Биосферадағы топырақтың рөлi

Пәні бойынша

Дәрістік кешен

 

 

Пәннің жетекші оқытушысы: Махамбетова Р.К.

 

 

Ақтау 2016 ж

Дәріс

Тақырыбы: Жер ресурстарының өзгеру тенденциясы мен қазіргі күйі. Жер ресурстары түсінігі.

Дәрістің мақсаты: Жер және оның ресурстары ұғымын жете түсіндіру.

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Биосферадағы топырақтың рөлi

2. Топырақтағы жасанды әсерлерiнiң түрлерi

3. Топыраққа негативтi ықпалдан сақтап қалу

 

 

Биосферадағы топырақтың рөлi

Елдің негізгі табиғи байлығы – оның жер ресурстары, әрі ол елдің экономикалық және әлеуметтік игілігінің негізі.

Осыған орай Қазақстан Республикасында саяси және экономикалық құрылысты реформалау процестері – жер қатынастарын түбегейлі өзгертуді және жер реформасын жүргізу жағдайын бақылауды қажет етеді.

Жерге орналастырудың тарихи тәжірибесі мен даму заңдылықтарын зерттеу методологиясының екінші ерекшелігі жердің өндіріс құралы ретіндегі ролімен байланысты. Жер, шүбәсіз, ауылшаруашылық өндірісінің негізгі құралы.

Топырақ табиғи жер бедерлерде және экосистемалардағы ерекше жағдайда орналасады. Ол экосистемалардың ең маңызды блогi болып табылады, қалай өсiмдiктерi үшiн құнарлылығының факторын сияқты сөз сөйлейдi өзi өмiрдiң ортаның организм қаныққан. Топырақты дербес экосистеманы қалай да қарауға болады. Басында XX жүз жылдықтың В.В.докучаеволары әлi топырақ ретiнде қайталап айтты өз өзара байланыстары бар жаратылыстану-тарих денесi, болудың заңдылықтары және өздiгiнен реттеудiң мүмкiндiктерiмен болып табылады. Топырақ - заттардың айналымының ең маңызды буыны. Онда тап биологиялық айналымды бастайды, олардың iшiнен минералды элементтер және ылғалдарды қылғиды, редуценттердiң организмдарының қызметiмен айналымды осы жерде тұйықтанады. Ең алдымен, топырақ - бұл онда ғана емес босататын экосистемалардың ең маңызды буыны, керiсiнше ұзақ уақытқа энергияның бiр бөлiгi және химиялық элементтердiң детрит және гумусiнде, сонымен бiрге басқа құрылымдарда шоғырланады.

Топырақтың рөлi тек қана маңызды бұл санитарлық тосқауыл. Сонымен бiрге соңғы қасиет зат көмегiмен қоректенудiң шынжырларында түсетiн өмiрдiң биiк толықтығымен содан соң айналымдарға қосылады байланған. Топырақтың тазартатын рөлi оның физикалық және химиялық қасиеттерiнен үлкен дәрежеде тәуелдi болады. Олар сулар және су қорларының тазартуы және биiк қабiлеттiлiк үшiн ең қуатты сүзгiлердi сияқты сөз сөйлейдi оның жұтқыш қабiлеттiлiгi химиялық элементтер және Қосу арқасында ұластыруға ие болады. Биiк буферлiк функциялар, қабiлеттiлiкпен топырақ жүктемелерге қарсы тұрып, олар өшуге айырмашылығы болады.

Қабiлеттiлiк экосистемалар туралы мәлiметтi жинақтап, сақталатын топырақтың қасиетi туралы ескертпесе болмау. Ең алдымен бұл мәлiметтер жаңа түзiлiмнiң атау алып жүрген құрылымдар ол тән тектiк (жiктер) көкжиектерде, қосындыда тағы басқалар Мұндай мәлiметтi бекiтедi мың жылдар iшiнде сақталынады. Бүгiнгi тундраларда осылай олардың бiлiмiнiң сахаралық және субтропиялық түрлерiн белгi жүк көтергiш қазып алынатын топырақтар табады. Қурап қалған далаларда дымқыл ауа райдан астам (әбден мүмкiн, қарағай) қылқан жапырақ ормандардың астында олардың шарттардағысы құрастыру туралы куәландыратын топырақ түзелудi күлгiн түрдiң iздерi бар топырағының құмдылары кездеседi.

Бұл В.В.Докучаевтың еңбектерiнiң табиғи жүйелерi, оның оқушылары, сыбайластар және қолдаушылар туралы отандық және дүниелiк ғылым құрастыратын объектi топырақ маңызды. Тағы басқа ғалымдар Л.С.Берг, В.Н.Сукачев, И.П.Герасимов, Т.Н.Высоцкий, профессор Г.Ф.Мороз олардың арасындағы академик В.И.Вернадский. В.В.Докучаев топырақ ретiнде бiздiң ғаламшар, оның тау жыныстары, ауа райы, өсiмдiктермен, бедермен және жер бедердi тарихпен негiзiнен өте тар байланыста болады деп қайталап айтты. В.В.Докучаевтың өзi айтқан сөзі: «Топырақтар - жер бедеріндегi айна».

XX екiншi жартысында биосферада маңызды және топырақтың алмастырылмайтын рөлi туралы ұсыныс толығырақ болды. Табиғат зерттеушiлердiң жұмыстарының арқасында көп атақтылары, соның iшiнде қазақстандық: Ж.У.Панова, М.Е.Белгiбаева, В.М.Боровской, A.M. Дурасова, К.И.Иманғазиева, С.П.Матусевич, А.Т.Пономарева, Т.Т.Тазабекова С.И.Қаршыға А.И.Қаршыға А.А.Қаршыға М.И.Рубинштейн, У.У.Оспанова тағы басқалар