Табыс – тұтыну» қисық сызығы және Энгельдің қисық сызығы. «Баға – тұтыну» қисық сызығы

 

Өткен тақырыпта біз тұтынушылық таңдаудың моделін (үлгісін) қарадық: берілген бюджеттік шектеуде пайдалылықтың көбеюі (жоғары деңгейі) оңтайлы таңдау тудырады. Енді бағаның өзгеру барысында тауарға деген сұраныстың өзгеруін зерттейік. Бұл үшін салыстырмалы статика пайдаланады. Статика – 2 тепе-теңдік жағдайды салыстыру процесі. Салыстыру үшін 2 статикалық тепе-теңдік алынады. Енді тұтынушының тепе-теңдік үлгі графигі бойынша табыс өзгерген жағдайда қандай өзгерістер болатынын көрейік. Тұтынушының табысы өскенде, бюджеттік сызық жоғарыға және оңға жылжиды, яғни тұтынушы талғаусыздықтың ең алыстау қисық сызығына көшеді. Табыс өскен сайын тұтынушы тепе-теңдігі жылжып тұрады: 1₁ – 1₂ , 1₂ – 1₃ , 1₃ (тең) – 1₄ (ке) және т.б. тұтынушының тепе-теңдік нүктелерін қосып, біз «табыс – тұтыну» қисық сызығын, тұрмыс жағдайының (өмір сүру деңгейінің) қисық сызығын саламыз. Ол табыстың әр түрлі (кез келген) деңгейлерінде сұранысқа ие болатын тауар жиынтықтары. Егер Х және Y тауарларының сапасы дұрыс, жақсы болса, «табыс – тұтыну» қисық сызығында оң еңкіштік пайда болады, сапасыз тауарлар үшін еңкіштік теріс.

Y

 

 

 

I₄

I₃

I₂

I₁

 

X

31 сурет. «Табыс –тұтыну» қисық сызығын салу.

«Табыс – тұтыну» қисық сызығының негізінде Энгельдің жеке тұтыну қисық сызығын салуға болады (Энгель қисық сызығы) (32 сурет). Ол тұтынушының табыс деңгейінің өзгеруіне байланысты тауарлардың әр түрлі топтарын тұтыну тәуелділігін талдауға мүмкіндік береді. ХІХ ғасырда неміс статистигі Э.Энгель табыс деңгейі өзгеруінің тұтыну құрылымына тигізетін ықпалын зерттей отыра, бір заңдылықты тапты, ол кейін Энгельдің тұтыну заңы деп аталды. Энгель заңы: халықтың тамақ өнімдеріне шығындар үлесі бойынша жоғары дәрежедегі дәлдікпен халықтың әл-ауқатының деңгейі жөнінде айтуға болады: ол неғұрлым жоғары, соғұрлым халық кедей. Табысы жоғары болған сайын адамның сұраныстары да жоғарылайды. 33 суретте Энгель заңы жақсы көрсетілген: ең алдымен азық-түлік (тамақ) өнімдерімен қанығу орын алады, сонан соң өнеркәсіп тауарларымен (стандартқа сай сапасы бар), ең соңында – жоғары сапалы тауарлар мен қызмет көрсетулер.

Y

I₃

 

I₂

 

I₁ U₃

U₂

U₁

 

X

 

I

H

 

I₃

I₂

I₁

 

 

X₁ X₂ X₃ X

32 сурет. «Табыс – тұтыну» қисық сызығы және Энгельдің қисық сызығы

 

Q

Жоғары сапалы тауарлар мен қызметтер

 

Стандартты тұтыну сапасы бар өндіріс тауарлары

 

Азық-түлік тауарлары

 

І

33 сурет. Энгельдің қисық сызықтары

 

Енді тұтынушы табысының өзгеруі емес, тауар бағасының өзгеруіндегі ахуалды қарайық (34 сурет). Тауар бағасының өзгеруі нақты табыстың өзгеруін білдіреді. Х тауары бағасының Р_Х2 деңгейден Р_Х1 деңгейге дейін төмендеуі бюджеттік сызықты сағат тіліне қарсы бұрып, оны Х₂ күйінен Х₁ күйге жылжытады. Бұл сатып алушының Х тауардың көптеген санын сатып алуына мүмкіндігі бар екендігін білдіреді, соған сәйкес оның талғаусыздық қисық сызығы мен тепе-теңдігі жылжиды. Тепе-теңдік нүктелерін қосып «баға – тұтыну» қисық сызығын аламыз, оның негізінде жеке сұраныстың қисық сызығын сызып салуға болады. Сұраныс функциясы пайдалылық пен бюджеттік шектеуден шығарылады.

Y

 

 

P_X1

 

а)

P_X1 P_X2 P_X3 X

 

 

P_X1

P_X2

P_X3

 

 

D

 

б) X₁ X₂ X₃

X

34 сурет «Баға – тұтыну» қисық сызығы мен сұраныс қисық сызығы