V. Жаңа сабақ бойынша түсінік тексеру.

Сабақтың мақсаты:

1.Білімділік: оқушыларға кейінгі ықпал туралы білім беру және жаттығу жұмыстары мен қосымша тапсырмалар арқылы бекіту.

2.Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке еңбекті дәріптеуге ана тілді құрметтеуге тәрбиелеу.

3.Дамытушылық: оқушылардың ойлау қабілетін арттыру, дүниетанымдарын кеңейту, фонетикалық талдау жасау дағдыларын дамыту.

Сабақтың типі: аралас

Сабақтың түрі: дәстүрлі

Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, жаттығу, салыстыру.

Сабақтың көрнекілігі: тақырыпқа байланысты кесте,үлестірмелер.

Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті

Сабақтың барысы:

I.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу

2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру

3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару

II.Үй тапсырмасын тексеру:

ІІІ Жаңа сабақ

Сөз бен қосымшаның жігінде немесе сөз бен сөздің аралығында дауыссыз дыбыстардың бірін – бірі өзіне ұқсата әсер етуі дыбыс үндестігі деп аталады. Мысалы: қаздар (қазтар емес), есептер (есепдер емес), әкеге (әкеке емес), мектебі (мектепі емес), қасығы (қасықы емес).

Дыбыс үндестігі екіге бөлінеді: ілгерінді ықпал, кейінді ықпал.

Сөз бен қосымшаның жігінде немесе сөз бен сөздің аралығында кейінгі дыбыстың алғашқы дыбысқа әсер етуін кейінді ықпал дейміз.

Мысалы: теп-теуіп; жап-жабады, жауып; сабақ- сабағы; кітап-кітабы; жазса (айтылуы жазсса); көнбейді (айтылуы көмбейді).

Кейінді ыкпал

Кейінді ықпал – қатар келген екі дыбыстың соңғысының өзінен бурынғы дыбысқа әсер етуі.

а) Кейінді ықпалдың кездесетін орындары:

1. Түбір мен қосымша арасында, бас + шы башшы;

2. Күрделі сөздерде:

а)біріккен сөз: Есенгелді (Есемгелді)
ә) тіркескен сөз: он бес (ом бес)

б) кос сөз: астан-кестен (астаң-кестең)

1. Екі сөз арасында: ақ лақ (ағ лақ)

ә) Кейінді ықпалдың жазылуда ескерілетін орындары:

1) (қ, к, п + дауысты = ғ, г, б)

Сөз қатаң қ, к, п дауыссыз дыбыстарының біріне аяқталып, оған дауысты дыбыстан бастапатын қосымша жалғанса қ, к, п дыбыстары өзгеріп, уяң ғ, г, б дыбыстарына айналады.

аяқ + ы - аяғы

күрек + і = күрегі

доп + ы = добы

жақ (жаға бастады)

төк (төге бастады)

сеп (себе бастады)

2) (п + -ып, -іп = у ып, у іп)

Етістіктің түбірі п дыбысына аякталып, оған көсемшенің -ып, -іп жұрнағы жалғанса, п дыбысты өзгеріп, үнді у дыбысына айналады.

шап + ып = шауып

кеп + іп = кеүіп

сеп +іп = сеуіп

жап+ып=жауып

б) Кейінді ықпалдың жазылуда ескерілмейтін орындары:

1) (н +ғ,г = ң ғ , ң г), (н +қ, к = ң к, ң к)

Сөз үнді н дыбысына аяқталып, келесі сез немесе қосымша ғ, г, қ, к дауыссын дыбыстарынан басталса, айтылуда н дыбысының орнына ң дыбысы естіледі Жазулуда бұл ескерілмейді.

2) (с +ш = ш ш), (з +с = с с), (з+ш - ш ш)

Сөз с,з дауыссыз дыбыстарының бірін аяқталып, қосымша ш, с дауыссыз дыбыстарынан басталса, айтылуда дыбысының орнына ш дыбысы, ал с дыбысынын орнына с не ш дыбысы естіледі. Жазылуда бұл ескерілмейді.

3) (з +ж= ж ж)

Біріккен сөз, тіркескен соң және сол тіркесінің бірінші сөзі з дыбысына аяқталып, екінші соөзі ж дыбысына басталса, айтылуда з дыбысының орнына ж дыбысы естіледі. Жазылуда бұл ескерілмейді.

4) (н + /б,в,п/ = мб, мв, мп)

Сөз н дыбысына аякталып, екінші немесе м қосымша б, в, п дыбыстарын бірінен басталса, айтылуда н дыбысының орнына м дыбысы естіледі. Жазылуд бұл ескерілмейді.

5) Біріккен сөз, тіркескен сөз және тіркесінің бірінші сөзі қ. к, п дауысыз дыбыстарына бітіп, екінші сөз дауыстың уяң, үнді дауыссыз дыбыстарынан бастп бірінші сөздің соңындағы қ, к, п дыбыстарының орнына, ғ, г, б дыбыстары естіледі. Жазылуда бұл ескерілмейді.

6) Біріккен сөз, тіркескен сөз және сөз тіркесінің бірінші сезі мен екінші сөзінің аралығында екі дауысты қатар келгенде, біріншісі түсіріліп айтылады, жазылуда бұл ескерілмейді.