Ылымның қызметі ретінде классификация негіздемесі

болады(Г.В.Воробьев,Ю.К.Бабанский жэне т.б.).3ерттеушілер осы болжамдардың мазмүнын бір ауыздан анықтайды:

А) сипатталатын болжам (себептер мен мүмкіндік барыстары сипатталады) (1,18-19).

б) түсіндірілетін болжам (накты себептері мен мүмкіндік салдарларына түсінік беріледі)

(1,19).

В) ой экспериментінің негізінде әлеуметтік болмыстың алыс болашақ жағдайын экстраполирует (11,82).Қалыптасу қисыны бойынша болжам индуктивті, дедуктивті және кешенді болып бөлінеді (8,37-38).

Б.Бар білімді жалпылап және жүйелеген Г.Х.Валеев педагогика зерттеу болжамының қурылымы үш құрамдық және өзіне мыналарды қосады а)утверждение; б) жобалау; в)ғылыми негіздеме.Мысалы, оқу – тәрбие үрдісі мынадай болады,егер оны былай істесе, себебі келесі педагогикалық заңдылықтар бар:біріншіден...екіншіден...үшіншіден...Бірақ, негіздеме нақты түрде қалыптаспаса, онда педагогикалык болжам басқа түрде көрінеді.Осымен, болжамның құрылымы екі құрамды болады: бұл тиімді болады, егер,біріншіден.„екіншіден... үшіншіден...Бұндай болжам, болжамдық утверждения күйінде жобалау мен утверждение біріктірілген жағдайда мүмкін болады:бұл былайда былай болады, өйткені келесі себептер бар(2,24).

Педагогикалық зерттеудегі болжам құрылымының мәселесі бойынша педагогика саласындағы теретикальқ журналдардың беттеріндегі көптеген басылымдар дәлелдейтін қызу таластар жүргізілуде(2;5;7).Біздің ойымызша ізденушілердің зерттеу әрекеттерінің практикасында үшқұрылымдық болжамдар орын алады.Сол себепті А.Д.Ботвинников болжамды мына кесте бойынша жасаған жөн деп белгілейді: «Егер...,онда...,өйткені.,.,» бұл кесте болжамның түсіндірілетін, сипатталатын, жобаланатын қызметтерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді (5,71).Осының салдарынан В.И.Загвязинский болжамның құрылуының осы қисынын қолдай отырып «түсіндірмелі байланыстылық қолдануды ұсынады: осыдан шығатын факт – мәселе - осыдан шығатын тұжырымдамалық положениялар - идея - ой - болжам - қалаулы нәтиже.Оның ойы бойынша болжамның жасалуының бұндай қисыны инновациялык ізденістермен новаторлық тәжірибеде нақты бақыланады(5,71).

В.Педагогикалық зерттеудің болжамы келесі әдіснамалык талаптарға сәйкес келу керек:_қисынды қарапайымдылық және қайшылықсыздық, ықтималдылық, қолдану аясының кеңдігі, тұжырымдамалық, ғылыми жаңалық жэне верификация.

Бірінші талап - қисынды қарапайымыдылық - болжамның өзінде ешқандай артықшылық болмау керектігін болжайды. Оның қызметі -көп емес негіздеулерден шыға отырып құрылымның ауқымды класын көрсету, көп фактілерді мейлінше аз сілтеме санымен түсіндіреді. Болжамның құрылуы алдында қандай да бір алдын - ала кіріспе жасау, көбінесе артық болып есептеледі: бекітуші эксперименттің нәтижесінде мынадай болжаулар жасалды көрсетілген мәселені алдын - ала зерделеуді және зерттеудің пәнін талдау нәтижесінде болжам жасалды... т.с.с.

Исынды қайшылықсыз талабы былайша талданады біріншіден, болжам талдау жүйесі болып табылады, ол жерде олардың біреуі де басқаларын мойындамаудың ресми қисыны болып табылмайды; екіншіден,ол қолдығы бар сенімді фактілерге қайшы келмейді, үшіншіден, ғылымда анықталған және тұрақталған заңдарға сәйкес келеді. Дегенмен, соңғы талапты үзілді - кесілді солай ғана деп есептеуге болмайды, өйткені күнде ол ғылымның дамуы үшін тежелу болады.

Ықтималдылық талабы былай дейді, болжамның негізгі болжауының жүзеге асу мүмкіндігі жоғары дәрежеге ие болу керек. Басқаша айтқанда, негізгі болжаудан басқа қосымшалар болған кезде, болжам көп астектілі бола алады. Олардың ішінде кейбіреуі дәлелденуі мүмкін, бірақ ықтималдылығы жоғары дәрежесін негізгі болжам өзімен алып жүру керек.

Олдану аясының кеңдігі талабы болжамнан тек қана түсіндіруге қатысты құбылыстарды шығарып қоймай, басқа да құбылыстардың кеңірек класын шығару үшін қажет.

Тұжырымдамалық талабы ғылымның болжау қызметін көрсетеді: болжам тиісті тұжырымды бейнелеуі қажет немесе жаңаны дамыту, теорияның дамуын одан әрі болжау.

Ылыми жаңашылдық талабы болжам алдындағы білім мен жаңаның тиімді байланысын ашуы керек деп болжау жасайды.

Верификация талабы қандай да болмасын болжам тексерілуі мүмкін дегенді білдіреді. Оның ақиқаттылығы тәжірибеде екендігі бәріне аян. Педагогикада тәжірибелі -экспериментальді жолмен тексерілетін болжамдар көбінесе сенімді болады, бірақ сонымен қатар ой қортындылар және қисынды операциялар нұсқауы болуы мүмкін (2,25-26).

Нақтылық талабы зерттеудің мақсаты мен міндетіне қатысты болжамның тереңдігін және зерттеудің пәні мен нысанның меңгеру кеңдігін айтады.Басқаша айтқанда, болжам нақтылы мақсатқа сәйкес келуі және зерттеу нысанның нақтылы баяндалуы керек (8,36).

Кейбір ғалымдар (О.С.Гребенюк және т.б.) бұл талаптарды: болжамның болжауының қағидалы тексерілуі;оның барынша жалпылануы; болжаулық күшке міндетті түрде ие болуы;қағидалы (қисынды) қарапайымдылық; алдағы білім мен шығарылып отырған болжамның тиімді байланысы деп белгіледі(4,114).