Дəрiстiк сабақ конспектiлерi

Дəрiс тақырыбы 1: «Еңбек қорғау» пəнi. «Еңбекті қорғаудың»

нормативті –құқықтық жəне ұйымдық негіздері.

Мақсаты: Еңбек қорғаумен еңбек процесіндегі адамның жұмысқа қбілетін жəне денсаулығын сақтау, қауіпсіздікті қамтамасыз ететін емдеудің алдын-алу шаралары жəне гигиеналық, техникалық ұйымдық, социалды экономикалық шараларын, заңды акттердің жүйесі түсіндіру.

Негізгі терминдер: Еңбек дауы,еңбек қауіпсіздігі,еңбек делдалдығы,бітімгерлік рәсімдері,еңбек стажы,делдал,еңбек міндеттері,еңбек тәртібі,еңбек шарты,ереуіл, атом қауіпсіздігі, электр қауіпсіздігі, жарылыс, өрт қауіпсіздігі.

Негізгі сұрақтар:

1. Еңбекті қорғау пəні. Еңбекті қорғау құрамы..

2. Еңбекті қорғаудың “Еңбекті қорғау заңдылығы” мен “Еңбек туралы заңындағы” сұрақтары.

3. Өндіріс салаларындағы еңбек қорғауды басқару жүйелері. ЕҚБ-ның негізгі жағдайлары.

1. “Еңбекті қорғау ” жүйесінің маңызды элементтерінің аспектілері.

Дəріс конспектісі.

Еңбек қорғаумен еңбек процесіндегі адамның жұмысқабілетін жəне денсаулығын сақтау, қауіпсіздікті қамтамасыз ететін емдеудің алдын-алу шаралары жəне гигиеналық, техникалық ұйымдық, социалды экономикалық шараларын, заңды акттердің жүйесі түсіндіріледі. Еңбек қорғаудың маңызды бөлігі қауіпсіздік нормаларының шарттары болып табылады. Нормативті құжат еңбек қорғау аумағында нормалау принциптерінен көрсетіледі. Еңбекті қорғау жұмысында еңбектік процесте қолданылатын техника жəне техникалық құралдар маңызды мағынаға ие. Қауіпті өндірістік факторларда жұмыс істеушілерге əсер ететін техникалық құрал жəне ұйымдық шаралар жүйесі техника қауіпсіздігі деп аталады. Кəсіптік ауруларды алдын-алатын техникалық құралдар зиянды факторлар əсерінен жұмысшыларды қорғайтын, техникалық орта жəне ұйымдық шаралар жүйесімен түсіндірілетін өндірістік санитарияның маңызды элементі болыптабылады. Еңбек қорғау жұмысындағы негізгі мəселе еңбек қорғау туралы заңдарды қабылдау болып табылады. Осы заңдарда еңбек процесіндегі адамдардың өзара қатынасының негізгі ережелері анықталады. Заңдардың дамуымен салалық нормативтік құжаттар жəне еңбек қорғау бойынша. Ережелер жəне салааралық нормалар реті, еңбек қорғау бойынша стандарттар жүйесін жасау болып табылады (жұмыстың, қауіпсіз жүргізілуі бойынша нұсқау, қауіпсіздік ережелері). Заңды нормативті жəне ұйымдық қызмет ету адам еңбегінін шарттарын жасауға бағытталады. Осы шарттарды анықтау үшін ең алдымен адам организмнің медико-биологиялық ерекшеліктерін білу қажет. Соңғы уақытта механизм жəне машина басқарудың жоғары сапасы, адамдардың олармен өзара əрекетінің қауіпсіздігі, адамның минималды шаршағандығын қамтамасыз ететін машиналарға, жұмыс орнына, кейбір жасаушы машинамен өзара қатнастағы ғылым-эргономиканың дамуы. Еңбек қорғау аумағындағы барлық əрекеттер еңбек процессіндегі адамныңқорғау құралдары мен техникалық тəсілдерін жасаумен аяқталады. Барлық жасалған техникалық құралдар мен технологиялық процестер еңбек қорғау талаптарын қанағаттандыру қажет, яғни эргономикалық, гигиеналық жəне қауіпсіз болу.«Еңбек қорғау» жүйесінің маңызды элементі болып қоғаммен бірге: еңбек мүгедектері, балалар жəне əйелдер еңбегі, социалдық сақтандыру, еңбекті қорғау бойынша финанстық жұмыстар жəне олардың эргономикалық тиімділігімен өзара қатнасын анықтаушы еңбек қорғауды социалды- эргономикалық аспектілері саналады.Аталып шыққан еңбек қорғау жүйелері белгілі ұйымдық формаларда жүзеге асады. Еңбек қорғау бойынша жұмыстың дұрыс ұйымдастырылуынан олардың тиімділігі тəуелді. Бұл тағыда бір маңызды жүйе элементі. Еңбекті қорғау жəне оның жағдайы ҚР конституциясындағы азаматтарды əлеуметтін кепілдеме беруін сақтауға қамтамасыз ететін жүйе сияқты əлеуметтік-экономикалық мəнгі ие болады.Еңбек процессінде əрбір адам тек еңбек объектісімен ғана емес, сонымен қатар басқа адамдармен де өзара қатнаста болады. Мұндай өзара əрекеттер əлеуметтік сипатқа ие. Бір топ басқа адамдарға əсер ету қабілеті процессіндегі адамдардың мұндай өзара əрекеттері əлеуметтік деп аталады. Мысалы: даңқ, жұмыстық жəне жеке сапарларды ұжымды басқару жұмыстың тиімділігінен анықтайды.Қолайсыз жағдайларды еңбек өндірістің технико-экологиялық көрсеткіштерін төмендететін, еңбек өнімділігі мен сапасын төмендуге алып келетін ауруларды пайда етеді. Мұнан басқа, қалайсыз жағдайдағы еңбек əлеуметтік-экономикалық сипаттың кері нəтижелеріңде ие болады. Оларға келесілер жатады:· Кəсіптік аурулар жəне өндірістік зақым –бұл өнімнің көбеюіне, тұрғынөмірлерін қысқартуға, алдын-ала мүгедек болуға алып келеді.· Экономикалық шығындарды негіздеуші өндірістегі аурулар мен зақымдарғатөлемдер. Қалайсыз жағдайлардағы жұмыс үшін қосымша ақша төлеудіңөнеркəсіптік шығындары еңбек ақысының қорымен сəйкес.· Еңбектің қолайсыз жағдайларды экономикаға тікелей сияқты жанашашығында əкеледі.Жұмыс беруші мен жұмысшының экономикалық реттелуге негізделген əлеуметтік қоғау жүйесі бір жағынан қауіпсіздік деңгейін, ал екінші жағынан қолайсыз өндірістік жағдайларда жұмыс істеушінің кері нəтижелерінің орнынтолтыруға кепілдеме беру қажет.Өнеркəсіптегі еңбекті қорғау басқармасының мақсаты мен функциялары. Еңбекті қорғау басқармасы-бұл өндіріс процесіндегі адамдардың еңбек қатнастарын реттеу, еңбек шарттарын қауіпсіз, жайлы жағдайлармен қамтамасыз ету бойынша олардағы мемлекеттік, жəне қоғамдық ұйымдар тұрақтысы, мақсаттылығы Ол өндіріс басқармасының аз ғана бөлігін құрайды. Өндірістік басқару əрекеті немесе шешімі сондай –ақ өндірістік басқарманыңбарлық құжаттары мен жобалары еңбек қорғау бойынша шараларды алдын-ала қарастыру қажет. Өнеркəсіпте еңбекті қорғау басқармасы келесі функциялардан тұрады:· Өндіріс жəне еңбекті ұйымдастыру жəне жабдықтауды қолдану, олардың орындалуын бақылау, технологиялық процестердің орындалу барысында пайда болатын қауіптер мен зияндықтарды болжау.· Олардың орындалуы бойынша ұйым жəне еңбек қорғаудың жақсаруы бойынша əлеуметтік жəне экономикалық шаралар, арнайы техникалық,ұйымдық шаралар жасау.· Еңбек қорғау бойынша жұмыстарды жоспарлау.· Еңбек қорғау бойынша арнайы қызметтер мен ұйымдардың құрылымының жақсаруы (олардың жұмысының тиімділігінің жоғарлауы бойынша шаралар қабылдау).· Еңбек қорғау жағдайын сипаттаушы көрсеткіштерді жасау жəне еңбекқорғауды жақсарту бойынша жұмыста қолдану жəне еңбекті қорғау сұрақтары бойынша статистикалық жəне оперативтік мəліметтерді жинау, оның жақсаруы бойынша жұмыстар жасау.· Еңбек қорғау жағдайына оперативті жəне жоспарлы тексеріс жүргізуді іске асыру, жəне жұмыс орындарында, цехтарда, учаскелердегі нормативті құжаттарды орындау, олардың басшыларымен тексерімен жұмысты бағалау,өндірістік жұмыс шешімінде осы бағаларды ескеру жəне еңбек қорғау құралдары жəне шарттары құжаттандыру.· Жұмысшыларды қауіпсіз, тиімді еңбекке дайындауды басқылау ұйымы: үйрету, нұсқау, атқарушы жұмысына жұмысшылардың дайындығын тексеру.· Еңбекті қорғау бойынша нұсқаулар жəне ережелер талаптарын барлық техника-технологиялық құжаттарға сəйкес бақылау еңбекті қауіпсіз енгізу жəне жасау, еңбекті қорғау бойынша ұйымдық-техникалық құжаттарды енгізу жəне жасау ұйымы.ҚР заңының 3 -статьясында («Табиғи жəне техногенді сипаттың төтенше жағдайлары туралы») белгіленгендей, төтенше жағдайда шаруашылық объектілері, қоршаған орта, тұрғындарды қорғауда табиғи жəне техногендік сипаттың негізгі принциптері мыналар болып табылады:

Ø Болжанған жəне пайда болған ТЖ жəне олардың алдын-алу шаралары туралы ұйымдар мен тұрғындарды хабарлау.Ø Алдын-ала хабарлау бойынша шараларды жүзеге асыру жəне тұрғындарды қорлау əдістеріне үйрету, азаматтар жəне ұйымдардың қызметінің зияндылығын алдын ала анықтау.Еңбек қауіпсіздігін ұйымдастыру жəне оның кəсіпорындарыда басқару тəсілдері Көптеген кəсіпорындарыда еңбек қауіпсіздігінің басқаруын тиімді жоғарлату үшін кəсіпорынды автоматтандырылған басқару жүйесіне кіретін (АСУП) арнайы автоматтандырылған еңбек қауіпсіздігін басқару жүйелеріқолданысқа ие.Бұл жүйелер келесі істерді жүзеге асырады:- жинау, өңдеу жəне əртүрлі нысандарда, цехтарда, учаскелерде еңбек қауіпсіздігінің жағдайы туралы шұғыл ақпарат сақтау;- кəсіпорындардың еңбек қауіпсіздігін жақсарту мақсатында жасалатын əрекеттерді бақылау;- басталу кездегі апаттың тартылуына байланысты əрекет жүргізу;

- өндірістік жарақаттану мен апаттылығын анализдеу.Құжат берілген кезде техника қауіпсіздігі бойынша нұсқау беру міндетті; себебі забойдың жағдайы күрт өзгеріске ие жəне қосымша шараларды өткізуді талап етеді. Шаралар жұмыс орынның жағдайына байланысты жəне ескертeу үйрету элементтерінен құралу тиіс.Еңбек қауіпсіздігін басқару үрдісінде төмендегі ақпараттық материалдарды қолданған жөн:- өндірістік апаттар мен жарақаттанудың динамикасы мен сатыларытуралы мəліметтер;- жарақаттың кең тараған себептерінің тізімі жəне олардың қатыстықауптілігі мен жарақаттанудың меншікті салмағы;- апаттардың жəне адамдардың қауіпті жағдайлардың объективті,субъективті жəне ұйымдастырушылық, техникалық себептері;- қауіпті жерлер мен зоналардың тізімі жəне ережесі;- өндірістік процесттер мен технологиялық операциялардың салыстырмалы қауіптілігі;- негізгі кəсіптердің қатысты қауіпсіздік туралы мəліметтер;- апта күндері, тəулік жəне сағаттың кезектерінде орындалған қауіпті жағдайлардың жиілігіне қатысты мағлұмат;- апаттардың экономикалық, қоғамдық салдары туралы мəлімет.Құқықтық жəне ұйымдық сұрақтары ҚР конституциясы мен «Еңбекті қорғау» бойынша Қазақстан Республикасының заң шығарушылық актілері негізінде қалыптасады, ҚР заңдарының ішіндегі негізгілері:

- 28.02.04 жыл «Еңбекті қорғау мен қауіпсіздік» туралы;

- 19.05.97 жылы өзгерген ҚР «Денсаулықты қорғау туралы» заңы, 13.01.04 жылы толықтырылған;

- 10.12.99 жылғы «ҚР еңбек қорғау туралы»;

- 3.04.02 жылғы «Қауіпті өндірістік объектілердегі, өндірістік қауіпсіздік туралы»;

- 27.03.97 жылы өзгерген «Табиғи жəне техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар туралы», 21.12.04 жылы толықтырылған,

- «ҚР Азаматтық кодексі»;