БТ және АКТ ДАЙЫНДАУҒА АРНАЛҒАН АНЫҚТАМА
Бұл анықтама абитуриенттерге ҰБТ және АКТ-ге дайындық кезінде көмек ретінде ұсынылған. Бұған негізгі тұрақтылар, базалық терминдер және физиканың негізгі бөлімдері бойынша заңдары мен түсініктер енгізілген. Сонымен қатар анықтамада соңғы жылдары есептерде жиі кездесетін сұрақтар мен жауаптары мазмұндалған.
Әзірлеп жинаған: Физика – бізде бәрі қазақша.
Негізгі тұрақтылар
| Физикалық тұрақтылар | белгілері | Сандық мәндері |
| Еркін түскен денелердің нормаль үдеуі | g | 9,81 м/с2 |
| Гравитациалық тұрақтысы | g | 6,67·10-11 м3/(кг·с2) |
| Авогадро тұрақтысы | NA | 6,02·1023 моль-1 |
| Молярлық (универсаль) газ тұрақтысы | R | 8,31 Дж/(моль·К) |
| Больцман тұрақтысы | k | 1,38·10-23 Дж/К |
| Электрон заряды | q, e | 1,6·10-9 Кл |
| Вакуумдағы жарық жылдамдығы | c | 3·108 м/с |
| Планк тұрақтысы | h | 6,62·10-34 Дж·с |
| Сутегі атомының иондану потенциалы | IO | 2,18·10-18 Дж = 13,6эВ |
| Массаның атомдық бірлігі | а.е.м. | 1,660·10-27 кг |
| Электрлік тұрақтысы | e0 | 8,85·10-12 Ф/м |
| Магниттік тұрақтысы | m0 | 1,26·10-6 Гн/м |
Бүтін және шамалық бірліктер
| қосымша | Негізгі бірлікке қатынас | белгілеу | қосымша | Негізгі бірлікке қатынас | белгілеу |
| Мега | 106 | М | милли | 10-3 | м |
| Кило | 103 | к | микро | 10-6 | мк |
| Деци | 10-1 | д | нано | 10-9 | н |
| cанти | 10-2 | с | пико | 10-12 | п |
МЕХАНИКА
| Термин, түсінік | Анықтама |
| Жылдамдық | Орташа  лездік 
|
| Үдеу | Орташа  лездік 
Үдеудің мәні  немесе 
|
| Тангенциаль үдеу |  , траекторияға жанама мен жылдамдықтың шамасы бойынша өзгеруі
|
| Нормаль (центрге тартқыш үдеу) |  , жылдамдықтың жанамаға нормаль бағытпен өзгеруі
|
| Масса | Дененің инерттілігінің өлшемі және тартылудың обьектісі |
| Күш | Басқа дене жағынан және өрістен әсерлерінің өлшемі және үдеуде немесе деформацияда көрінеді. |
| Дененің салмағы | Инерциялық  төменгі үдеу  жоғарғы үдеу 
|
| Дене импульсы | 
|
| Күш импульсы | F× t, немесе 
|
| Күш жұмысы |  
|
| Энергия | Козғалыстың және әсерлесудің универсиаль өлшемі |
| Кинетикалық энергия | 
|
| Потенциалдық энергия | әсерлесу энергиясы (функция күйі)  ,  , 
|
| Бұрыштық жылдамдық | 
|
| Күш моменті |  
|
| Қозғалыс типі | үдеу | Қозғалыс теңдеуі |
| Түзу сызықты бір қалыпты | 
|  
|
| Шеңбермен бірқалыаты | 
| 
|
| Түзу сызықты бір қалыпты үдемелі | 
| 
|
| Бірқалыпсыз қисық сызықты | 
| 
|
| Еркін түсу | 
| 
|
| Заң | тұжырым |
| Ньютонның екінші заңы |  , немесе 
|
| Бүкіл әлемдік тартылыс заңы | 
|
| Гук заңы |   
|
| Импульстың сақталу заңы | тұйық жүйе 
|
СҰЙЫҚТАР МЕХАНИКАСЫ
| Заң | тұжырым |
| Гидростатикалық қысым | 
|
| Архимед заңы | 
|
| Үздіксіздік теңдеуі | 
|
| Бернулли теңдеуі | 
|
САЛЫСТЫРМАЛЫҚ ТЕОРИЯСЫ
| СТ постулаттары | 1. Эйнштейннің салыстырмалық теориясы: барлық физикалық құбылыстар барлық инерциялық санақжүйелерінде бірдей өтеді. 2. жарық жылдамдығының тұрақтылығы: Жарық жылдамдығы қабылдаған және жарық көзінің жылдамдықтарына тәуелді емес |
| Массаның жылдамдыққа тәуелділігі | 
|
| Ұзындықтың қысқаруы | 
|
| Уақыттың созылуы | 
|
| Ньютонның екінші заңы | 
|
| Толық энергия E мен дене массасының m аралық байланысы | 
|
| Кинетикалық энергия | 
|
МОЛЕКУЛАЛЫҚ ФИЗИКА ЖӘНЕ ТЕРМОДИНАМИКА
| Термин, түсінік | Анықтама |
| Молекулалар концентрациясы | Молекулалардың бірлік көлеміндегі сан, 
|
| Берілген массадағы молекулалар саны | 
|
| Абсолюттік термодинамикалық температура | T=273+t |
| Зат мөлшері, моль | 
|
| Молекулалардың жылулық қозғалысының орташа кинетикалық энергиясы |  -жалпы,  - ілгерлемелі қозғалыс
|
| Молекулалар жылдамдығы | ор.квадрат. ор.арифмет. ең ықтимал.
  
  
|
| Газ жұмысы | жалпы При p=const При T=const
  
|
| Идеаль газдың ішкі энергиясы | 
|
| Жылу сыйымдылық (анықтама) |   
|
| Идеаль газдың молярлық жылу сыйымдылығы |  ,  ,  (Майер)
 -адиабат тұрақтысы
|
| Тасымалдау құбылысы | Диффузия, тұтқырлық, жылу өткізгіштік |
| Қаныққан бу | Сұйық пен динамиканың тепе-теңдіктегі бу |
| Заң | Тұжырым |
| Молекула-кинетикалық теория (МКТ)негізгі теңдеуі | 
|
| Менделеев-Клапейрон теңдеуі | 
|
| Изопроцестер теңдеуі | Изотермиялық Изохоралық Изобаралық
  
|
| Адиабаталық процесс(Пуассон) теңдеуі | 
|
| Термодинамиканың бірінші заңы |  немесе 
|
| Жылу машинасының ПӘК | 
|
| Карно циклінің ПӘК | 
|
Молярлық массалар
| Газ | H2 | He | N2 | O2 | NH3 | CO2 | ауа |
| m, 10-3 кг/моль |
Еркіндік дәрежелері
| Газ | Бір атомды (неон Ne, гелий He) | Екі атомды (оттегі O2, азот N2, сутегі H2) | Үш және көп атомды (көмірқышқыл газ CO2, NH3) |
| Жалпы саны | |||
| Ілгерілемелі | |||
| Айналу қозғалыс саны | - |
