Бақылау сұрақтары. 2. Аударма стратегиясы туралы түсінік

Мақсаты: Аударма түрлеріне сәйкес мәтін талдау. Жазбаша аудармадағы мәтін талдау қиындықтары мен кемшіліктері. Жазбаша аудармадағы мәтін талдаудағы мәтін түрлері бойынша талдау жасау жолдары.

Жоспар:

1. Жазбаша мәтінді аудару ерекшелігіне тоқталу.

Түпнұсқаныжазбаша немесе ауызша қабылдау және оларды аудару олардың жазбаша немесе ауызша аудармаларына сәйкес келеді, бірақ олардың әрқайсысында басқа аударма түрлерінің элементтері қолданылады. Жазбаша аудармашы өз мәтін түпнұсқасын магниттік лентаға жазылған түрде алуы мүмкін және өз аудармасын машинисткаға немесе диктофонға жазуына болады. Кез келген жағдайларда да аударма жазбаша болып қалады, себебі мәтін түпнұсқасы және аудармалар нақты бір жерде сақталады және оларды Рецепторға тапсырмайынша қайтадан қарап түзетуге, әр түрлі сәйкес өзгертулер енгізулерге болады. Ауызша аудармашы аударма алдында оқылатын мәтіндерді көмекші құрал ретінде алып дайындалып, ілеспелі немесе ізбе-із аудару барысында қолдануына болады. Тағы бір ауызша аударманың жазбаша формадағы ерекше түрі «қағаздан аудару». Мұнда аудармашы Рецепторларға қағазда жазбаша жазылған мәтін түпнұсқасын аударады. Мұндай аудармаларда ауызша аудармалардың негізгі белгілері сақталады: Рецепторлардың алдына апарғанша мәтінді түзету және сәйкес мағыналарын қою мүмкіншілігі жоқ..

Ауызша және жазбаша аудармалардың арасындағы үлкен бір айырмашылық – уақыт факторы. Жазбаша аудармалар кезінде аудару процесі қатаң шектермен шектелмеген. Аудармашы кез келген уақытта аударуын тоқтатып, басында аударған мәтіндерге орала алады, мәтін бөліктерін аударуда ойлануға қосымша уақыт бөле алады, сөздіктер немесе анықтамаларға қарай алады және мықты мамандардан қосымша сабақ ала алады және т.б. Бұл өте қиын аудару мәселеріншешуге қолайлы жағдай туғызады және кез келген көркемдік немесе ақпараттылық аудармаларды жоғары деңгейде аударуға мүмкіншілік жасайды. Жазбаша аудармаларда эквиваленттіліктің ең жоғары деңгейі талап етіледі және соған жетеді. Ауызша аудармаларда аудармашының іс-әрекеттері оратордың сөйлеуіне байланысты уақытпен шектелген, ол оратормен бірге аударманы беріп үлгеруі керек немесе лезде ол тоқтағаннан кейін. Соған байланысты аудармашының ойлануға, басқа варианттарды қарастыруға және сөздіктерді пайдалануға мүлдем уақыты болмайды. Аударма тілінде аудармашы жартылай автоматты дағдыға үйренеді, орнықты сөз орамдарын қолдана алу білімі өседі, айтылған сөздерді тез орамдастырып бір жүйеге келтіруге дағдыланады. Осындай жағдайларға байланысты кейде аудармашыларға адаптивті транскодтау элементтерін енгізуге тура келеді, онда аудармашы кейбір айтылған сөздер бөліктерін тастап, ол мәтіндерді қысқартып төменгі деңгейдегі аудармалар эквиваленттілігімен қанағаттанады. Ілеспелі аудару кезінде аз уақыт мөлшерінде тез айтылған сөздер аудармашыға үлкен физикалық және психологиялық жүксалмақ түсіреді, соған байланысты аудармашы-синхронист өз міндетін 20-30 минут уақыт аралығында ғана толық орындай алады.Сондықтан ілеспелі аудару кезінде әр кабинада кезектесіп жұмыс жасайтын бірнеше аудармашылар қызмет көрсетеді.

Жазбаша аударма мен ауызша аударманың арасындағы тағы бір айырмашылық бар, аудармашы осы аудармалардың әрқайсысын орындай отыра түпнұсқаның бірдей емес үзінділерімен ұшырасады. Жазбаша аудармада аудармашы айтылымдарды бірінен кейін бірін аударады, оның қолында барлық мәтін бар болғандықтан, әрбір айтыллған сөздер берілген мәтіннің бір бөлігі болып саналады. Аудармашы жеке айтылымдарды аударғанда алдында аударған немесе кейін аударылатын мәтін мазмұндарымен байланыстырып аударады, ол сол айтылым қандай мағынада және қандай формада айтылып тұрғанын білу үшін қосымша ақпараттарды қарастырып, әр айтылымдардың бір-бірімен қисынды байланысуын реттеп, логика мазмұнымен ілесіп отырады және т.б. Ауызша аудармаларда аудармашы оратордың сөздерін бөлшектеп қабылдап, бөлшектеп аударуына тура келеді, сондықтан да ол мәтіннің басына қайта оралу немесе мәтіннің ақырғы ойын білу мүмкіншілігінен айырылады. Тізбектелген аудармаларда аудармашы бір немесе бірнеше айтылымдарды бірге орындап отырады. Синхрондық аударма кезінде параллельді қабылдау және аудару жүргізіледі,қатаң уақыттың жетіспеушілігіне байланысты аудармашы айтылған түпнұсқаларды сегменттерге бөледі, осы бөлшектеліп аударылған сегменттермен аяқталған ой жасайды.

Жазбаша және ауызша аудармалар оған қатысатын қатысушылардың тіларалық байланыстарына байланысты өзгешеленеді. Ереже бойынша, жазбаша аудармада аударма процесі «кабинеттік жағдайда» өткізілетіндіктен, аудармашының коммуниканттармен тура немесе кері байланысы жоқ. Аудармашының түпнұсқа авторымен немесе потенциалды Рецепторлармен таныс болуы аударма процесінен тыс жерде жүзеге асады. Бұл жерде тұлғааралық байланыстар ешқандай рөл атқармайды, ең негізгі көңіл аударылатын объект ол - аударылатын текст, коммуниканттар аудармашының кез келген іс-әрекетін (аудармасының сапасын) тіларалық байланыс процесі біткеннен кейін бағалай алады. Ауызша аударма кезінде аудармашы коммуниканттармен тікелей сөйлесу арқылы қатынасады және олар кері (жауап алу) байланыстарда біреуімен немесе екеуімен де тіларалық байланыста болады. Ол ауызша айтылған сөздердің дұрыстығына, ырғағына, айтылу ерекшеліктеріне қарамай қабылдап, түсініп және оратордың сөйлеу мәнеріне қарамастан, сөйлеуші мен тыңдаушы арасында өзара түсінушілікті қамтамасыз ету керек. Бұндай қиындықтар аудармашының мәтін түпнұсқасын аудару кезінде мынадай жағдйларды бөлісуге тура келеді: байланысу жағдайларының мүмкіндіктерін есепке алу, жіберіп алған ақпараттардың орнын пән білімінің негізінде және сөйлесу мақсаттарының келесі сатыларында толықтырады. Кері байланыстарда кейде оратордан айтқан сөзін қайта сұрау, айтылған ойының мағынасын толықтыруды, бөтен терминдердің негізгі мағынасын талқылау мүмкіншілігі туады. Тыңдаушымен кері байланыс кезінде олардың реакцияларын бақылау, аударманың жетелілігін, аудармашының, кейде оратордың сөйлеу ырғағын бақылау керек және т.б.