Кеңес беру процесін 5 фазаға бөлуге болады. 1 фаза – клиентпен байланыс тудыру, яғни бұл фазада қарым – қатынас дистанциясы анықталады

1. байланыс тудыру;
2. мәселені анықтау;
3. арнайы жұмыс фазасы;
4. шешім қабылдау;
5. кері байланыс фазасы.

1 фаза – клиентпен байланыс тудыру, яғни бұл фазада қарым – қатынас дистанциясы анықталады. Сонымен қоса байланыс кезіндегі мінез – құлық осы кездегі реакциялар ерекшеліктері вербалды және вербалды емес қарым – қатынас мінезі және мінез – құлықты бағалау, реттеу жүреді.

2 фаза – мәселені анықтау, бұл кезде клиент пен психолог арасында мәселені түсіну кезінде келісушіліктері болу керек. Бұл кезде клиент өз мәселесін анықтайды, ал песихолог оны түсіндіріп, келіседі. Яғни клиент пен кеңес беруші бірдей ойға келеді. Альтернитивті гипотезаларды талқылайды.

3 фаза – арнайы жұмыс фазасы, бұл кезде кеңес берудің ең негізгі қорытындысы клиенттің мәселені жаңалай түсіне алуы.

4 фаза – шешім қабылдау фазасы, бұл кезде клиенттің кеңес алудан кейін тиімді әрі өнімді мінез – құлқы көрінуі керек. Клиенттің шешім қабылдауы сенімділікке, оптимизмге, жауапкершілікке сүйенуі қажетү Бұл фазада психолог пен клиент болашақ әрекетінің әдіс – тәсілдерін дұрыс таңдауы қажет, ол әдіс – тәсілдерді нақты жағдайда қолдануы шарт.

5 фаза – кері байланыс фазасы, мұның негізгі қорытындысы клиентке кеңес беру және кеңес берудегі нақты процесс клиентті қанағаттандыру керек.

 

Кеңес беру үрдісінің құрылымы(структура)

Кеңес беру үрдісінің құрылымының ең кең тараған үлгісі (В.Е.Gilland және оның қызмететстері, 1989) – эклектикалық үлгі. Бір бірімен тығыз байланысқан алты деңгейден тұрады.

1.Мәселені зерттеу. Бұл сатыда кеңес беруші клиентпен байланыс орнатып, өзара сенімге негізделген қатынас құрады. Клиентті мұқият тыңдау шарт, оған барынша жанашырлық, мұңына ортақтастық таныту маңызды, эмпатия, қамқорлық көрсете білу және бұл аталған жайттарды еш бағалаусыз, басқарусыз жасау керек. Клиенттің туындаған мәселені терең түсінуін ұйымдастыру қажет, оның сезімдерін тұрақтандыра білу осыған алып келеді. Клиент өзін ұстауы мен мәселені баяндауына көп көңіл бөлу керек.

2.Мәселенің екі өлшемді анықтамасы. Кеңес беруші клиент мәселесін оның эмоционалдық және когнитивті қырларын қарастыра отырып дәл сипаттауға тырысады. Мәселені дәл анықтау клиент пен кеңес беруші ортақ түсінікке келгенге дейін жалғасады. Мәселені дәл анықтау мәселенің туындау себебін толық түсінуге мүмкіндік береді, тіпті кейбір жағдайларда мәселені шешу жолдарын да көрсетеді. Мәселені дәл анықтау мүмкін болмаған жағдайда зерттеу сатысына оралу керек.

3.Мәселені теңестіру. Бұл сатыда мәселенің шешілуі мүмкін жағдайлар анықталады және ашық талқыланады. Ашық түрде сұрақтар қою арқылы кеңес беруші клиенттің мәселені шешу нұсқаларын атауға итермелейді, бірақ өз ұсыныстарын клиентке таңбайды. Әңгімелесу кезінде ол нұсқалардың жазбаша түрін де жасауға болады, бұл түрлі нұсқаларды қарастыруға және оларды салыстыруға мүмкіндік береді.

4.Жоспарлау. Жоғарыда таңдалған нұсқаларды бағалау жүзеге асады. Кеңес беруші клиентке дұрыс нұсқаны таңдауға көмек көрсетеді. Мәселені шешудің нақты нұсқаларын жоспарлау клиентке барлық мәселелердің шешіле бермейтіндігін түсінуіне көмектеседі. Қайсібір мәселелер шешімін табуы үшін уақыт өтуін талап етсе, ендігі бір мәселелер толық емес бөлшекті түрде шешімін табуы мүмкін.

5.Әрекет ету кезеңі. Жоспарлану бойынша мәселені шешуді жүзеге асыру. Кеңес беруші клиенттің нақты жағдайларды есепке ала отырып, сондай-ақ, болуы мүмкін сәтсіздіктер, уақыт, эмоциялық шығындалу сынды жайттарды есепке ала отырып әрекер етуіне көмектеседі. Клиент мәселені шешу барысында кездесетін сәтсіздіктердің түпкілікті сәтсіздік емес екендігін түсінуі керек және мұндай жағдайларға қарамастан өз жоспарын жүзеге асырудан тайынбауы керек.

6.Бағалау және кері байланыс. Бұл сатыды клиент кеңес берушімен бірге жеткен нәтиженің деңгейін анықтайды. Қажет болған жағдайда мәселені шешу жоспарына қайта оралады. Тереңдеген жаңа, жасырын мәселелер туындап жатса алдыңғы сатыларды қайталап шығу керек.

Кеңес берудің әңгімелесу мазмұны оның кезеңдеріне байланысты ерекшеленеді. Кеңес беру процесін шартты түрде 4 кезеңге бөледі:

· 1-кезең: клиентпен танысу және әңгімелесудің басталуы

o 5-10минутқа созылады;

o клиентті күтіп алу; "кіріңіз", "жайғасыңыз" деген секілді сөздерді таңдаған дұрыс;

o клиентпен танысу: "сізді қалай атасам болады?", "Менің аты-жөнім..."

· 2-кезең: клиентті тыңдау, кеңес берушілік гипотезаны тексеру және құру

o 25-35 минутқа созылады;

o Эмпатиялық тыңдау: "әрине", "иә" деген сөздермен тыңдап отырғаныңызды білдіру;

o Сұрақтар қою: "сіздің бұлай істеуіңіздің себебі неде?", "демек, сіз солай ойлайсыз ғой?" деген секілді.

o Клиенттің мәселесінің себебін анықтау және болжамдау.

· 3-кезең: Әсер ету кезеңі.

o 5-10 минутқа созылады;

o клиенттің алдыңғы жіберген қателерін түсінуіне жағдай жасау;

o Клиенттің мәселеге қатысты басқа адамдардың көзімен қарау;

o кеңес берушінің орын алған мәселеге деген өмірлік тәжірибесіндегі көзқарасын білдіру,;

· 4-кезең: Кеңес берушілік әңгімелесуді аяқтау.

o 5-10 минутқа созылады;

o Әңгімелесудің қорытындысын жасау;

o Кеңес беруші мен клиенттің алдағы уақыттағы қарым-қатынасы туралы мәселелерді талқылау;

o клиентпен жылы қоштасу.

16.Іштей тәжірибені өңдеу тәсілдерін (аудиалдық, визуалдық, кинестетикалық) талдаңыз

Сыртқы өмір және ой-санамен үш модальность арқылы әрекеттеседі – негізгі бейнелер жүйесі, түйсіктер және елестер: визуалдық (көру), аудиалдық (есту), кинестетикалық (сезу),

Негізінде, адамның ақпаратты қайта құрастыру барысында модальностарының біреуі басты болып келеді. Мұндай модальность адамның басты репрезентивті жүйесі деп аталады. Осыған байланысты модальностер 3 группаға бөлінеді:

- визуалдық (ақпаратты бейне ретінде қабылдау және қайта қарастыру)

- аудиалдық (ақпаратты дыбыс және сөз ретінде қабылдау және қайта қарастыру)

- кинестетикалық (ақпаратты түйсіну арқылы қабылдау және қайта қарастыру)

Қарым-қатынаста ақпарат нақты түрде беріледі, егер де ақпарат серіктесінің модальностіне жақын, ұқсас термині қолданылса.

Осыған байланысты коммуникация қарым – қатынасты ақпаратты дербес беру және қабылдауы мәлімет ретінде көрсетіледі, вербалды және вербалды емес жүйесінің визуалдық, аудиалдық, кинестетикалық, аудио-визуалдық, визуалды-кинестетикалық каналдар көмегімен беріледі. Коммуникациялық құралдар мен каналдардың икемді етіп пайдалануы қарым-қатынас әрекеттесуінің мақсатына әкеледі.

Визуалдар -бұл адамдар, түскен ақпаратты көру органы арқылы жақсырақ қабылдайды. Аудиалдар ақпаратты есту арқылы түйсінеді. Кинестетиктер үшін сезім органы маңызды болып табылады, олар сезу, сезіну, иіс сезімі. Дискреттер ақпаратты түйсіну үшін логикалық ойлауды қолданады, олар қандай да бір таңба, шартты белгілер.

Адамдарды ақпаратты қалай қабылдайтынына байланысты 3 топқа жіктеуге болады. Олар - аудиал, визуал, кинестетик. Өзіміз туралы жақсы білу үшін олардың әрқайсысын жеке талдайық.

Аудиалдар

Аудиалдар ақпаратты есту мүшесі арқылы қабылдайды. Бұл - өте сирек кездесетін жандар. Олардың есте сақтау қабілеті мен есту мүмкіндігі өте жақсы дамыған. Және әңгімелесушісімен міндетті түрде бетпе-бет жүздесуді қажетсінбейді. Сөйлеген сайын жадырай түседі. Сіздің айтып бергеніңізді сөзбе сөз қайталап беру мүмкіндігі де бар. Ешуақытта олардың сөзін бөлуге болмайды. Бөлген жағдайда сізбен екінші рет сөйлеспей қояды. Сырт көзге аудиалдар қырсық, еш өзгермейтін адам болып көрінуі мүмкін. Бірақ бұл жалған ақпарат, себебі аудиалдар өте мейірімді келеді. Кез келген уақытта тыңдап, кеңесін айтады. Аудиалдар әлемі музыка мен ырғақтан, мелодиядан тұрады. Оған барлық тақырып қызықты. Адамдармен сөйлесу үшін себеп іздейді. Аудиалдардан тамаша дәріскер, музыкант және психолог шығады. Орындыққа түзу, аз алдыға еңкейіңкіреп отырады. Терең тыныс алып үйренгендіктен, кеуде жасушалары жақсы дамыған.
Жиі айтатын сөздері:

- менің не айтатынымды тыңдаңызшы,

- сіздің даусыңызды естігенім үшін қуаныштымын,

- бұл дыбыс менің жыныма тиеді,

- былайынша жаман ұсыныс емес,

- ол бұл сөзімен не айтқысы келді екен.

Диалог кезінде әңгімелесушісінің аузына құлағын тосады. Аудиал досыңызды қуантқыңыз келсе, тыңдайтын жақсы әуендер сыйлаңыз.

Визуалдар

Визуалдар айналасында жүзеге асып жатқан құбылыстарға терең үңіліп, ақпаратты көздері арқылы қабылдайды. Олар көз алдына картинаны елестетіп, оны сипаттап бере алады. Әңгімені де жақсы айтады. Визуалды жүйенің арқасында шексіз армандап, жаңа дүниелерді ойлап табуға болады. Олар барлығын да өте жақсы ұйымдастырады. Қызметкерлер арасында жұмысты теңдей бөледі. Визуалдарға бір нәрсені түсіндіру үшін сурет, графика, кесте ұсынған абзал. Осылайша ақпаратты жылдам әрі жақсы түсінеді. Олар ара-қашықтық пен заттың қай жерде тұрғанын қолы арқылы көрсетеді. Оларға дауыс көтеріп, «жоқ» деген сөзді айтуға болмайды. Визуалдар үшін барлығының әдемі болуы маңызды. Үстіне ыңғайыссыз болса да, көпшіліктің көңілінен шығатын киім киюді ұнатады. Бұл үнемі осылай жасайды деген сөз емес. Бар болғаны адамның сыртқы көрінісін жақсы бағалайтындығы. Мұнымен қатар визуалдарды жуылмаған, мыжылған киімде көруіңіз мүмкін емес. Визуалдар үшін көз бен құлақ бір мүше. Дауыстары жарқын, көзқарастары айқын болады. Әңгіме барысында визуалдар көзге қарайды және қарсы алдында отырған адамнан соны талап етеді. Визуалдар денесіне өзге біреудің қолы тигенін, құшақтағанын ұнатпайды. Кейде сабақ айтып тұрып төбеге қарауы мүмкін.
Ерекшелігі:

- мүсіні арық,

- бойын тік ұстайды,

- ерні жіңішке,

- даусы жарқын шығады.

Әңгімелесушісін көретіндей дистанцияда тұрады.

Жиі айтатын сөздері:

- мен көріп тұрмын,

- анаған қарашы,

- мна жерден жақсы көрінеді,

- өзіңіз көріп тұрғаныңыздай.