Пайдаланылған әдебиеттер. IV.Пайдаланылған әдебиеттер.

Жоспар

I.Кіріспе.

II.Негізгі бөлім.

1. Цельсий шкаласы.

2. Кельвин шкаласы.

3. Фаренгейт шкаласы.

4. Реомюр шкаласы.

5.Ранкин шкаласы.

III.Қорытынды.

IV.Пайдаланылған әдебиеттер.

I.Кіріспе

Температуралық шкала – температураның әр түрлі мәндеріне сәйкес келетін цифрлар тізбегінің жүйесі. Температура тікелей өлшеуге болмайтын шама. Сондықтан оның мәнін қарастырылып отырған заттың басқа бір физикалық қасиетінің (көлемнің, қысымның, электр кедергісінің, ЭҚК-нің, сәуле шығару қарқындылығының және т. б.) температуралық өзгерісі бойынша анықтайды. Температуралық шкаланы құру үшін температураның бастапқы санақ нүктесі және температура бірлігінің өлшемі (градус) таңдап алынады. Эмпирикалық температуралық шкала әдетте осылай анықталады. Температуралық шкалада негізінен бір құраушылы жүйенің фазалық тепе-теңдік нүктелеріне (реперлік немесе тұрақты нүктелер деп аталатын) сәйкес келетін негізгі екі температура белгіленеді. Бұл екі температураның ара қашықтығы Температуралық шкаланың негізгі температуралық интервалы деп аталады. Реперлік нүкте ретінде: судың үштік нүктесі, судың, сутектің және оттектің қайнау нүктесі, т.б. нүктелер алынады. Бірлік интервалдың (температура бірлігі) мөлшері негізгі интервалдың белгілі бір үлесі ретінде анықталады. Температуралық шкаланың бастапқы санақ нүктесі үшін реперлік нүктелердің бірі алынады. Мысалы, Цельсий шкаласында бастапқы санақ нүктесі үшін судың қату (мұздың еру) нүктесі алынады. Судың қату және қайнау нүктелерінің арасындағы негізгі интервал 100 бөлікке бөлінеді (n=100). Температуралық шкала – өлшенетін физикалық шамалардың мәндерімен сызықты байланыста болатын температура мәндері тізбегінің жүйесі. Жалпы жағдайда Температуралық шкалалар термометрлік затқа (газ, сұйық, қатты дене) термометрлік заттың қасиетіне (денелердің жылулық ұлғаюы, т.б.), сондай-ақ реперлік нүктеге тең болады. Цельсий (00 С), Реомюр (0Re) және Фаренгейт (0Ғ) шкалаларындақалыптықысымдағымұздың еру және судың қайнау нүктелеріне температураның әртүрлімәндерісәйкескеледі. Температураныңбіршкаладағымәніненекінші шкаладағы мәніне көшуге арналғанқатынастөмендегішеболады: 0nC=0,8n 0Re=(1,8 n+32) 0Ғ. Эмпирикалықтемпературалықшкаланыңтермометрлікзаттыңқасиетінетәуелдіболуыоныңнегізгікемшілігіболыпесептеледі. Термодинамиканың екіншібастамасынанегізделген (қаласы Термодинамиканың бастамалары) термодинамикалықТемпературалықшкаладамұндайкемшілікжоқаласы Абсолют термодинамикалық температуралық шкала (Кельвин шкаласы) Карно цикліне негізделіпжасалды. Егер Карно циклінжасаушыдене Т1 температурада Q1 жылудысіңіріп (жұтып), Т2 температурада Q2 жылуды берсе, онда Т1/Т2= =Q1/Q2 қатынасы жұмыстық дененіңқасиетінетәуелдіболмайды да, өлшеугеболатын Q1 және Q2 шамаларыбойыншатермодинамикалық температура анықталады. Термодинамикалық температуралық шкаладағы температура (Т) кельвинмен (К) өлшенеді. Цельсий жәнеабсолюттермодинамикалықтемпературалықшкалалардаөрнектелгентемператураларарасындағықатынастартөмендегішежазылады: ТК=t0С+ +273,15К; пК=п0С, яғни температураның бұл шкаласындағыбірліктердіңмөлшерібір-бірінетең. АҚШ-та қолданылатын Ранкинніңтермодинамикалықтемпературалықшкаласы мен абсолюттермодинамикалықтемпературалықшкаласыарасындағыбайланысөрнегімен анықталады.

 

 

 

II. Негізгі бөлім

1. Цельсий шкаласы.Ауаның, судың медицинада дененің қызуын өлшейтін термометрдің өлшеуіш шкаласы Цельсий градуспен бөлінгені көпшілігімізге белгілі.
Бізге мектептен „қалыпты атмосфералық қысымдағы„ мұздың еріп суға айналу құбылысын 0 (нөль) Цельсий градуста және судың қайнауын 100 Цельсий градуста орын алатын құбылыс дегенді үйретті. Қорытып айтқанда Цельсий шкаласының негізінде судың бір фазадан екінші фазаға өтудің температуралық шекарасы жатқанын түсіндірді.

1742 жылы швед ғылымы Андерс Цельсий осы температуралық шкаласын ұсынғанда бәрі керісінше болатын. Судың қайнауы 0 градус Цельсий, мұздың еруі 100 Цельсий градустың (шкаланың) бірлігіне тең болған. Көп ұзамай Цельсий шкаласы қарама-қарсы бағытқа бұрылды. Осылайша қазіргі кезде қолданатын Цельсий шкаласы және осындай шкаласы бар термометр дүниеге келді. Термометр ішінде қызуға қатытысты көлемін өзгертетін сұйық зат ретінде сынап қолданылды. Термометр шыны қабығы бүлінгенде ішінен сынап сыртқа төгіліп адам денсаулығына қауіп төндіретіні белгілі болған мезеттен оны („сұйық металл„-ды) алмастыратын «сұйықтық» іздестірілді. Соның біреуі 2013 жылы патенттелген «галинстан» атты сұйық зат. Қазір термометрлер жасауға соны қолданады деген сыбыс бар.

Бірақ, Цельсий градус шкаласының жасап шығудың осал жері бар. Судың қайнауы атмосфералық қысымға байланысты болуында. Дәл қазір сізді қоршап тұрған атмосфералық қысым қалыпты, яғни, сынап бағанасы бойынша 760 мм болуы екі талай. Оның шамасы ауа-райына қарай бір күннің ішінде сынап бағанасының 4-5 мм дейін өзгеруі мүмкін.
Жәнеде физикада бекітілген «қалыпты» атмосфералық қысымнан басқа географиялық орналасуыңызға байланысты жергілікті «қалыпты» атмосфералық қысымда болады.
11.09.2016 жылы сағат 12-00 Өскемен қаласында ауа қысымы сынап бағасы бойынша 735 мм тең. Бүгін 2.11.2016 сағат 12-00 атмосфералық қысым сынап бағанасы бойынша 738 мм.
Яғни, Өскемендіктер үшін ауаның сынап бағанасы бойынша қысымы күз айында 735-740 мм тең болуы қалыпты жағдай.
Осындай атмосфералық қысымда су құйылған беті ашық қазан астына от жағып оның ішіндегі суды қайнатсақ оның температурасы 99 градус Цельсийге жетпей қайнайды.
Өскеменде термометр шкаласын 0..100 Цельсий градусқа судың бір фазасынан екінші фазасын өтуін негіз етіп алып бөлсек 1 градусқа қате өлшейтін термометр шкаласын аламыз. Дұрыс шкала алу үшін, мысалға, барокамераны қолдануға болады.
Андерс Цельций сынапты термометрді жасап шығарғанда оларды бірдей өлшеуіш шкаларымен жабдықтаудың жолын ашты. Қолында сынапты термометр жасауға қажет барлық мүмкіншіліктер болса, онда Андрес Цельцийдің әдісімен оны температура шкаласымен жабдықтау арқылы дәл сондай басқа термометрлерге сай өлшейтіне сенімді боласың.

2. Кельвин шкаласы.
Кельвин (орыс мақсаты: К; халықаралық: K) - Халықаралық бірліктер жүйесінде (SI) термодинамикалық температура бірлігі, жеті СИ базалық бірлік бірі. Ол 1848 жылы ұсынды. Бірі Кельвин [1] судың үштік нүктесі термодинамикалық температура 1 / 273.16 тең. (0 K) шкаласын бастаңыз абсолюттік нөлге тең болады. Цельсий Айырбастау: {\ Displaystyle t_ {C} = t_ {K}} -273,15 t_ {C} = t_ {K} -273,15 (° C + 0,01 үш нүктесінің су температурасы). бірлігі лорд Кельвин Largsky Ayrshira атағы берілді ағылшын физигі Уильям Томсон, кейін аталған. Өз кезегінде, бұл атауы Глазго университетінің аумағы арқылы ағып Кельвин өзенінің [EN], келді. 1968 Кельвин дейінресми градус Кельвин депаталады.

3.Фаренгейт шкаласы — қалыпты атмосфералық қы-сымда мұздың еру және судың қайнау нүктелерінің аралығын 180 бөлікке бөлу арқылы алынған температуралықшкала. Фаренгейт шкаласы бойынша алынған температураны Цельсий шкаласына айналдыру t°C=5/9(t°F) формуласы арқылы орындалады, яғни 1°F=5/9°C. Фаренгейт шкаласы. 1724 ж. Ұлыбританияда және Голландияда жұмыс істеген неміс физигі Фаренгейт ұсынған. Реперлік нүктелер: 00Ғ – 1709 ж.ерекше суық қыстың температурасы; 320Ғ – мұздың еру температурасы; адам денесінің қалыпты температурасы 980Ғ. Бұл шкала бойынша судың қайнау температурасы 2120Ғ. Фаренгейт шкаласын АҚШ – та пайдаланады.

4. Реомюр шкаласы. 1730 ж.француз жаратылыстанушысы Реомюр жасаған. Реперлік нүктелері: 00Р – мұздың еру температурасы; 800Р – судың қайнау температурасы.

5.Rankin Scale (градус Rankine өлшенеді - Ра °) - шотланд физигі Уильям Rankine (1820-1872) атындағы абсолютті температура шкаласы. Ол термодинамикалық есептеулер инженерлік арналған ағылшын тілді елдерде пайдаланылады. [1]

 

Rankin ауқымды абсолюттік нөлдік температурада басталады, су қату нүктесі РА, су 671,67 ° Ра қайнау ° 491,67 сәйкес келеді. Фаренгейт және Rankine су қату және қайнау температурасын арасындағы градус саны бірдей және 180 тең.

 

Кельвин және градус Rankine арасындағы қарым-қатынас: 1 К = 1,8 ° Ra, Фаренгейт Ра = ° F + 459,67 ° градус Rankine формула түрлендіріледі.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Байшоланов С.С. Метеорология және климатология. Оқу - әдістемелік құрал - Алматы: Қазақ университеті, 2000.

2. Турулина Г.К., Кожахметова Р.К. Практикум по метеорологии и климатологии - Алматы: Қазақ университеті, 1998 – 115 б.