Жасушадағы маңызды биополимерлер. Нуклеин қышқылы және нәруыз биосинтезі

XX ғасырда жаратылыстану ғылымдары саласында ең ірі жаңалық ашылды. Ол 1953 жылы Джеймс Уотсон, Фрэнсис Крик және Розалин Франклин сияқты американ және ағылшын ғалымдарының ДНҚ молекуласының құрылысын ашуы еді. Осы жаңалық негізінде тұқым қуалаушылықтың сыры ашылды. Сол кезден бастап адамзат үшін тіршіліктің мөні түсінікті бола бастады. Бұл зерттеуге сәйкес тіршілік дегеніміз — белгілі бір нәруыздар синтезі арқылы ДНҚ молекуласында жазылған генетикалық акпараттардың үнемі жүзеге асырылып отыруы. Бұған мысал ретінде көбелектің дамуын айтуға болады. Алдымен жұмыртқалар пайда болып, одан дернәсіл шығады, кейін олар қуыршакка айналып, одан көбелектер ұшьш шығады. Яғни, кәбелек тіршілігінің түрлі кезеңінде әр түрлі нәруыздар жүйесі қызмет атқарады.

Сондықтан қышқылдар мен нәруыздар тіршіліктің маңызды биополимерлеріне жатады.

Мазмұны

[жасыру]

1 Нуклеин қышқылдары

2 Дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ)

3 Рибонуклеин қышқылы

4 РНҚ синтезі

5 Нәруыз биосинтезі

6 Дереккөздер

Нуклеин қышқылдары[өңдеу]

Нуклеин қышқылдары. Нуклеин қышқылдарын XIX ғасырдың екінші жартысында швейцарлық биохимик Ф.Мишер ашқан, ол жасуша ядросынан құрамында азот пен фосфоры жоғары мөлшерде болатын затты бөліп алған. Оны алғаш рет ядродан тапқандықтан (ағылш. нуклеус — ядро) нуклеин қышқылы деп атады.

Нуклеин қышқылдары генетикалық ақпаратты сақтау қызметін атқарады. Ал генетикалық ақпарат нуклеин қышқылдарындағы азоттық, негіздерде жазылған. Онда организмдегі нәруыз құрылысы туралы ақпараттар жазылып, сакталып жүзеге асырылады. Нәруыздар организмдегі барлық басты функцияларды жүзеге асырады. Нуклеин қышқылдарының екі түрі болады: дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ) және рибонуклеин қышқылы (РНҚ).

Дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ)[өңдеу]

Дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ). ДНҚ молекуласы бір- бірімен кезектесіп тізілген дезоксирибоза қанты мен фосфор қышқылы қалдықтары бар шиыршыңталған (кос оралымды) екі полимерлі жіпше түрінде болады, бұлар оның молекуласына қышқылдық қасиет береді. Полимерлік жіпшенің әрбір қант қалдықтарына тұзу бұрыш бойында азоттық негіздердің біреуі байланысады: аденин (А) немесе тимин (Т), цитозин (Ц) немесе гуанин (Г). Екі полимерлік жіпше өзара бір-бірімен бір жіпшедегі аденин мен екінші қарама-қарсы жіпшедегі тимин арасында екі сутектік байланыстың түзілуі арқылы байланысады. Азоттық негіздермен бірге сутектік байланыстар оралымдар және оралымды сатылар түзеді.

ДНҚ молекуласы нәруыздар туралы ақпаратты сақтау және жүзеге асыру қызметін аткарады. Сондықтан да молекуласының бір полипептидтік тізбегі жайлы акпараттар жазылған ДНҢ беліктеріген немесе цистрон деп аталады.

Ерекше ескертетін жайт: аденин азоттық негізі қарама-қарсы жақтан тек қана тиминнің (A = Т) және кері- сінше (Т = А), ал гуанин азоттык негізі тек қана цитозиннің (Г = Ц) және керісінше (Ц = Г) қосылуын талап етеді. Америкалық биохимик Чаргаффтың айтуынша: ДНҚ-дағы A саны Т санына тең, ал Г саны Ц санына тең. Бұл құбылысты Чаргафф ережесі деп атаған. Сонымен жоғарыда айтылған азоттық негіздердің әр жұбы бір-біріне комплементарлы (бірін-бірі толықтырады) болады. Сондыктан да әрбір ДНҚ жіпшесі азоттық негіздердің құрамы жағынан комплементарлы басқа ДНҚ жіпшесін қажет етеді. Бұл қасиет ДНҚ репликациясы құбылысын жақсартады. Репликация (лат. репликациул — калып) дегеніміз — ДНҚ-ның екі еселенуі, ол ерекше ферменттер қатысуы арқылы жүзеге асырылады. Нәтижесінде, бөлінген әрбір ДНҚ жіпшесі толық құрылып бітуі үтітін комплементарлы жіпше іздейді. ДНҚ-ның негізгі қызметі — нәруыз құрамы жайлы ақпаратты сақтау және жүзеге асыру.

ДНҚ синтезі. Жасуша бөлінуінід ерекше белгісі сол, бұл кезде ДНҚ молекуласы өзінің екі жіпшесінің комплементарлы көшірілуі (репликация) жолымен екі өселенеді Алдымен ДНҚ орамасы гераза немесе геликаза ферментінің әсерінен таркатылады. Содан кейін әрбір жіпшеден ДНҚ ферменті полимераза көмегімен комплементарлы түрде (ұрпақ) жіпше синтезделеді.

Осылайша бірнеше қайталанып жасалған тәжірибенің нөтижесінде ДНҚ-ның бір "ауыр" және бір "жеңіл" жіпшелерден тұратынын дәлелдеген. Яғни, бұрынғы жіпше негізінде комплементарлырепликация жолымен жаңа жіпше түзеді.

Рибонуклеин қышқылы[өңдеу]

Рибонуклеин қышқылы РНҚ-ның ДНҚ-дан айырмашылығы — ол бір тізбекті полимер, оның полимерлі жіпшесі қант калдығы рибоза мен фосфор қышқылы қалдығының кезектесіп орналасуынан тұрады. РНҚ-ның әр қант қалдығына 4 азоттық негіздер жалғаскан: аденин, гуанин, цитозин және урацил (ДНҚ-дағы тиминнің орнына). Сонымен, РНҚ-ның ДНҚ-дан басты айырмашылығы — оның құрамында тиминнің орнына азоттық негіз урацил, ал дезоксирибоза қантының орнына рибоза қанты кіреді.

РНҚ-ның негізгі үш түрі бар: ақпараттық немесе матрицалық РНҚ (аРНҚ); тасымалдаушы РНҚ (тРНҚ) және рибосомалық РНҚ (рРНҚ). аРНҚ-ның қызметі: бір немесе бірнеше нәруыздар жайлы ДНҚ-ның генетикалық ақпаратын жазу және нәруыздың синтезі жайлы ақпаратты цитоплазмаға тасымалдау. тРНҚ аминқышқылдарын рибосомаларға тасымалдайды, ал рРНҚ рибосоманың құрылымдық тірегін түзеді, онда нәруыз синтездеу процесі жүреді.

РНҚ синтезі[өңдеу]

РНҚ синтезі. Генетикалық ақпаратты сақтайтын және жүзеге асыратын негізгі молекула ДНҚ молекуласы болып табылады. Белгілі уақытта белгілі ақпаратты уақытша сақтау үшін негізгі генетикалық ақпаратты көшіру қызметін ақпараттық РНҚ атқарады.

Ақпараттык РНҚ мынадай үлгіде синтезделеді. Алдымен гераза немесе геликаза ферментінің өсерінен ДНҚ бөлігі тарқатылады да, ДНҚ-ға бағынышты РНҚ полимераза ферментінің көмегімен РНҚ-ға комплементарлы принцип бойынша синтезделеді. Фермент толық жұмыс істеу үшін міндетті түрде барлық төрт нуклеотид АТФ, ГТФ, ЦТФ және УТФ болуы керек. Барлық жүретін процесс ДНҚ репликациясына ұқсас болады, мұнда тек дезоксирибоза қанты рибозамен және тимин урацилмен алмасады. РНҚ-ның бір ерекшелігі — ДНҚ-ның негізгі жіпшесінен ажьфап, цитоплазмаға тасымалданады. ДНҚ матрицасындағы РНҚ-ның синтезделу процесі транскрипция (лат. транскрипцио — көшіру) деп аталады.

Нәруыз биосинтезі[өңдеу]

Нәруыз биосинтезі. Нәруыздардың құрамы жайлы генетикалық ақпаратты сақтау және жүзеге асырудың материалдық негізі генетикалық код. Ол барлық тірі организмдерге төн. Ендігі жерде генетикалық кодтың негізгі түсініктерін қарастырайық. Кодтау дегеніміз — ақпараттың бір түрін сақтау және басқа ақпарат түріне тасымалдау. Мысалы, америкалық Самуэль Морзе нүкте және сызықша арқылы ағылшын алфавитін кодтауды ойлап тапты. Соның нәтижесінде өте алыс қашыктыктарға телеграф хабарламалары жеткізілетін болды. Қазіргі кездегі арнайы компьютерлердегі ақпараттың барлық түрлері тек қана екі әлементті: "иә" және "жоқ" деген кодпен, яғни электр сигналының болуы немесе болмауымен қодталынады. Олар 8 элементтен (сигналдар) немесе октеттен құралады. Ол компъютерге енген қандай да болмасын ақпаратты кодтайды.

Нәруыздардың құрамындағы аминқышқылдарын қарастырайың. Нәруыздардың 20 түрлі аминқышқылынан тұратындығы белгілі. Ал ДНҚ құрамында тек қана 4 түрлі азоттық негіз болады. Егерде біз әрбір аминқышқылды әрбір азоттық негізбен кодтайтын болсақ, онда тек қана 4 аминқышқылы кодталынады. Егер азоттық негіздерді жүп кылып алсақ, онда 16 аминқышқылын кодтай аламыз. Бұл да жеткі- ліксіз болады. Барлық аминкышқылдарын кодтау үтттін үш азоттық негіз катарынан тұратын реттілік — триплет қажет. Генетикалық код ДНҚ-ның тек қана бір жіпшесінде орналасады. Оны мағыналы жіпіие деп атайды. ДНҢ-ның екінші жіпшесі ақпаратты сақтау мен тасымалдауға қатыспайды.

Генетикалық код үш әріпті болып келеді және онымен 64 элементті (43) кодтауға болады. Аминқышқылының саны 20 болғандықтан, бір аминкышкылы бірнеше триплеттермен кодталынады, онда реттілік бойынша бірінші және екінші азоттық негіздер өзгермейді де, тек үшінші азоттық негіз өзгереді. Мысалы, аргинин аминқышқылына ГЦА, ГЦГ, ГЦТ сияқты триплеттер сәйкес келеді. Бұндай бір элементті бірнеше код кодтайтын болса, оны нақты емес деп атайды. Генетикалық код дискретті болып табылады, яғни триплеттер бірінен кейін бірі жүреді.

Нәруыз биосинтезі кезінде оның соңы арнайы триплетпен кодталады, ол ешбір аминқышкылына сәйкес келмейді. Бұндай триплет терминациялаушы кодон деп аталады. Үш терминациялаушы кодон болады: УАА, УАГ және УГА.

РНҚ-ның тек екеуі ғана, яғни аРНҚ мен тРНҚ генетикалык акпаратты тасымалдауға қатысады. Генетикалық ақпарат тасымалдану үшін ДНҚ-ның мағыналы жіпшесінің белгілі бір жерінде (ДНҚ-ға тәуелді РНҚ-полимераза ферментінің көмегімен) РНҚ комплементарлы түрде синтезделеді. Тиминнің орнына РНҚ-да урацил қатысады, яғни ДНҚ бөлігі ААГ, ЦАГ, ГТА-дан тұратын болса, УУЦ, ГУЦ, ЦАУ түріндегі комплементарлы аРНҚ синтезделеді.

Бір полипептидтік тізбектегі аминқышқылының орналасу реттілігі туралы ақпарат жазылған ДНҢ белігі ген (гр. генос — туу) деп аталады. аРНҚ ДНҚ молекуласының белгілі бір бөлігінде РНҚ- полимераза ферментінің өсерінен синтезделеді. Бүндай жолмен синтезделген ақпараттық РНҚ (аРНҚ) ДНҚ молекуласының белгілі бір бөлігінің көшірмесі болып есептеледі. аРНҚ ядродан шығып, цитоплазмаға тасымалданып, ерекше органоид — рибосомамен байланысады. аРНҚ ДНҚ молекуласынан көшіріп алған тұқым қуалау ақпаратын рРНҚ- ға жеткізеді. Демек, ол ДНҚ мен рибосоманың арасындағы дөнекер. Генетикалық кодтың негізін білгендіктен, біз енді трансляция процесіне өте аламыз (ағылш. трансляция — аудару деген сөз). Бұл триплеттер тілін нәруыздардағы аминқышқылдарының реттілігі тіліне аудару процесі. Трансляцияны ерекше аудармашы РНҚ, яғни транспорттық РНҚ (тРНҚ) жүзеге асырады. Оның пішіні беде жапырағына ұқсайды. Ортаңғы жапырактың ұшында 3 азоттық негіздер реттілігі, яғни триплет орналасқан. Бұл триплет аРНҚ-ға антикодон, ал ДНҚ-ға кодон болып келеді. Бірақ та тимин урацилмен ауыстырылады. тРНҚ-ның алпысқа жуык түрі белгілі. Әрбір тРНҚ 20 аминқышқылының біреуімен қосылады. Қосылу үшін энергия көп жұмсалады.

Нәруыз синтезі ерекше биохимиялық машиналар — рибосомаларда жүзеге асырылады. Рибосомалар үлкен және кіші екі суббеліктен тұрады. Бұл суббөліктёр рибосомалық РНҚ (рРНҚ) және құрылымдық нәруыздардан түзіледі. Рибосомалық РНҚ (рРНҚ) рибосоманың құрылымдык каңкасын түзеді.

аРНҚ алдымен АУГ деп аталатын бірінші триплеті бар рибосоманың кіші суббелігімен байланысады. Бұл триплет АУЦ антикодоны бар формилметионинді тРНҚ-ға сәйкес келеді. Содан кейін рибосоманын; кіші суббөлігіне үлкен суббелік байланысып, суббөліктер арасындағы саңылауларға формилметионинді тРНҚ кіріп, ол аРНҚ-ның бірінші триплетін "таниды". Содан соң, егер аРНҚ-ның екінші триплеті AAA болса, онда лизиндік тРНҚ оларға жақындайды да, лизин пептидтік байланыс арқылы метионинмен байланысады. Сонымен рибосомадағы нәруыз молекуласында бірінші пептидтік байланыстың синтезі жүреді. Содан кейін аРНҚ бір триплетке жылжиды да, рибосомаға, мысалы, келесі УУУ триплеті енеді. Бұл триплет фенилаланиндік тРНҚ-ның байланысуьш талап етеді. Сонан соң фенилаланинлизинмен байланысады да, нәруыз синтезі әрі қарай жалғасады. Соңында рибосомаға терминациялайтын кодон УГА кіреді де, нәруыз синтезінің тоқтатылуына және нәруыздың рибосомадан босап шығуына сигнал береді ^[1]

Дереккөздер[өңдеу]

1. Жоғарыға көтеріліңіз ↑ Сартаев А., Гильманов М. С22 Жалпы биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2006. ISBN 9965-33-634-2

Тіршілік эволюциясы

Тіршілік эволюциясы

Тіршілік өзі қалай дамыды? Тірі затты құрайтын элементтер бір-бірімен қалай бірікті? Қазіргі таңда бұл сұрақтар бойынша дәйекті жорамал құруға мүмкіндік беретін мәлімет көп және жеткілікті. Тіршіліктің пайда болуы жайлы теорияны Пфлюгер, Дж. Холдейн және Р. Бейтнер ұсынды. Бірақ толық түрде бұл теория биохимик, академик А.И.Опариннің 1924 жылы жазылған “Тіршіліктің пайда болуы” деген еңбегінде қарастырылды. Бұл теория бойынша тіршіліктің пайда болуы – Жердегі ұзақ эволюцияның - алдымен атмогидросферадағы химиялық, одан кейін биологиялық эволюциялардың нәтижесі. Бұл концепция қазіргі кезде ғылыми ортада ең танымал. Сондай - ақ көрсетілген тұжырым ғалымдардың басым көпшілігімен мақұлданған.

Жер бетіндегі тіршілік жоғары саналы жануарлар, қарапайым жалғыз клеткалы организмдерден бастап, түрлі вирустар болып табылатын жалғыз белокты молекулалардан құралған нысандардан құралған. Вирустар инертті кристалдық нысанда немесе қозғалмалы жағдайда өмір сүреді. Белоктық молекуланың өзі болса, оларға қарағанда қарапайым бөліктерден – бір-бірімен түрлі химиялық байланыстар арқылы байланысып, амин қышқылдарын құрайтын көміртегінің, сутегінің, азоттың, оттегінің, қосылыстарынан тұрады.

1953 жылы С.Л.Миллер мен Г.К. Юри деген америкалық ғалымдар Опариннің теориясы негізінде жасанды атмосферамен бірінші болып тәжірибе жасады. Олар Жердің алғашқы атмогидросферасының құрамында болған сутегі (H2), метан (CH4), аммиак (NH3) пен су буының (Н2О) қоспасынан амин қышқылын алды. Газдардың бұл құрамы вулкан газдарының құрамдарына толық сәйкес келетіндігі белгілі. Газдардың осы қоспасына күшті электр тоғы беріліп, содан соң конденсациялады. Алынған сұйықтың құрамынан амин қышқылдары, түрлі көмірсутегілер мен тірі материяға тән компоненттер табылды. Басты факторлардың бірі тотығу - қалпына келу үрдістері белсенді жүруіне мүмкіндік беретін бос оттегінің болмауы және энергияның жеткілікті мөлшері еді.

Осындай тәжірибелерді ҚСРО мен Жапонияның ғалымдары да қайталады. Нәтижесінде Жердің алғашқы атмосферасында амин қышқылдарының синтезделуінің мүмкін болғандығы дәлелденді. Бастапқы газдардың түрлі вариациялары мен энергияның көздері синтезделу реакцияларының нәтижесінде түзілген өнімдердің арасында көптеген табиғи амин қышқылдары –лейцин, изолейцин, серин, треонин, аспарагин, лизин, фенилаланин, және тирозин табылды. Синтезделіп алынған амин қышқылдарының ішінде қазіргі кездегі тіршілік иелерінің құрамына кірмейтін түрлері де болды.

Жоғары молекулалы қосылыстарды құрайтын мономерлердің синтезделу реакцияларына қажетті энергия көздері болып электр разрядтары табылуы мүмкін. Қазіргі кезде Жерде әрбір секунд сайын мыңнан аса найзағай жарқылы байқалады. Әлі толық суынып бітпеген Жерді қоршап тұрған бу секілді алғашқы гидроатмосферада мұндай найзағай жарқылдары қазіргі кездегіден әлдеқайда көп болған болуы да мүмкін. Бұл кездегі энергия алғашқы мұхиттың үстінде бөлініп, синтезделу өнімдерінің суда еріп кету ықтималдылығы жоғары.

Бізді қоршаған тіршіліктің барлық түрлері небәрі азғана мономерлер блогынан (төменгі молекулалы қосылыстар) тұрады. Ол 20 амин қышқылдарынан (белок молекулаларын құрайтын), 5 азотты қосылыстардан (нуклеин қышқылдарының құрамдас бөліктері), энергияның қайнар көзі - глюкозадан, клетка мембраналарын құрайтын құрылыс материалы және энергия сақтаушы- майлардан тұрады. Кез келген тірі организмнің биохимиялық құрылысын небәрі 29 мономер сипаттайды.

Көміртекті қосылыстар “бастапқы сорпа” түзгеннен кейін, биополимерлер – өздерін - өздері көбейту қасиеттері бар белоктар мен нуклеин қышқылдарының түзілу мүмкіндігі пайда болды. Биополимерлер түзілуге қажетті концентрациялы заттар Күн сәулесімен қыздырылған сулардағы минералдық бөлшектерде, мысалы, саз немесе темір гидрооксидтеріне шөккен органикалық заттар есебінен пайда болуы мүмкін. Сонымен қатар, органикалық заттар мұхит бетінде жұқа пленка түзіп, олар жел мен толқын арқылы жағалауларға жинақталуы ықтимал.

Заттардың концентрациялануы коацерваттық, яғни қоршаған ортамен диффузиялық түрдегі зат алмасу арқылы байланысатын құрылымдарды, тамшыларды түзуі мүмкін. Коацерваттық тамшыларды лабораториялық жағдайда да алуға болады. Мысалға Опарин әртүрлі полимерлерден осындай тамшыларды алған. Коацерваттық тамшылар ұқсас қосылыстарға өзінен өзі бөлінеді. Бұл қосылыстар белгілі бір массаға жеткенге дейін ғана өмір сүре алады. Массаның көбейуі және қарапайым реакцияларды катализациялауға деген мүмкіндігі, полимерлерге тән болып келетін суспензиялар мен микросфераны бөліп тұратын шекараның нығаюына әсер етеді.

Органикалық заттарды құрайтын негізгі химиялық элементтер жоғарыда айтылып кеткендей, көміртегі, оттегі, сутегі және азот болып табылады. Яғни олар гидроатмосфераның бастапқы құрамындағы химиялық элементтер. Осы төрт элемент органикалық заттардың 99% құрайды. Осылармен қоса органикалық заттардың құрамына күкірт, фосфор және аздаған мөлшерлерде жиырмаға жуық элементтер кіреді. Болжанып отырғандай, осы ондаған элемент белок - полимерлердің құрамына кіріп, бастапқы мұхиттың жағалауларында органикалық заттардың жиналуы кезінде биологиялық реакциялардың катализаторы болған. Бұл құрамдас элементтер қосылыстардың көптеген түрін құрайды.

Сандық мөлшермен алғанда биотаның құрамына кіретін химиялық элементтердің жалпы құрамы теңіз суының құрамына жақын. Биотаның құрамында тек тірі жәндікке ғана тән бір де бір элемент жоқ, сондай – ақ бейорганикалық материяда кездеспейтінде бір де бір элемент жоқ. Биотаның құрамындағы заттардың химиялық құрылысы гидросфера, атмосфера және литосфераның жоғарғы қабатының химиялық құрамынан сұрыптау мен негізгі компоненттерді ұйымдастыру бойынша өзгешеленеді. Қазіргі кездегі белок молекулаларын құрайтын 20 амин қышқылдары миллиондаған жылдар бойы эволюция процесінің барысында сұрыпталып, қалдырылған. Басқа амин қышқылдарының жиынтықтарының кодтары жойылып, оларға сәйкес эволюциялық линиялар бірте-бірте жойылып кеткен.

“Тіршіліктің басы қашан басталады”, деген сұраққа жауап беру үшін, “тіршілік дегеніміз не” деген сұраққа жауап беруіміз керек. Тіршілік дегеніміз - “кез келген организмнің өзінің орнына ұрпақ қалдыру, өзгеру және осы өзгерістерді қайта өндіру қасиеті” дегеніміз дұрыс болар. Бұл қасиеттер энергия мен информация беруді жүзеге асырады. Органикалық заттардың молекулалары органикалық емес заттарға қарағанда ірілеу және күрделірек, сондықтан олар түрлі өзгерістерге тез ұшырай алады. здіксіз өзгерістер мен осы өзгерістердің сақталып, жаңарып отыруы Жердегі тіршіліктің ерекше қасиеті болып табылады. Органикалық емес заттар болса өздерін - өздері қайта жасай алмайды.

Геологиялық жыныстардан табылған қазба қалдықтар осыдан 3.3 млрд жыл бұрын теңіздерде қарапайым өсімдіктер – көк-жасыл балдырлардың болғандығын көрсетіп отыр. Жердің базальтты литосферасының жасы 4.5 млрд жыл деп саналады. Сол кездерде де жоғарыда айтылғандай құрамында оттегі жоқ алғашқы атмогидросфера қалыптаса бастаған.

Басқа сөзбен айтқанда, бір клеткалы ядросыз организмдер пайда болғанға дейін 1 млрд жылдай үзіліс болған. Пайда болған алғашқы мұхит органикалық қосылыстардың химиялық реакциялары жүретін және тіршіліктің химиялық эволюциясы үшін қажетті тамаша орта болды. Оның үстіне, бос оттегі мен озон қабаты болмағандықтан Күннің ультракүлгін сәулелері құрлық пен мұхит беттеріне жақсы түсті. Бұл сәулелер мен найзағай жарқылдарынан алғашқы атмогидросферада аминқышқылдарының түзілуіне қажетті энергия бөлінді, ал үздіксіз түзілген аминқышқылдары алғашқы мұхитты “сорпаға”айналдырды. Түзілген амин қышқылдарының молекулалары бір-бірімен соғылысып, қосылып белок молекулаларын, ал олар одан да күрделі көмірсутектерді түзді. Дәл осылай химиялық эволюция биохимиялық эволюцияға ұласты деп жорамалдануда.

Ғалымдардың басым көпшілігі белок молекулаларының түзілуінің себебі алғашқы мұхиттағы амин қышқылдарының “кездейсоқ” соқтығысулары деп есептейді. Бұл жерде “кездейсоқ” деген сөзді “ықтималдылығы өте төмен” немесе “тіпті мүмкін емес” деген мағынада қарастырмау қажет. Алғашқы атмосферада амин қышқылдарының түзілуіне жеткілікті концентрациясының қалыптасуы жайлы сөз қозғағанда, бұл процесті статистикалық заңдылық ретінде қарастыруымыз қажет. Кез келген кездейсоқ жағдай, ықтималдылығы қандай да төмен болғанның өзінде, оның болу мүмкіндігі әрекеттер көбейген сайын артады. Егер белгілі бір құбылыстың орын алуының ықтималдылығы бір тәжірибеде 1000-ның 1 болса, 1000000 тәжірибеде ықтималдылық 9999 ға тең. Сондықтан алғашқы мұхиттың амин қышқылдарының қоспасынан тұратын “сорпа” болғандығын қарастырсақ, онда олардан белок молекулаларының түзілуі кездейсоқтық емес, тіпті заңдылық деп қарастыру қажет. Ал егер бұған 1 млрд жылдан асатын уақыт мерзімін қоссақ, Жердің пайда болғанынан бастап организмдердің палеонтологиялық қалдықтары табылғанға дей

419. Қант қызылшасының неше пайызы сахароза.

А) 28-30%.

420. Ана сүтіндегі лактозаның мөлшері:

А) 5,5-8,4%.

421. Сиыр сүтінің неше пайызы лактоза:

А) 4-4,5%.

422. Сахарозаның изомерлері.