін мына қатынасты пайдаланамыз: ;

Формуладағы орнына көрінетін жарықтың толқын ұзындығының ең кіші мәнін () қойып, ажырату шегін аламыз: Z =200 нм.

Бұл шама мембрананың қалыңдығынан 20 есе артық, сондықтан оптикалық микроскоппен мембрананы бақылау мүмкін емес.

Сонымен қатар микропроекция мен микрофотографияның дақолданылуы мүмкін. Микроскопиялық кескінді алу адамның қатысуымен орындалады және көзде нақты (дәл) кескін алынады. Әдетте кәдімгі микроскоп өздігінен нақты кескін бере алмайды. Бірақ объектіні суретке түсіру (микрофотография) үшін және экранда оның микроскопиялық кескінін проекциялау (микропроекция) үшін нақты кескін алыну керек. Ол үшін объектив (Об) беретін кескінді окулярдың (Ок) фокус аралығынан алысырақ орналастыру керек (сурет 1).

 

Сурет1.

Қараңғы өрісті әдіс

Бекітілген және боялған препараттарды өтетін жарықта бақылау оптикалық микроскопияның кең тараған әдістерінің бірі болып табылады. Осы әдіс жарық өріс әдісі деп аталады (сурет 2 а).

Соңғы уақытта практикаға бекітілмеген және боялмаған объектілерді микроскопиялау әдісі кең түрде енуде. Осындай объектілерді өтетін жарықта бақылау объектінің құрылымдарының элементтерінің және объект мен қоршаған орта арасында контрастылықтың болмауынан қажетті нәтиже бермейді. Осындай жағдайларда қараңғы өрісте бақылау әдісі қолданылады (Сурет 2 б). Қараңғы өрісті микроскопия оптикалық қасиеттері бойынша қоршаған ортадан айырмашылығы бар, жарықты жұтпайтын, жарық өрісті әдісімен көрінбейтін мөлдір объектілерді микроскопиялық зерттеу әдісі болып табылады. Осындай объектілерге биообъектілер жатады. Осы әдістің принципінің мәні мынада: объект қырынан жарық шоғырымен жарықтандырылады. Осы кезде микроскоп объективіне көру аймағындағы объектілерден шағылған сәулелер ғана түседі. Сондықтан бақылаушы оларды қараңғы фонда жарқыраған түрде көреді. Қараңғы өріс әдісі жарық фондағы микроскопиямен салыстырғанда аса ұсақ микрообъектілерді көруге мүмкіндік береді. Осы әдіспен объектінің ұсақ бөліктерінің нақты пішінін анықтау мүмкін емес, өйткені оның қараңғы өрісті кескіні объектінің шеттері жарқырап көрінеді.

Қараңғы өріс әдісі кәдімгі биологиялық микроскопта ерекше бір конденсорды қолдану арқылы орындалады. Қараңғы өрістің конденсоры көлбеу жарық шоғырларын беретіндей ерекше пішінді бірнеше линзадан тұрады, осы жарық шоғырлары препаратты жарықтандырады. Объектінің құрылымдарының ұсақ элементтеріне түсе отырып, жарық олардан шашырап, бір бөлігі объективке түседі. Соның әсерінен микроскоптың қараңғы көру өрісінде объект жарқырап көрінеді.