Кейінге ҚалдырылҒан салыҚ міндеттемелерін жӘне кейінге ҚалдырылҒан салыҚ активтерін тану

Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері барлық салық салудағы уақытша айырмашылықты танулары тиіс, егер тек ол мыналардан пайда болмаса:

1) гудвиллді алғашқы танумен; немесе

2) активті немесе міндеттемені тану.

 

БАҒАЛАУ

Қысқа мерзімді салық міндеттемелері (активтері) ағымдағы және өткен уақытта салық органдарына баланс уақытында қолданылған немесе баланс күнінде шын мәнінде қолданылған салық мөлшерлемелерін (және салық заңнамасын) пайдалана отырып төлеу (олардың есебінен өтеу) көзделген сома мөлшерінде бағалануға тиіс.

Кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері активті іске асыру немесе міндеттемені өтеу кезеңіне негізінен есепті күні қолданылған салық мөлшерлемелері (және салық заңнамасы) негізінде өлшенуі тиіс.

Қысқа мерзімді және кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері әдетте қолданыстағы салық мөлшерлемелерінің (және салық заңнамасының) көмегімен өлшенеді. Алайда кейбір заңдылықтарда үкіметтің салық мөлшерлемелерін (және салық заңнамасын) хабарлауы шын мәнінде нақты қабылданғандай әсер етеді, ол хабарланған соң бірнеше айдан кейін болуы мүмкін. Мұндай жағдайларда активтер мен міндеттемелер хабарланған салық мөлшерлемесінің (және салық заңнамасының) көмегімен өлшенеді.

Әр деңгейдегі салық салынатын пайдаға түрлі салықтық мөлшерлемелер қолданылса, кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері уақытша айырмашылық қайтарылады деп күтілетін салық салынатын пайдаға (салық шығынына) қолдану көзделген орташа салық мөлшерлемелерінің көмегімен өлшенеді.

Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен кейінге қалдырылған салық активтерін бағалау ұйым есептік күнінде өзінің активтерінің немесе міндеттемелерінің баланстық құнын орнын толтыруды немесе өтеуді көздейтін әдіске байланысты туындайтын салықтың салдарын көрсетуі тиіс.

Кейбір заңдылықтарда активтің (міндеттеменің) баланстық құнын ұйым орнын толтыратын (өтейтін) әдіс мынадай бір немесе екі көрсеткішке әсер етуі мүмкін:

1) ұйым активтің (міндеттеменің) баланстық құнын орнын толтырған (өтеген) кезде қолданылатын салық мөлшерлемесі; және

2) активтің (міндеттеменің) салық базасы.

Мұндай жағдайларда ұйым кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер мен кейінге қалдырылған салықтық активтерді орнын толтыру немесе өтеу әдісіне сәйкес келетін салық мөлшерлемесі мен салық базасының көмегімен бағалайды.

Мысалы:Өзіндік құны 100 және баланстық құны 80 актив 150 сомаға дейін қайта бағаланады. Салық салу мақсаттары үшін баламалы түзету енгізілмейді. Жинақталған амортизация салық салу мақсаттары үшін 30-ға теңеледі, ал салық мөлшерлемесі 30% болады. Егер актив өзіндік құннан жоғары баға бойынша сатылатын болса, жинақталған салық амортизациясы 30 салық салынатын пайдаға қосылатын болады, бірақ сатудан түсетін, өзіндік құннан жоғары болатын түсімдерге салық салынбайды.

Активтің салық базасы 70-ке тең, сонымен қатар, салық салынатын уақытша айырмашылық бар - 80. Егер ұйым баланстық құнды активті пайдалану жолымен өтеуді көздейтін болса, ол 150 сомасында салық салынатын пайда алуы тиіс, бұл жағдайда ол амортизация ретінде тек 70-ті ғана шегере алады. Нәтижесінде 24 сомасында (мөлшерлеме 30% кезінде 80) кейінге қалдырылған салық міндеттемесі пайда болады. Егер ұйым баланстық құнды активті 150-ге дереу сату жолымен өтеуді көздейтін болса, кейінге қалдырылған салық міндеттемесі былайша есептеледі:

 

	Салық салынатын уақытша айырмашылық	Салық міндеттемесі	Кейінге қалдырылған салық міндеттемесі
Жинақталған салық амортизациясы		30%
Нақты өзіндік құннан тыс түсімдер			-
Жиынтығы		__

 

ХҚЕС бойынша салықты есептеу тәсілдері

 

Ұйымның салық бойынша шығындары(ҰСШ):

ҰСШ=АСШ+КҚСШ

1)Ағымдағы салықтық шығындар(АСШ)

2)Кейінге қалдырылған салықтық шығындар(КҚСШ)

Ағымдағы салықтық шығындар(АСШ)

АСШ= СШП х Ағымдағы салық ставкасы

1)Салықты шегергенге дейінгі пайда(СШП)

Кейінге қалдырылған салықтық шығындар(КҚСШ)

КҚСШ = КҚСА+ КҚСМ

1)Кейінге қалдырылған салықтың активтері(КҚСА)

2)Кейінге қалдырылған салықтың міндеттемелері(КҚСМ)

3.2 ҰҚЕС №2 бойынша табыс салығын есептеу

(27.06. 2007. Ұлттық қаржылық есебінің стандарты №2 28. 529-555.)

№2 Ұлттық қаржылық есебінің стандарты 2007жылдың 27маусымында Қазақстан Республикасының Қаржы министірлігінің бұйрығымен қабылданды.

Қолданылу аясы:

№2 Ұлттық қаржылық есебінің стандарты негізгі мақсаты бухгалтерлiк есептiң жүзеге асыруын реттеу және қаржы есеп беруiн құрастыруды анықтау;

Шағын және орта кәсiпкерлiктер субъектілернің Қазақстан Республиканың «Жеке кәсіпкерлік» туралы заңымен сәйкес анықтау;

Қазақстанның республикасының заңына сәйкес Қазақстан Республиканың аумағында тiркелген коммерциялық емес ұйымдар, шетелдiк заңды тұлғалар мен филиалдар.

Осы заңның салық бөлімінің қолданылу аясына келетін болсақ,субъект салық операцияларның қазіргі және алдағы нәтижелерін және басқада жағдайларды қаржылық есепте есепке алады.Ағымдағы салық мiндеттемелерi және активтер ағымдағы салықтың қатынасында анықталады және де ағымдағы салықты төлеу немесе орнын толтыруды анықтайды.

Кейінге қалдырылған салық мiндеттемелерi және кейінге қалдырылған салық активтерi субъектінің баланстық құнында келешектегі өтеулер немесе орнын толтырулар бойынша танылады,оларға әр түрлі жағдайларда қолданылмаған салықтық шығындар мен несиелер жатпайды.

Салық базасы

Активтің немесе міндеттемелердің салық базасы – бұл,егерде баланс салықтық заңдар мен есепке алудың негіздері бойынша жүзеге асырылған жағдайда танылатын шама.

Мысал:Станок бағасы 100 бірлік. Амортизациялық салықтық өндірулер бойынша ағымдағы және алдағы кезеңге 30 бірлік есептеліп қойылған,
ал қалған құн алдағы уақытта амортизация немесе есептен шығару бойынша есептеледі.Станокты қолдану барысында түсетін пайдаға салық салынады, станокты қатардан шығару барысында түсетін барлық табысқа салық салынады,ал қатардан шығару барысында шығатын шығындардың бәрі салықты өндіруге кеткен шығын болып есептеледі.Салықтық база:70 бірлік.

Уақытша айырмашылықтар – салық базасындағы актив немесе міндеттемелер арасындағы және баланстық құн айырмашылығы,
салық салынатын немесе активтiң баланстық құнын шығарғанда немесе мiндеттеменiң баланстық құнын жапқанда шегеруге жататын сомалардың пайда болуына алып келедi.

Уақытша айырмашылықтардың салық салынатын немесе алынып тасталынатын түрлері болуы мүмкін:

Салық салынатын уақытша айырмашылықтар – алдағы уақыттағы салық салынатын табысты анықтау кезінде анықталатын салық салынатын сома.Бұл кезде активтің баланыстық құны шығарылады немесе міндеттемелердің баланстық құны жабылады.

Алынып тасталынатын уақытша айырмашылықтар - алдағы уақыттағы салық салынатын табысты анықтау кезінде анықталатын шегеруге жататын сома. Бұл кезде активтің баланыстық құны шығарылады немесе міндеттемелердің баланстық құны жабылады.

Мысалы: Уақытша айырмашылықтар нәтижесінде кейінге қалдырылған салықтық активтер пайда болады,егерде:

Қаржылық есеп беру шығындары уақыт өте келе салықтық шегерме шығындарына жатса. Оған мысал: қызметкерлердің жұмыс жасап жүрген уақытында олардың зейнетақысына және басқада сыйақыларына бөлінген шығындар тек уақыт өте келе төлемдерді төлеу барысында салықтық шегермеге төлеу шығындарына жатады.

Субъект бизнесті біріктіру немесе басқада жағдайларда алынған активтер мен міндеттемелерді алғашқы мойындау барысында ҰҚЕС №2 Стандартының 542 және 543 бөлімдерінде көрсетілген қағидаларды қолдануы керек. Алғашқы мойындау кезіндегі активтер мен міндеттемелердің баланстық құны,кейінге қалдырылған салықтық активтер мен міндеттемелердің мойындалған құнына әсер етеді.

Активтің немесе міндеттемелердің баланстық құны сәйкесінше алғашқы мойындалған әділ құнына тең болады. Кәсiпкерлiктi бiрiктiруден тыс, субъект кейінге қалдырылған салықтың сальдолық түзетулерін кез – келген айырмашылықты мойындауы керек:

1) актив немесе мiндеттеменiң баланстық құны және кейінге қалдырылған салықтың пайда болатын сальдосы;

2)төленген немесе алынған сома.
Дисконттау
Болашақта кейінге қалдырылған салық активтерi және кейінге қалдырылған салық мiндеттемелерiне байланысты қаржылардың ағындары пайда болатындығымен, субъект ақшаның уақытша құнның шағылысуы үшiн оларды дисконттамауы керек.

Әртүрлi деңгейлердегі салық салынатын пайдаларға әртүрлi салық ставкалары қолданылады.Субъект қолданыстағы салықтық ставканы қолдана отырып салық бойынша кейінге қалдырылған шығындарды және сәйкесінше салық бойынша кейінге қалдырылған міндеттемелерді анықтайды. Уақытша айырмашылықтардың қайтуын күтетiн мерзiмде салық салынатын пайдаларға қолданылады.

 

Дивидендтерге салық ұстап қалу

Ұйым өз акционерлерiне дивидендт төлеген кезде, акционерлердің атынан салық органдарына осы дивидендтердiң бөлiгiнiң төлеуi туралы талап көрсетуі мүмкін. Салық органдарына төленетін мұндай сома дивидендтердiң бiр бөлiгi ретінде капиталда тiкелей танылады.

Ақпараттарды ашу

Субъект салық бойынша шығындардың негізгі құрамдас бөліктерін жеке – жеке көрсетеді.Салықтың мұндай құрамдас бөліктеріне:

1) ағымдағы салықтық шығындар;

2) ағымдағы салық бойынша танылған алдыңғы мерзiмге кез - келген түзетулер;

3)Уақытша айырмашылықты қайта ұсынумен байланысты кейінге қалдырылған салықтық төлемдер мөлшері;

4)салықтық ставкалардың өзгеруіне байланысты немесе жаңа салықтар енгізуге байланысты кейінге қалдарылған салықтық төлем шығындары;
5)құнсыздану барысында немесе кейінге қалдырылған салықтық салықтық төлемдер мөлшері.

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Салықтық жүйе – нарықтық экономиканың ең маңызды элементі. Ол мемлекеттің шаруашылық дамуына, әлеуметтік және экономикалық дамуды анықтау қасиеттеріне әсер ететін маңызды құрал болып табылады. Салықтың мемелекетте болып жатқан кез – келген экономикалық шараларға өзінің септігін тигізері сөзсіз. Сондықтан, Қазақстанның салықтық жүйесі жаңа қоғамдық қатынастарға бейімделуі, әлемдік тәжірибеге сәйкес келуі қажет.

Мемлекеттік құрылымнан тыс, жаңа салықтық жүйеде Қазақстанда

алдыңғы жылдарға қарағанда мәселесіндегі басқару деңгейлеріне сәйкес құқықтар мен жауапкершіліктер анық шектелген. Заңдылықпен қарастырылған қызмет ететін республикалық салықтар мен алымдарды енгізу әртүрлі жергілікті бюджеттерге арналған табыстар түрлерін толық білуге мүмкіндік берді.

Осы курстық жұмысты қортындылайтын болсақ, жалпы салық және де осы салықтың негізгі бір түрі болып табылатын корпоративтік табыс салығын есептеудің жодары мен тәсілдерін жете меңгердік деуімізге болады. Бұл есептеулердің барлығыда әлемдік тәжіребиеде бірнеше жылдар бойы қолданылып келе жатқан Халықаралық Қаржы Есептілігінің Стандарттары, Қазақстан Республикасының Ұлттық Қаржылық Есептілігінің Стандарттары және Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңы, сондай басқада заң актілерінде белгіленген нормалар бойынша жүргізіледі. Олар қатып қалған ережелер бойынша емес сол кезде болып жатқан экономикалық жағдайларға байланыс иілгіш қағидалар бойынша қолданылады.Бұл есеп жүргізуші тұлғаға кәсіпорын немесе ұйым қаржысын есептеуде бірнеше тұрғыдан жеңілдіктер береді. Бұл шаралардың барлығыда есеп беруді барынша жеңілдетуді көздейді.

Қазіргі бүкіл әлемдік нарықтық экономика жағдайында қаржы шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есебін жүргізудің екі нысаны қарастырылған. Олар:

1)Жалпыға ортақ бухгалтерлік есеп жүргізудің әдістері – бұл әдіс бойынша ұйым жыл соңында Жылдық жиынтық табыс есебін береді;

 

2)Оңайлатылған бухгалтерлік есеп жүргізудің әдістері - бұл әдіс бойынша ұйым әр тоқсан соңында есеп беріп тұруға міндетті.

Менің мысал ретінде алған компаниям «ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру» Акционерлік Қоғамы осы әдістердің жалпыға ортақ бухгалтерлік есеп жүргізу бойынша есеп береді. Компания жыл бойы аванстық төлем бойынша төлемдерді төлеп отырып жыл соңына «Жүзінші форманы» жабады. Бұл есептеулер кезінде Жылдық жиынтық табыс, компанияның пайда және шығындар туралы есебі және де Корпоративтік табыс салығын есептеу тәсілдеріде қолданылды.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. ҚР «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік» туралы заңы №234-ІІІ. 28.02.2007

2. Халықаралық Қаржы Есебінің Стандарттары

3. №2 Ұлттық Қаржы Есебінің Стандарттары

4. К.К.Кеулімжаев,Н.А.Құдайбергенов-“Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері оқулық”. Алматы “Экономика”,2004

5. Ж.СТолпаков- “Бухгалтерлік есеп” оқулық,Қарағанды,2009

6. Қазақстан Республикасының Кодексі "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" (Салық кодексі) (2010.01.01. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен)