Л-фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Атты дене физикасы және сызықсыз физика» кафедрасы
К.Т. Бажиков
Электротехника
Дәріс жинағы
Алматы 2011
«Қатты дене физикасы және сызықсыз физика» кафедрасының отырысында келісілді
Құрастырған:
ф.-м.ғ.к. доцент К.Т.Бажиков
К.Т.Бажиков. Электротехника: Дәріс жинағы. Алматы: ҒБО КазҰУ, 20»», 90 б.
ã Бажиков К.Т.
ã Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті, 2011
Дәріс. Тұрақты тоқтың электр тізбектері
Электр тізбектері туралы ұғым
Электр тізбек деп беруге, таратуға және өзара электр энергияны түрлендіруге тағайындалған құрылғылардың жиынтығын атайды.
Электр тізбектердің негізгі элементтері бір-бірімен сымдар арқылы косылған электр энергияның көздері және қабылда-ғыштары.
Электр энергия көздерінде (аккумуляторлар, электрогенераторлар және т.б) химиялық, механиқалық, жылулық және т.б энергиялар электр энергияға түрлендіреледі, ал электр энергияның қабылдағыштарында электр энергия жылулық, жарықтық, механикалық және т.б энергияға түрлендіреледі.
Токтары және кернеулері уақыт бойынша өзгермейтін тізбектерді тұрақты токтың тізбектері деп атайды.
Токтар және кернеулер тұрақты электр қондырғыларда магнит және электр өрістер уақыт бойынша өзгермейді, сол себептен тұрақты ток тізбектерде өздік индукцияның ЭҚК пайдалы болмайды, ал диэлектриктерде жылжу ток жоқ болады.
Электр сүлбе – электр тізбектің графикалық көрінісі. Ол электр тізбектің элементтерінің қосылуы қалай орындалғанды көрсетеді де,тізбекті есептеуде қолданады.
Ом заңы бойынша кедергідегі кернеу тең:
Кедергіге кері шама 
- өткізгіштік деп аталады. Кедергідегі кернеудің токтан тәуелділігі, яғни 
вольт-амперлік сипаттама деп аталады.
ЭҚК-і бар тізбек бөлімшесі үшін Ом заңы
Тармақталмаған сүлбенің бөлігінің тоғы үшін, еркінше ЭҚК-тері және кедергілері болғанда, егерде аяқтарындағы потенциалдар айырымы белгілі болса жазуға болады:
 |
1.1-сурет
Егер токтың бағыты алдын-ала белгісіз болса, онда токтың бағытын еркінше таңдаймыз. Мұндай еркінше таңдалған токтың бағытын болымды деп атайды.
Мұнда 
- бөліктің қосынды кедергісі;
- потенциалдардың айырымы немесе бөліктің қысқыштар арасындағы кернеу;
- бөлікте әрекет ететін ЭҚК-терден алгебралық қосындысы.
1.3 Тармақталған тізбектерді есептеу үшін Кирхгофтың заңдарын қолдану
Тізбектеп қосылған ЭҚК-тердің көздерінен және кедергілерден құралған электр тізбектің бөлігі тармақ деп аталады.
Үш және одан көп тармақтардың қосылған орыны (нүктесі) электр тізбектің түйіні деп аталады.
Бірнеше тармақтардан өтетін тұйықталған жол электр тізбектің контуры деп аталады. Сонымен бірге қаралып тұрған контурда әрбір түйін бірақ рет кездеседі. Қандай да болған кескін үйлесімі бар электр тізбектің ережесі Кирхгофтың бірінші және екінші заңдарымен толық белгіленеді.
Кирхгофтың бірінші заңы:
Түйіндегі тоқтардың алгебралық қосындысы нөлге тең, яғни
Кирхгофтың екінші заңы:
Қандай да болған тұйықталған контурда осы контурға кіретін кедергілердегі кернеулердің алгебралық қосындысы сол контурға кіретін ЭҚК-тердің алгебралық қосындысына тең, яғни
