V.4. Әлеуметтік педагогтарды әр түрлі жағдайдағы іс әрекетке дайындау 4 страница

Ғылым мен практиканың байланыс жүйесінің өрлеуін тоқтатуға мүмкін бермейтін екінші себеп – білім беру үрдісінің мақсаты мен нәтижелеріарасында үзіліс, сәйкессіздік. Ондай жағдай мақсат өзгергенменпедагогикалық жүйе бұрынғыша қалғанда, әрекеттің нәтижесіоның мақсаттарыменсәйкеспегенде өзінің күткен ойынан шықпаудан басталады: білім беру жүйесінен өзгерек жағдайға сәйкеспейтін мамандар даярланыпшығады. Мұндай сәйкессіздікті көпшілігі сезінеліде, олар педагогтарға өздерінің орынсыз талаптарын қояды – теоретиктерге және практиктерге: педагогика ғылымы өмірден қалып отыр, ал мектепболса нашар оқытады және тәрбиелейді. Ғылымды олқылықтаржәне практиканың "қиын"мәселелері осы кемшіліктерді жоюға жеткізетінғылыми құралдарды жасауға итермелейді.

Білім берудің мақсаттарыөзгергенде педагогикалық теорияның болжамдық қабілеті ерекше анық көрінеді. Педагогика ғылымы алдына педагогикалықәрекеттің мақсаттары менпэтижелерінің сәйкестігінің ең жоғарғы деңгейінежету үшіп жаңа жағдайда педагогикалық жүйенің қалай болатыны, және оны қалай өзгерту керектігін "тексеру мен қателердің шешімін" аз күш жұмсап табу міндетіқойылады.

Бірақ, мақсат пен нәтиженің толықсәйкестігіне жету мүмкін болмай отыр. Айтпақшы,бұл адам әрекетінің барлықбасқа түрлеріне де тән, өйткені болмыс біздің ол туралы ұғымымыздан әлдеқайда бай, алмақсатқа жету жолындағы құралын түрін қабылдайды. Құралдар мақсатқа сәйкес болуы керек, әйтпесе атақтыафоризмді еске алуға тура келеді: "жақсы болғанын" қалап едік,бірақ ісіміз бұрынғыша ешкім оқулықта артықжәне өте күрделі материалды көбейткісі келгенжоқ, бірақ жақын арада осылайша болып шықты. Бұндай жағдайда осындай сәйкессіздіктерді толық жоймаса да, оларды ең алдымен аз мөлшерге әкелуге көмек тек ғылым жағынан келуі мүмкін. Қойылған мақсатты жүзеге асыратын әрекетінің жобасы жасалатын педагогикалық тиімді жүйе туралы жаңа пайымдау жасалады. Мақсатты орындау барысында күтпеген нәтижелер пайда болады да, оларды зерделеуқажет болады және т.б. Осы цикл жаңарады, өмір сүреді.

Соңында, үшінші себеп– педагогикалық теорияның даму логикасы, дәлірекайтсақ, осы саладағы теориялық әрекеттің қисыны. Қайсыбір ғылыми мәселені шешу, әдетте көптеген басқа мәселелерді күн тәртібіне әкеледі. Эмпирикалық фактілердің көптепжиналуы оларды тұтас теориялық пайымдауға сыйғызып, ой елегінен өткізу қажеттігін туғызады. Айталық, иедагогикалық құбылыстарды тұтастықта қарастыру қажеттігін практика мұқтаждығынан ғана туындағанжоқ. Ғылымның жалпы әдіснаманың мамандары көрсеткендей, педагогикағылымының өзіне тұтас объектілерді зерделеуі мүмкінжәне қажет болатын жағдайт пайда болды.

Мұғалім шығармашылығын "түсіну,ұғыну" жәнебасқаларға бере алу үшін оны педагогикалық теорияныңұғымдарында ойластыру қажет.Педагогикалық жұмыстағы сәттіліктер немесе сәтсіздіктертуралы ойлай отырып, бұны тек "жобаның терминдеріне"ғана емес, "ғылым терминдерінде"де қарастыра алу керек. Бұл дегеніміз: мысалы, осындай материалды меңгере алмады, сұрастыру болса өте баяу өтті, оқушылар айтылғанды түсінбеді, бірақ қайсыбір тәсіл оқушылардың санасында себеп –салдарлы байланыстарды қалыптастыруды қамтамасызете алмады, сапалы немесе бірізділік ұстанымы іскеаспай қалған деп айтылуы керек.

Бір уақыттарда экспериментжүргізілді, онда жай тәжірибелі мұғалімдер мен өз ісінің шебері мұғалімдердіңсабақта оқулық материалынколдану тәсілінеқатынастары салыстырылған.

Барлық мұғалімдерге "Ертедегі IX ғасырдан XIIғ. басына дейінгі орыс феодалдық мемлекеті" деген тақырып беріледі. Әр мұғалім VII сынып үшін тарихтан оқуқұралын пайдаланып өз сабағын қалай құратындығытуралы айтукерек болды. Берілген сұрақтардыңбіреуі мынауеді: "Сізоқу материалының айтылу ретін өзгертесізбе?" Тәжірибелі мұғалімдероқулықта материал жақсы келтірілгендіктен,олай жасамайтындықтарынайтты. "Осыматериалды айтып беругеқандай қосымша әдебиеттерді пайдаланасыз?"деген сұраққа, олар былай деп жауап берді: "Оқулықта материалүлкен, оны айтып беруді әзер үлгеріп жүрміз". Ал шебер мұғалімдердің бұғанкөзқарасы басқаша болды. Олар тақырыпты оқушылардың алған қандай білімдерінесүйенугеболады жәнебұл тақырыпболашақта қандай жаңа білімдерді меңгеругедаярлайды деген көзқараспен қарастырған.Бұл ретте балалардың жаңа материалдықабылдау психологиясыескеріледі. Бұл мұғалімдер өздеріне мынадайсұрақтар қойды: Оқушыларға ерекшене қиып, не жеңіл; өздері нені өз бетімен қарастыра алады; оқулық бойыншаоқып және осы сабақты өз сөзімен айтып беруді тапсыруғабола ма? Қосымша әдебиеттуралы сұраққа олар былай жауап берді: Өйткені бір не басқа оқушылар үшін кызықтыболғанына қарап "Әдебиеттіалуға болмайды^". Әдебиетті аларда фактілерді іріктеп оларды өзіңненне үшін деп? сұрауың керек: Нақты пайымдаулар қалыптасу үшін бе? Білімдерді тереңдетуүшін бе? Себеп –салдар байланыстарын анықтауүшін бе? Берік есте сақтау үшін бе? "Қосымша материалды неүшін қолданып жатқанын анық болса, мен оны қолданамын".

Демек,жұмысқа шығармашылқпен қарау білімдер мен ғылымтерминологиясын пайдаланаалу білігін көрсетеді.

Бір жағдайда оқу материалыжай "өтіледі", ал басқа жағдайда – ғылым тілінде анық көрсетілген мақсаттарға жетуүшін пайдаланылады.Соңғы жағдайға ғылыми білім шебер – мұғалімге педагогикалықболмыстың құбылыстарынын себептерін және салдарларын, табыстары мен сәтсіздіктерін өздеріне және басқаларға түсіндіруге, өзініңбұдан кейінгі жұмысын дұрыс жоспарлауға септігіп тигізеді.

Ғылыми тұрғыдан ұсынылған оқу материалдарын және өз жұмысынбағалай білу бірыңғай міндетті оқулық жоқ кезде аса маңызды, мұғалімбілім стандартындағы бағдарларға сүйене отырып, әнді нәрсені қалдырып кетпеуге тырысады, бірақ бұл жайт оны білім беру жүйесінің жалпы мақаттарына сай өз жұмысының логикасы мен әдістемесін өз бетінше құру қажеттілігінен құтқармайды.

Практикамен кең байланыстағы педагогика ғылымы ғылыми теориялық қызмет атқарса, ал мұғалімге қатысты бұл түсіндіру қызметі болып тбылады. Педагогиканың құрастырушылық – техникалық қызметі мұғалімнің алдында нормативтік қызмет болады, себебі мұғалім бұл қызмет нәтижесінде өз жұмысында тікелей басшылыққа алынатын нормативтік білім алады.

Сонымен, мұғалім педагогика ғылымынан өз әрекеті үшін қажет құралдарды екі жолмен алады. Оның бірі – педагогикалық болмысты сипаттаудан теория арқылы ғылыми негізделген жобаға апаратын ұзақ жол. Екінші жол - өз практикалық әрекетін ойластыру үшін тікелей теориялық педагогикалық білімді пайдалану. Сондықтан, біз практикалық жұмыста ғылым мен пракика байланысының циклі жабылады да, педагогика саласындағы бүкіл ғылыми жұмыстың нәтижесі қолданыс табылады.

Қазақстан Республикасындағы педагогикалық зерттеудің негізгі бағыттары. Республикадағы педагогикалық зерттеулер жүйесіндегі дидактикалық, тәрбие мәселесін зерттеу, тарихи-педагогикалық зерттеудің орны мен үлесі. Педагогикалық зерттеудің нәтижелері және басым бағыттары. Педагогикалық зерттеудің мәселелері және оларды тиымды шешу жолдары.