VI1 А топша элементтері. Фтор, хлор, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.

VIIА топша элементтеріне тұзтүзгіш, яғни галогендер деген атау тағылған.

Фтор (Fluorum), F — элементтердің периодтық жүйесінің VII тобындағы химиялық элемент, ат. н. 9, ат. м. 18,998; галогендер тобына жатады.

Оның маңызды қосылыстарына: флюорит (балқытқыш шпат)-CaF2, криолит(мұзтас)-Na3AlF6, топаз, фторапатит -3Ca3(PO4)2*CaF2 жатады. Фтордың маңызды қосылысы фторсутек, судағы ерітіндісі фторсутек қышқылы деп аталады.

Химиялық қасиеттері

Фтор тікелей гелий, неон және аргонмен әрекеттеспейді. Ксенонмен фторидтер түзеді:

Xe+F2=XeF2

Xe+2F2=XeF4

Фтор өз топшасында тұрған галогендермен әрекеттесіп фторидтер түзеді:

F2+Cl2=2ClF

ClF+F2=ClF3

ClF3+F2=ClF5

Br2+F2=2BrF

Br2+3F2=2BrF3

I2+F2=2IF

I2+5F2=2IF5

I2+7F2=2IF7

Бром фториді тұрақсыз, жеңіл диспропорциялануға қшырайды:

3BrF=BrF3+Br2

Металдармен әрекеттесіп фторидтер түзеді.

Ғ₂ + 2Li= 2LiF литий фториді

Ғ₂ + Cu = CuF₂ мыс (II) фториді

Бұл реакциялар осы заттардың (Li, Cu) оттегімен және хлормен жүретін реакцияларына қарағанда шабыттырақ өтеді.

Фтор сутегімен тіпті караңғыда да шабытты әрекеттеседі.

F₂ + Н₂ = 2НF фторлы сутек

Фтор оттекпен төмен температурада электрлік ұшқын разряды әсерінен әрекеттесіп эндотермиялық оксофторидтер түзеді:

O2+2F2=2OF2 Δ_rH=+16,7кДж/моль

OF2 – ашық сары түсті, өткір иісті улы газ.

Фтор күкірт, фосфор, көміртек, кремниймен төмен температураның өзінде ақ әрекеттесе алады, ал 20-300°С аралығында тұтанып жанады:

S+3F2=SF6

2P+5F2=2PF5

C+2F2=CF4

Si+2F2=SiF4

2B+3F3=2BF3

Қолданылуы

Фтор медициналық түрлі препараттар, фтороорганикалық қосылыстар алуда кең қолданылады.

Фтор қосылыстары натрий фторацетаты, монофторсірке қышқылы ауыл шаруашылық зиянкестеріне қарсы күресте пайдаланылады.

Фтор және фтор қосылыстары реактивті двигательдерде отын ретінде қолданылады.

Металдармен түзілген фторидтер қиын балқитын заттардың монокристалдарын алуда, металл өңдеуде флюс ретінде, жылу тасымалдағыш заттар ретінде кең қолданылады.

Балқытқыш қышқыл шыны заттардың бетіне өрнек салу үшін пайдаланылады.

Хлор (лат. Clorum), Cl – элементтердің периодтық жүйесінің VІІ тобындағы химиялық элемент, атомдық номері 17, атомдық массасы 35,45; галогендер тобына жатады.

Қосылыстары

Хлор табиғатта активті элемент болғандықтан тек қосылыстар күйінде кездеседі. Негізінен сілтілік және сілтілік-жер (II) металдарының хлоридтері күйінде; олар карналлит KC1*MgCl₂*6Н₂О, сильвинит NaCl*KCl, сильвин KCl, бишофит MgCl₂*6Н₂О, галит ас тұзы NaCl, мүйізді күміс AgCl.

Химиялық қасиеттері

Хлор бос күйінде едәуір белсенді зат, алайда оның белсенділігі фторға қарағанда төмен. Хлор оттегі, азот және бекзат газдардан басқа жай заттардың барлығымен дерлік әрекеттеседі, ол үшін жылу немесе жарықтандыру қажет.

Сутекпен жарық әсерінен қопарылыс жасай әрекеттеседі:

Н₂ + С1₂ = 2HC1

Хлор күшті тотықтырғыш, тек фторға, оттекке қатысты ғана тотықсыздандырғыштық қасиет көрсетеді:

С1₂+F2 = 2C1F

F2 +2e =2F^-| 1

Cl2 – 2e = 2Cl⁺ | 2

С1₂+Br2 = 2BrC1

Br2 - 2e =2Br⁺| 1

Cl2 + 2e = 2Cl^- | 1

Барлық металдар хлормен әрекеттесіп, хлоридтер түзеді: