Мәліметтер қоры – бұл алдымен кестелер жиынтығы, мәліметтер
қорына процедуралар және басқа объектілер қатары кіреді.
Мәліметтер қоры – қоғамның қандай да бір саласындағы немесе оның
бӛліміндегі нақты объектілер туралы мәліметтер жиынтығы.
Мәліметтер қоры – қарастырылатын заттың объектілері жағдайлары мен
арақатынасын кӛрсететін атауы бар мәліметтер жиынтығы.
Мәліметтер қоры жүйесі(database system) – белгілі бі пәндік сала туралы
арнайы ұйымдастырылған ақпаратты сақтауға арналған компьютерлік жүйе.
Жүйе қолданушыларының кӛптеген әрекеттерді орындауға мүмкіндігі
бар. Мысалы:
Мәліметтер қорына жаңа бос файлдарды қосу;
Бар файлдарға жаңа мәліметтерді қосу;
Мәліметтерді іздеу;
Мәліметтерді ӛзгерту;
Мәліметтерді жою
Мәліметтер қорында бар файлдарды жою.
Ескерту. МҚ-ында файлдар кесте, жолдар жазба(record), бағандар
ӛріс(field) болып анықталады. Кесте және мәліметтермен орындалатын амалдар
арнайы SQL операторлары арқылы орындалады.
Кестені қандай да бір объектілер жиынның атрибуттары бар екі ӛлшемді
кесте ретінде елестетуге болады. Кестенің аты идентификатор болады, ол
арқылы оған сілтеме жүреді. Кестенің бағандары сол немесе басқа
объектілердің характеристикаларына, яғни ӛрістерге сәйкес келеді. Әрбір ӛріс
сақталған мәліметтердің аты мен типі арқылы сипатталады. Ӛрістің аты –
идентификатор. ол әртүрлі программалардағы мәліметтерді манипуляциялау
үшін қолданылады. Әрістің аты латын әрпімен жазылады. Әрістің типі
мәліметтер ӛрісінде сақталғандардың типтерін сипаттайды. Ол жол, сан, үлкен
текстер, кескіндер т.с.с. болуы мүмкін.
Әрбір кестенің жолы берілген кестеде сипатталған объектілердің біреуіне
сәйкес келеді, оны жазба деп атайды және оның құрамына берілген объектіні
сипаттайтын барлық ӛрістердің мәні кіреді. Мәліметтер қорын құрған кезде
информациялардың қарама – қайшылықсыз болуын қамтамасыз ету маңызды.
Әдетте бұл әрбір жазбаның қайталанбауын қамтамасыз ететін кілттік әрісті
енгізумен іске асады. Кілттік әріс бір немесе бірнеше әріс болуы мүмкін.
Әрістердің мәнін қолданушы әзі енгізеді және ол мәліметтер қорында
сақталады. Бұл әрістерден басқа кейбір жүйелерде есептелінетін әрістерді
енгізуге болады. Мұндай әрістердің мәнін қолданушы енгізбейді, ол автоматты
түрде басқа жазба әрістерінің мәні негізінде есептелінеді. Кестемен жұмыс
кезінде қолданушы немесе программа курсормен жазбалардың бойымен
жылжитын секілді. Әрбір уақыт мезгілінде ағымдағы жазба бар және онымен
жұмыс жасалады.
Мәліметтер қоры жүйесі сызбасы 1-суретте кӛрсетілген. Онда жүйенің
негізгі төрт компоненті кәрсетілген: мәліметтер, аппараттық қамсыздандыру,бағдарламалық қамсыздандыру және қолданушылар.
Мәліметтер. Кәбіне МҚ-ндағы мәліметтер «тұрақтылар» деп аталады.
«Тұрақты» ретінде аралық нәтижелер, сұраныстар нәтижесі, кіріс және шығыс параметрлері, және т.б. алуға болады.
Мәліметтер қоры жүйесі бірқолданушылық(бір уақытта бір ғана
қолданушы қолдана алатын) және кәпқолданушылық(бір уақытта бірнеше
қолданушы қолдана алатын) бола алады.
Аппараттық қамсыздандыру. Аппараттық қамсыздандыруға төмендегілерді жатқызуға болады:
Ақпаратты сақтауға арналған жинақтағыштар, контроллер құрылғылар;
Бағдарламалық қамсыздандырумен жұмыс жасауда қолданылатын компьютер жадысы және процессор (немесе процессорлар).
Бағдарламалық қамсыздандыру. Қолданушылар жүйесі мен мәліметтерді
физикалық сақтауға арналған жүйенің өзара әрекетін қамтамасыз ететін мәліметтер қоры диспетчері(database manager) немесе мәліметтер қорын
басқару жүйесі(database manager system - DBMS). МҚБЖ-нің негізгі қызметі –МҚ қолданушысына аппараттық қамсыздандыру деңгейіне кіріспей-ақ
мәліметтер қорымен жұмыс жасауға мұмкіндік береді. МҚБЖ-нен басқа
бағдарламалық қамсыздандыру құрамына басқа да компоненттер кіреді.
Мысалы: утилиттер, қосымшаны құру құралдары, жобалау құралдары, есеп
беру генераторлары.
Қолданушылар. Қолданушыларды тӛрт топқа бӛлуге болады:
МҚ администраторлары;
Мәліметтер қорын жобалаушылар;
МҚ-ын қолданатын қолданбалы бағдарламаларға жауап
беретін қолданбалы программисттер;
Жұмыс станциялары немесе терминалдар арқылы мәліметтер
қорымен жұмыс жасайтын қолданушылар;
1.2. Мән, байланыстар және атрибуттар
Ӛндірістік фирма жұмысын есепке алатын мысал қарастырайық, яғни
жоба, деталь, деталды жеткізушілер, деталды сақтаушы қойма, жобамен жұмыс
жасайтын қызметкерлер туралы ақпараты есепке алу мәліметтер қорын.
Жоба, деталдар, жеткізушілер, қызметкерлер ақпаратты сақтауға
арналған негізгі объектілер болып табылады.
Негізгі объектілерден басқа олардың арасында қатынас болады. 2-суретте
төртбұрыш арқылы объектілер, қатынастар түзу сызық және ромб арқылы
көрсетілген.
Мән – бөлек объект типі(мысалы, адам, деталь).
Атрибут – объекттің кейбір сипаттамаларын беретін қасиет(мысалы,
фамилия, салмақ).
Байланыс – бірнеше мәнді біріктіреді.
МҚ құрылымын «Мән – байланыс» диаграммасының көмегімен анықтау
Мысалы, SP қатынасы жеткізушілер мен деталдар арасындағы қатынасты
анықтайды: әрбір деталды белгілі бір жеткізуші арқылы әкелінеді, немесе
керісінше әрбір жеткізуші белгілі бір деталды жеткізеді.Сол сияқты, деталдаржобаларда (PJ қатынасы) қолданылады, қоймада(WP қатынасы) сақталады және т.б. Бұл қатынастар екі жақты екенін есте сақтаған жӛн, яғни екі бағытта да қарастыруға болады. Мысалы, SP қатынасының кӛмегімен тӛмендегілерді орындауға болады:
Берілген жеткізуші үшін ӛзі әкелетін деталдарды табу;
Берілген детал үшін оны әкелген жеткізушіні табу.
1.3. МҚ-ын қолданудың артықшылықтары
«Қағаз түрінде» сақталатын ақпаратқа қарағанда МҚ-ын қолданудың
негізгі артықшылықтары:
Жинақтылығы;
Жылдамдығы және өте аз күш жұмсау;
Ақпараттың дәлдігі;
Мәліметтер қорын орталықтан басқару(негізгісі).
Мәліметтер қорын құратын және оларға сұранысты өндеу жүйесі -
мәліметтер қорын басқару жүйесі(МҚБЖ) деп аталады.
