Берасцейскі сінод 1596 года

Вось што дзеелася ў дзень прызначанага з'езду — 6 каст-рычніка, паводле старога календара, або 16 — паводле новага.

Святарства і рыцарства, паслы і паны сышліся на пасяджэн-не пад кіраўніцтвам яго міласці ваяводы кіеўскага ў доме пана Райскага. Адтуль паслалі да мітрапаліта дзвюх духоўных асо-баў і дзвюх свецкіх ад кола рыцарскага з паведамленнем, што ўжо з'ехаліся на сінод. Яны таксама прасілі прызначыць месца для правядзення неабходных перамоваў.

Мітрапаліт адказаў, што яшчэ не вызначыўся з месцам і ад-клаў вырашэнне пытання да заўтрашняга дня, на чацвер, 7 ка-стрычніка. Пазней ад яго імя ў саборнай мураванай царкве была прыбіта картка, дзе паведамлялася пра месца сустрэчы.

У той жа дзень мітрапаліту бьша накіравана духоўная позва ад айца Нікіфара, экзарха, якога прыслаў канстанцінопальскі патрыярх Гаўрыіл, з прапановай назаўтра наведаць яго і даць тлумачэнні ў тых справах. Але мітрапаліт і ўладыка, некім па-пярэджаныя, схаваліся ў гасподзе ксяндза біскупа луцкага.

У той жа дзень, у сераду, але крыху са спазненнем прыбыў да Берасця яго міласць ваявода трокскі. Неадкладна ён наведаў князя, ваяводу кіеўскага. Трокскі ваявода папрасіў князя не аб-ражаць паслоў яго каралеўскай міласці — пана канцлера і пана падскарбнага, якія меліся неўзабаве прыбыць на сінод.

Сінод пачалі ў той жа дзень. Духоўныя спачатку абралі марк шалка сінода, а затым заслухалі пасольствы з некалькіх паве-таў.

У чацвер, рана на світанку, засядалі князь, ваявода кіеўскі сынам — ваяводам валынскім у пана ваяводы трокскага. Гу тарка доўжылася болей за пяць гадзін, амаль да паўдня.

Нарэшце з'явіліся пан канцлер з падскарбіем, якія адразу накіраваліся да трокскага ваяводы, дзе і засталі князя. I зноўку нямала часу стравілі ў спрэчках. Да мітрапаліта накіравалі дэ-легацыю — шэсць духоўных асоб і шэсць паслоў з местаў, — з пісьмовай просьбай, каб ён не марнаваў часу і неадкладна су-стрэўся з імі для перамоваў. Яны таксама прапаноўвалі ўлады-каў-адшчапенцаў пазбавіць святарскага сану, ніскласці з духоў-ных пасадаў, калі яны будуць настойваць на старой веры і даб-раславенні патрыярха [...]

Князь [Астрожскі] сказаў прамову, у якой падкрэсліў, што сустракаўся з іх міласцямі, і адзначыў, што ўсё чыніць адкрыта і хацеў бы далей пры іх заставацца. Потым з плачам прамовіў:

— Мы ўсе абражаны дзеяннямі тых здрайцаў нашых, якія ўсё тое заварылі, і тымі, хто ім дапамагае. Мы цярпліва зносім крыўды, пакладаючыся на Бога [...]

Праз невялікі час іх міласці каралеўскія паслы паведамілі, што хочуць быць у князя. I прыехаў пан ваявода трокскі, пан канцлер, пан падканцлер. Яны пайшлі ў пакой да князя. Іх ча-калі некалькі гадзін, да змяркання. Усе былі надта абражаныя, што там надта доўга перамаўляюцца, бо не ведалі, якія таем-ныя пагадненні прымаюць.

Нарэшце пастанавілі з'ехацца ў пятніцу, а 14 гадзіне, і за-вяршыць распачатую справу. Пасля чаго з грукатам і наракан-нямі раз'ехаліся. Сенатары маглі ўсё добра чуць, бо вокны вы-ходзілі на вуліцу, а людзі гаманілі надта гучна.

Назаўтра, у пятніцу, пан падскарбі прыслаў па мяне, каб прыбыў да яго. Сабраў у сябе і шмат іншых. Пачаў агітаваць за паяднанне, паведаміўшы, якуго карысць будзем мець ад згоды на ўсе часы. Але ад нас не дачакаўся станоўчага адказу, бо мы не хацелі быць такімі, як тыя адшчапенцы. Ён мне нагадаў:

— Не мусіш гаварыць ад імя ваяводы смаленскага. Я на тое зазначыў:

— Не ад яго міласці прыехаў, але сам па сабе. Потым паехалі да кола, да братоў сваіх [...]

У суботу зноў з'ехаліся да кола. Дэкрэт патрыярхаў і пра-кляцце мітрапаліта былі прачытаны па-руску, перакладзеныя з грэцкай мовы вельмі пекнымі і досыць жаласлівымі словамі.

Пан канцлер літоўскі ў той дзень звярнуўся з заклікам да віленскіх месцічаў, якія не хацелі прымаць згоды, каб наведалі яго. Ім сказаў, што яны будуць шкадаваць і мець вялікі клопат дзеля сваёй настырнасці. Аб пагрозах з яго боку месцічы паве-дамілі ў коле.

Наш пан маршалак указаў пану канцлеру, што паны Літву страцілі, аддалі яе Польшчы [...]

Таксама яго міласць князь, у скрусе, указаў пану канцлеру і пану падскарбію, каб яны не пагражалі яму імем караля, бо ён добра ведае свае абавязкі і надзейна служыць гаспадару. Няхай іх міласці пагражаюць яму ад свайго імя. Калі яны нешта ма-юць да яго, ён гатовы з імі спаткацца, дзе яны скажуць.

Потым прыслалі князя Шуйскага з нейкім ляшкам. Паве-дамілі, што прыходзяць да згоды ў касцёле, запрашаючы князя, калі ён пажадае. Князь адказаў, што прышле дэлегацыю. Былі абраны дзесяць чалаьек з кола рыцарскага, дзесяць асобаў ду-хоўных, дзесяць мяшчан і накіраваны, каб агучыць пратэста-цыі, калі будзе дазволена. 3 князем былі возныя і некалькі гене-ралаў. Калі яны прыехалі да касцёла, там іх да брамы гайдукі і слугі пана падскарбія і пана ваяводы трокскага нават не пусцілі. Яны з жалем вярнуліся назад. А тое здарылася ў суботу, пры канцы дня.

У той дзень валынскі князь, валыняне і падаляне мусілі спат-кацца з панам падскарбіем на абедзе. Але ім адмовілі, што іх надта абразіла.

Аніякія нашы нратэстацыі не былі прыняты ў замку.

Мітрапаліта і ўладыкаў гвалтам прымусілі прынесці пры-сягу. Яны, дзеля Бога, прасілі адкласці да сойма, але арцыбіс-куп львоўскі, біскуп луцкі і пан канцлер запэўнілі іх ласкаю караля і прывялі да прысягі. Там мітрапаліт з чатырма ўлады-камі прысягнулі на вернасць папу рымскаму, на новы калян-дар, на артыкул, што Святы Дух паходзіць ад Айца і ад Сына, а таксама — на адзінства касцёла.

У нядзелю езуіт Скарга ў саборнай царкве імшу служыў і казанне прамаўляў. А Пацей службу служыў у касцёле, каля Ражэйскага алтара. Ля праваслаўнага алтара, дзе рымлянін службу служыў, віно ператварылася ў брыдкую і смуродлівую кроў, якой той езуіт не мог спажыць. А ля рымскага алтара, у Пацея, віно ператварылася ў звычайную горкую ваду.

Там жа, у Берасці, сярод простых людзей знайшоўся чала-век, які пранікнёныя і мудрыя словы прамаўляў, бо на памяць ведаў усё Пісанне. Ён нагадваў, каб людзі сваёй веры моцна трымаліся.

Тых лотраў — мітрапаліта і ўладыкаў — больш не бачылі, бо іх рымляны не пусцілі.

А мы ў нядзельку ўсе раз'ехаліся, паставіўшы подпісы і пя-чаткі пад ушверсаламі, якія накіравалі да каралеўскай міласці.

 

Пакуты яўрэйкі Сціркі

У 1599 годзе, 27 мая, у сёмую суботу, апоўдні, у месце Бар-кулабаве, прыйшла да Баркулабаўскай царквы Сцірка — дачка яўрэйкі Мар'ямкі, баркулабаўскай арандаркі. Яна ўпала на ка-лені і слёзна прасіла баркулабаўскага святара Фёдара Філіпові-ча навярнуць яе ў хрысціянскую веру. Святар параіўся з панамі, баярамі, зямянамі, шляхтай і з ураднікам — панам Фёдарам Пляцінскім. Як высветлілася, Сцірка прагнула новай веры не дзеля замуства, не дзеля таго, каб выйсці замуж за хрысціяні-на, але праўдзіва, дзеля духоўнага поклічу.

Яўрэйка Сцірка, стоячы перад царквою, перад усімі выбіт-нымі панамі і перад хрысціянскім людам, горача прамаўляла:

— Панове мае, ужо даўно я прагну крыжа Хрыстова. Паўта-ра года таму я сама далучылася да Хрыста, прасіла з слязьмі Госпада Бога і чыніла святы крыж, кладучыся і прачынаючыся, просячы, каб дазволіў мне стаць хрысціянкаю. 3 невымоўнай прагай і вялікім жаданнем я імкнуся здабыць Хрыстову веру.

Назаўтра, у дзень Зыходжання Святога Духа, супольна з мноствам божага народа — панамі, шляхтай, пачцівымі людзь-мі, жонкамі і дзецьмі — Сцірку хрысцілі праз апусканне ў ван-ну. У святым хрышчэнні яна атрымала імя Алены.

У той дзень, перад хрышчэннем Сціркі, яе матка Мар'ямка прыходзіла да месца хрышчэння. Падагочы на калені, з крыкам і плачам, яна прасіла, каб не хрысцілі дачку, абяцаючы пры-несці падарункі і шчодрыя ўзнагароды.

Пазней некаторыя месцічы бачылі чараванне той Мар'ямкі, якое яна чыніла сваёй дачцэ паганскімі егіпецкімі чарамі. Калі яе завезлі ў Буйнічы, да іх міласцяў князёў, тая Мар'ямка за-лезла ў студзёную лазню, галаву адкрыла, валасы распусціла, печку раскідала і чароўныя паганскія словы прамаўляла, пра-клінала, абедзвюма рукамі назад ківала, ногі свае вязала. Шмат іншага зла тварыла, праклінала, каб дачка жывая не была.

 

Падзеі за 1600—1605 гады

Год 1600. Валынскія і літоўскія паны, а таксама запарожскія казакі, змовіўшыся між сабой, супольна валохаў памялі. Разбілі валоскае войска Мігаля, гармату адпялі. Ваявода мульцянскі разам з Мігалём уцяклі, ледзь не злавілі іх, гналі аж да муль-цянскай мяжы. Крыху ўсё супакоілася. Казакі за тое атрымалі лежу ў Кіеве. Гетманам быў Самуіл Кошка. Ляжалі ў Гомлі,

Рэчыцы, Рагачове і ў Баркулабаве, пакуль не дачакаліся новага рэйду.

У 1600 годзе, 8 жніўня, з панядзелка на аўторак пан Леў Сапега, канцлер Вялікага Княства Літоўскага, стараста магі-лёўскі, пан Галубіцкі, ураднік пячэрскі, і Ян Ражаноўскі Тра-бух прыбылі ў Магілёў.

У 1600 годзе, 18 верасня, у чацвер, пан Ян Варшаўскі, а так-сама яго міласць пан Леў Сапега, канцлер літоўскі, стараста магілёўскі, у якасці паслоў хадзілі на Маскву да ўсходняга мас-коўскага цара Барыса Гадунова. 3 імі было мноства княжычаў і паноў выбітных. Знаходзіліся ў Маскве 20 тыдняў. Падпісалі перамір'е на 20 год.

У той жа год, 7 кастрычніка, полацкі ўладыка за свае грахі і з Божага дазволу хварэў спачатку ў Полацку, а затым у Вільні лекі ўжываў. Едучы з Вільні, на дарозе Смаргонскай, ганебнай смерцю скончыў сваё жыццё. Як на пастырства праз дзірку за-лез, гэтак у дзірцы, на дарозе, жыццё жахліва скончыў.

У той жа год, восенню, 17 верасня, у аўторак, здарылася незвычайнае — з захаду прыйшоў да нас моцны і вялікі гром, якія грымеў па ўсіх баках. Бліскала маланка. А ўначы быў ма-роз і вецер. 1 эта Ьыло прадказанне падзей, пра якія ніжэй бу-дзеш чытаць за 1602 і 1603 гады. Вялікія пакуты і хваробы, голад і моцны неўраджай. Быў страшэнны мор, які спасціг лю-дзей, што спускаліся на Ніз. Каля чатырох тысяч мужчын, жан-чын і дзетак з голаду мусілі пайсці. Страшна было глядзець, як на вуліцах, на дарогах, па гумнах, у равах сабакі елі мёртвыя целы.

У 1601 годзе распачалася вялікая вайна ў Інфлянтах з кара-лём шведскім за Жыгімонта Трэцяга. У той жа год запарожскія казакі ў Швецыі былі, але нічога не дапамаглі, толькі вялікую шкоду гаспадару ўчынілі — слаўнае і багатае места Віцебск заваявалі, месцічаў пабілі, паннаў паплюгавілі, незлічоныя скар-бы пабралі.

У той 1601 год па Магілёўскай воласці выбранцаў выбіралі, гайдукоў да Інфлянтаў.

У 1601 годзе, за часамі караля Жыгімонта Трэцяга, мітрапа-літа Пацея-адшчапенца, сусветнага патрыярха кір Рафаіла, па-стаўлены на ўладыцтва Гедэон, які меў раней імя Мікалай, і той адшчапенец.

У 1601 годзе, 5 жніўня, памёр юр'еўскі святар, айцец Ціма-фей Алексіевіч. Выконваў іерэйскія абавязкі чатыры гады. Да яго парафіі належалі: паўместа, вёска Былевічы, Хадуцічы, Ліпаўка, Панькавічы, Навасёлкі, Трызніна слабада, Лежнева, Багданава слабада.

Год 1601 быў незвычайным. Галодныя людзі пачалі на хлеб жаць збожжа перад святам Адсячэння галавы Іаана Прадцечы. А ў копы пачалі жаць збожжа на святога Сімяона Стоўпніка. Зерне было яшчэ надта мяккім. Дажалі збожжа перад Пакро-вам за два тыдні, бо без перапынку ішлі дажджы на працягу 12 тыдняў. Яравыя пачалі саспяваць на святога Пятра, а праз два тыдні пачалі ўжо іх жаць. Але зялёнае яшчэ было. А потым, пасля святога Сімяона Стоўпніка, 4 кастрычніка, глыбокі снег выпаў. Усё, што было на палетках — збожжа, авёс, пшаніца, ячмень, гарох, боб — засыпала снегам і прынесла велізарную шкоду. Пацярпеў ураджай і пацярпелі людзі. Перад тым кошт збожжа быў сярэдні. Знак падзення ўраджаю — моцны во-сеньскі гром 1600 года, пасля свята Уздзвіжання крыжа.

У 1601 годзе ў Швецыю хадзілі чатыры тысячы запарожскіх казакаў. Над ші гетманам стаяў Самуіл Кошка. Самуіла там забші, а пахавалі ў Кіеве. Там, у Швецыі, казакі нічога добрага не ўчынілі. Аніякай дапамогі ні гетману. ні каралю казакі не аказалі, а толькі ўцяклі з Швецыі. Тут, на Русі, у Полацку вялі-кія шкоды нарабілі. Захапілі слаўнае места Віцебск, забралі шмат золата і срэбра, пачцівых людзей пазабівалі. Садомскія ўчынкі чынілі горш за злых непрыяцелеў і злых татар.

У той 1601 год, пасла 10 кастрычніка, цэлы тыдзень ня-спынны валіў моцны снег. Выпаў да паўголені. Таксама моц-ная завіруха гуляла. Пшашцу, ярыцу, авёс, грэчку, гарох і ўсю гародніну снегам пазамятала. Жалка і страшна было глядзець на плач і цяжкія ўздыханні ўбогіх і бедных хлебапашцаў.

Снег ляжаў два тыдні, аж да Дзімітравай суботы. Днепр так замёрз, што па ш ездзілі, як сярод зімы. Але потым, ласкай усеміласцівага Госпада Бога, снег растаў і рака Днепр зноў па-цякла.

Потым пачалі жаці-гараваці па снезе, у стужу. Як пачаліся вялікія маразы — агонь клалі, грэліся, аж страшна было гля-дзець на людскія пакуты. За дзень два-тры чалавекі нажыналі толькі снапоў 40 аўса, або ярыцы, бо ўсё палегла да зямлі.

Увесну бедныя людзі жалі-гаравалі ярыцу для ската. Самі гаспадары мусілі стравіць шмат збожжа статкамі ўвесну. Бо мак, гарох, бабы, проса, рэпа — усё наогул загінула. А хто абма-лаціў ярыцу — зерне толькі знак. А калі змеле, спячэ — дык у

печы спячэцца, а з лапаты ў печ не пакласці. 3 печы аж палоў-нікам даставалі. Збожжа было зусім неўмалотным. А калі муку жытную ў хлебе спякуць, то печанае цеста становіцца салодкім. А за скарынку хоць ложку кладзі, а ў печцы не пячэцца.

Увосень аралі глебу і сеялі збожжа. Каторыя старым зер-нем — тое няблага ўзышло, а каторыя новым — тыя не жалі. Дзве долі тых людзей было, каторыя аралі і каторыя — не сея-лі

А той гнеў Божы і непагадзь былі ад Мінска да Полацка, Віцебска, Оршы, Мсціслаўля, Прапойска, Рагачова, Магілёва, Любашанаў.

Потым у Рэчыцы, Лоеве, Кіеве, аж на Валынь, добры ўра-джай быў. Мноства людзей убогіх ад голаду на Ніз пайшлі — з жонкамі, дзецьмі, сем'ямі. Цяжка пра гэта апісаць, аж страшна было глядзець. 3 верху — з воласці Шклоўскай, з Друцка, Дуб-роўны, Круглага, Бабра, з-пад Віцебска, Полацка, Мінска і з многіх іншых краёў людзі ішлі.

У той год зіма была злая — вялізныя снягі і моцныя маразы. Людзям паадмарозіла каму наіу, каму пальцы, шшым — твар, вушы, нос, а некаторыя ад марозу памерлі.

А калі ўжо прыйшла вясна 1602 года — МЕіоства людзей з таго находу паўміралі. Па пяць, па трыццаць — у яму. Хворых, галодных, апухлых — вялікае мноства. Страх бачыць гнеў Гас-подні! Пры вялікіх местах памерлых паасобку хавалі, святары праводзілі. Тыя, што пайшлі на Ніз — усе там памерлі, мала хто застаўся. Паміралі паўсюль — па местах, на вуліцах, на дарогах, па лясах, на пустэчах, на раздарожжах, у пустых ха-тах, на гумнах. Бацька — сына, сын — матку, матка — дзяцей, муж — жонку, жонка — мужа пагублялі, па розных местах і вёсках разышліся. Адзін другога пакідалі, не ведаючы нічога пра блізкіх. Амаль усе памерлі.

А калі тыя хадакі — бацька з сынам, сын з бацькам, матка з дачкою, дачка з маткаю, брат з братам, сястра з сястрою, муж з жонкаю, — стоячы ля варот ці перад домам, хлеба прасілі, дык прамаўлялі горка і слёзна: «Матухна, зязюлюхна, качачка, па-нюшка, спадарьшя, сонейка, месячык, зорачка, дай кавалачак хлеба!» Тут жа, ля плота, будуць стаяць з ранку да абеду, да паўдня, гэткім чынам просячы. Іншы пад плотам і памрэ.

А калі варыва лрасілі, дык прамаўлялі такія словы: «Спада-рыня, перапёлачка, зорачка, зернейка, сонейка, дай дзіцятку лыжачку варыўца сырога!»

У той 1602 год куплялі збожжа чвэрць — 40 грошаў, пшані-цы чвэрць — 50 грошаў, аўса чвэрць — 38 грошаў, грэчкі чвэрць — 40 грошаў, гароху чвэрць — 40 грошаў, канопляў чвэрць — 50 грошаў, капусты кіслай вядро — 3 грошы, бочач-ка капусты кіслай — 24 грошы, ячменю чвэрць — 70 грошаў.

Вясна 1602 года, з ласкі Божай, пачалася добра. Да святога Юр'я пасеянае збожжа пачало з зямлі прабівацца і ўзыходзіць. Араць пачалі на Страсны тыдзень. Некаторыя да свята пасеялі крыху маку і пшаніцы. Але, у той жа год, на Страсным тыдні, у сераду, загрымеў вельмі грозны гром, з вялікім дажджом і бу-рай. Гэта быў нядобры і злы знак, бо на дзесятым тыдні таго 1602 года, у чацвер, быў моцны мароз. Што было квецені — усё памарозіў[...]

У 1603 годзе аб'явіліся запарожскія казакі на чале з гетма-нам Іванам Куцковічам. Пры ім было казацкага люду — 4 тыся-чы. Бралі прыстаўства з Баркулабаўскай і Шупеньскай валас-цей: грошаў — 50 коп, збожжа — 500 мер, ялавіц — паўтара-ста, кабаноў — 50, свінога сала — 100, прэснага мёду — 60 пудоў, масла — 10 пудоў, курэй — 500, сена — трыста вазоў.

У 1603 годзе Іван Куцка ў месцы Магілёве здаў гетманства, паколькі ў войску пачаліся свавольствы: хю што хоча — тое робіць. Ад яго каралеўскай міласці і паноў-рады прыязджаў камісар. Ён нагадваў і гразіў казакам, каб аніякага гвалту ў месце і па вёсках не чынілі. Адзін месціч прынёс да таго камісара на руках сваю шасцігадовую дзяўчынку — ледзьве жывую, згвал-таваную і змардаваную. Было горка і страшна глядзець. Усе людзі плакалі, маліліся Стваральніку, каб тых свавольнікаў па-караў вечнымі пакутамі.

 

Цар Ілжэдзімітрый I

У 1605 годзе, у краі Нізовым, а дакладней, пры двары кня-зёўВішнявецкіх, знайшоўся нейкі «царэвіч»—Дзімітр Іванавіч. Будучы пры двары іх міласцяў радных паноў, ён сабраў вяліз-нае войска з нізоўскага люду і запарожскіх казакаў, а таксама мноства праваслаўнага люду. 3 імі пайшоў на маскоўскі горад Старадуб і ўзяў яго.

Лісты па ўсёй маскве разаслаў, называючы сябе царом мас-коўскім — Дзімітрам Іванавічам, якога Гадун хацеў падлеткам звесці са свету. Паведамляў, што замест яго было забіта іншае малое дзіцятка, а ён таемна быў вывезены па Украіну і вырата-ваны.

Цяжка апісаць падрабязна жыццё і пакуты таго Дзімітра Іва-навіча, яго быццё, звычаі і ўчынкі, дзіўныя і жаласлівыя пры-годы. Яго гісторыя дэталёва перададзена ў іншых летапісцаў.

Праз нейкі час той Дзімітр Іванавіч, узяўшы Старадуб і Маскву, з царства свайго маскоўскага Гадуна сагнаў і сам сеў. Куды Гадун падзеўся — невядома.

Масква пазнала Дзімітра Іванавіча па даўніх царскіх зна-ках, і ён быў каранаваны на царскі маскоўскі пасад замест бацькі свайго Івана. Але, хоць і каранавалі яго, маскоўскія баяры не не мелі між сабой добрай і супольнай згоды. Адна масква пры-мала яго за цара, а другая — не прымала. Паміж імі паўсталі вялікая нязгода і моцныя сваркі. I дужа дзіўныя рэчы пра «цара» шапталі. Хітра, мудра, скрытна, цішком раіліся, аб чым ніжэй пачуеце.

1606 год, з ласкі Божай, быў удалы, ва ўсім добры. Не такі, як папярэдні, мокры, калі жыта было вельмі кепскім (пра кош-ты раней пісаў), паводкі былі частыя, сена не хапала для стат-ка. Гэты, з ласкі Божай, быў здаровы для людзей.

У той 1606 год Дзімітр Іванавіч, будучы каранаваным ца-ром на Маскве, не параіўшыся і не папытаўшыся сыноў ба-ярскіх. але толькі ў адпаведнасці з сваёй воляй і сваімі планамі, паслаў у Польшчу сватоў і замовіў сабе зацную панну, дачку ваяводы сандамірскага. Тыя паслы ўгаварылі панну і прывезлі яе ў Маскву разам з самім ваяводам сандамірскім. 3 імі прыбы-ло мноства добрых і славутых паноў, шляхетных паішаў і па-ненак.

У той 1606 год згулялі вяселле ў Маскве, на якім прысутні-чала мноства літвы, русі, палякаў і валынцаў, каля сямі тысяч выбранцаў, апранутых у дарагія шаты, у золаце і срэбры, у да-рапх камянях і жэмчугу. Розум чалавечы не можа ахапіць той роскашы!

Праз некалькі дзён або тыдняў масква, сабраўшыся і змо-віўшыся міжсобку, уначы грозна ўдарыла на палац самога цара. Яны атакавалі Дзшітра Іванавіча і ўвесь почат яго — літву, русь, палякаў і пана сандамірскага. Тады забілі мноства людзей з почату Дзшітра Іванавіча — зацных паноў, люду служылага рыцарскага, прывабных паннаў і паненак. Апошніх так моцна сільнічалі і га^ньбілі, як толькі магла дазволіць іх злая фантазія.

Дзе падзеўся сам цар Дзімітр Іванавіч — невядома. Адны распавядалі, ён — забіты. Іншыя — жывы ўцёк. Самога ваяво-ду сандамірскага і дачку яго не згубілі, а пасадзілі ў вязніцу.

А з тых паноў, якіх не забілі, садралі дарагія шаты, забралі іх зброю, голых ды босых — выгналі за мяжу.

Гэта была адплата ім за літоўскі здзек і польскае насмяянне. Бо цар Дзімітр збудаваў дзеля волі жонкі сваёй касцёл у Маск-ве, а праваслаўныя цэрквы ганьбілі, папоў маскоўскіх знева-жалі, абражалі іх. Масква ўспрыняла іх учынкі як вялікую крыў-ду і знявагу, не пажадала мець веры ляхавіцянскай у царстве сваім. Таму іх пабілі, памардавалі і з царства свайго Маскоў-скага прэч выгналі. А сабе на царства царом памазалі Шуй-скага.

 

Цар Ілжэдзімітрый II

У 1607 годзе, у маі месяцы, пасля сёмай суботы, ішоў з Шклова і з Магілёва на Папову гару якісь Дзімітр Іванавіч. Тытулаваў сябе маскоўскім царом, які раней Маскву заваяваў і там ажаніўся.

Гэта быў Дзімітр Нагі, які раней працаваў у шклоўскага папа — дзетак грамаце навучаў, школку трымаў. Пазней ён пай-шоў у Магілёў. Там, у святара Фёдара Сасіновіча, нікольскага, у вёсцы таксама дзетак навучаў. Дзімітр Нагі меў гасподу ў Ма-гілёве, у Цярошкі, які заведвау праскурай пры царкве святога Міколы. Апранаўся надта бедна: кажух кепскі, шлык барано-вы. У тым і летам хадзіў.

А калі пачалі былі пазнаваць таго Дзімітра Нагага, ён ужо аж да Прапойска дайшоў, да вёскі Анісковіча Сідаровіча. Там, у Прапойску, яго злавілі. Нейкі час у вязніцы сядзеў. А потым, пан Рагоза, ураднік чачэрскі, паводле загада пана свайго, яго міласці Зяновіча, старасты чачэрскага, выпусціў таго Дзімітра Іванавіча на Папову Гару — за мяжу маскоўскую. Суправаджалі яго да мяжы слугі Зяновіча.

Калі прыбыў да Паповай Гары, там масква, па царскіх зна-ках і па лістах, якія ён рассылаў па замках, калі ўцякаў з Маск-вы, прызнала яго. Праз усе знакі пазналі яго — сапраўднага ўсходняга цара Дзімітра Іванавіча, яснае сонейка. Тут жа па-чалі радавацца. У шаты і каштоўнае адзенне апранулі яго.

Потым семсот коннікаў пад яго ўладу прыбыло.

Дзімітр Іванавіч пачаў лісты пісаць да Магілёва, Оршы, Мсціслаўля, Крычава, Менска, украінскіх замкаў, каб людзі рыцарскага стану прыязджалі да яго і за добрыя грошы найма-ліся на службу.

Неўзабаве ўяўны маскоўскі цар Дзімітр Нагі, узяў маскоўскі замак Старадуб.

Да яго пацягнуўся люд гуллівы, свавольны, накшталт само-га Дзімітра і яго малайцоў. Прыйшоў да яго якісь найміт з Мсціслаўля.

На той час царом у Маскве быў князь Андрэй Шуйскі.

Сабраўшы вялікае войска, Дзмітраш пачаў вайну з масквою і з князем Шуйскім.

Найбольш значныя маскоўскія баяры і масква прызнавалі яго за сапраўднага цара. Але многія ў Маскве, якія добра ве-далі папярэдняга цара Дзімітра Іванавіча, абвесцілі яго злодзе-ем і называлі яго — круцель. Масква напісала пра Дзімітра На-гага — цар-злодзей, Грыша Атрэпіч, растрыга.

Раптам аб'явіўся новы цар на Маскве, імем Нядзведка. Але той Нядзведка з шматлікім людам здаўся цару Андрэю Шуй-скаму.

Неўзабаве пад уладу цара Дзімітрыя пачалі прыбываць вялі-кія і моцныя войскі. Адсюль з Літвы — Руцкі з ротаю, Лісоўскі, Вялемаўскі, Сапега і іншых шмат. А з Нізу шматлюдныя роты: князь Вішнявецкі з ротаю і князь Ружынскі з ротаю. Таксама валынскія і падольскія зацныя паны з ротамі падйшлі. 3 Поль-шчы — пан Стадніцкі з вялікімі ротамі.

На Маскве ў той час Бог ведае што дзеелася. Месты і замкі былі зруйнаваныя. Пад сталіцай усё лета стаялі, шматкроць штурмавалі, але не ўзялі.

Шматлікія купцы неслі ў Маскву гарэлку, чым вялізную шкоду чынілі, хоць і купцы.

Усе жаўнеры і купцы, якія былі там на Маскве, неверагод-ныя рэчы пра цара Дзімітра распавядаюць: вельмі дзіўна сябе ў войску паводзіць, уначы не спіць, а толькі апранаецца ў пры-гожыя сукні.