Ақпараттық құқықтың жүйесі

3. Ақпараттық құқықтың құқық жүйесіндегі орны

 

Мемлекеттік органдар, жергілікті ақтару органдары, заңды және физикалық тұлғалар ҚР заңдарына сәйкес әрекеттері ақпараттық құқықтық нормалар арқылы реттелетін ақпараттық құқықтық қатынастардың субъектілері бола алады. Ақпараттық құқық субъектілерінің аумағы өте кең. Ақпараттық құқықтың субъектілері болуы үшін субъектінің жеке басына тән қасиеттері болуы керек, олар: ақпараттық құқыққабілеттілік және ақпараттық әрекетқабілеттілік.

Ақпараттық құқық қабілеттілік мемлекет бекіткен және мемлекетпен қорғалатын құқықтық қатынастарға түсуге мүмкіндік берілген жалпықұқыққабілеттіліктің көрінісі. Бұл жағдайда субъектіге құқықтар беріліп, міндеттер жүктеледі, яғни құқыққабілеттілік құқықтық қатынгастарға түсудің алғы шарты болып табылады. Субъект заңмен бекиітілген құқығы көлемінде әрекет етіп, өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асырады және әрекеті шегінде келтірген зардабы үшін құқықтық жауаптылыққа тартылады. Ақпараттық құқық нормаларына сәйкес құқықтар беріліп, міндеттер жүктелген кез-келген тұлға ақпараттық құқықтың субъектісі бола алады.

Бірақ осыған қарамастан ақпараттық құқықтың субъектісі болу үшін құқыққабілеттілік жеткіліксіз, онымен қоса субъектіде әрекет қабілеттілік те болуы керек. Субъектінің әрекет қабілеттілігі бұл-жеке өз әрекеті арқылы құқыққа ие болу, өзіне заңды міндет жүктеу, сонымен қатар жасаған әрекеті үшін жауап беру мүмкіндігінің болуы. Біздің жағдайымызда субъекті өзінің ақпараттық құқыққабілеттілігін нақты ақпараттық құқықтық қатынастар жасауға жұмсау мүмкіндігі.

Жария құқықтық ережелер бойынша ақпараттық аумақта ақпараттық құқықтық қатынастарға түсетін негізгі субъектілер жеке және заңды тұлғаларды ақпараттармен қамтамасыз ететін мемлекеттік басқару және жергілікті атқару органдары. Мұндай жағдайлар мекемелер мен кәсіпорындарға да қатысты. Бірақ бұл жағдайда, ақпараттық әрекетқабілеттілік кәсіпорынның тікелей өзімен емес, оның атқарушы органдары арқылы жүзеге асырылады. Ақпараттық аумақтағы азаматтық құқыққабілеттілік бұл-мемлекеттің азаматтардың ақпараттық аумақтағы құқықтарын жүзеге асырып, міндеттерін орындауын тануы болып табылады. Бұл жерде негізгі құқықтық қатынастардың субъектілері- бір-бірімен ақпараттық аумақтарыда азаматтық-құқықтық қатынастрға түсетін заңды және физикалық тұлғалар, мемлекеттік басқару және жергілікті атқару органдары болып табылады. Ақпараттық аумаққа және онда әрекет ететін субъектілерге талдау жасау нәтижесі субъектілерді негізгі үш санатқа бөліп қарастыру қажеттілігін айқындады:

1) ақпарат өндірушілер, ақпараттық ресурстар, ақпараттық өнімдер, ақпараттық қызмет, ақпараттық жүйе, технология және құралдармен қамтамасыз ету;

2) ақпарат таратушылар (иелері), ақпараттық ресурстар, ақпараттық өнімдер, ақпараттық қызмет, ақпараттық жүйе, технология және құралдармен қамтамасыз ету;

3) ақпараттарды тұтынушылар, ақпараттық ресурстар, ақпараттық өнімдер, ақпараттық қызмет. Ақпараттық аумақта әрекет ететін барлық субъектлер үшін келтірген залалдарынынң сипатына қарай азаматтық-құқықтық, әкімшілік-құқықтық, және қылмыстық құқықтық жауаптылық туындауы мүмкін.

Ақпараттық құқықтың жүйесі, ақпараттық құқықтың құқық жүйесіндегі орны

Ақпараттық құқық құқық саласы ретінде, ақпараттық аумақтағы субъектілердің әрекеттерін реттейтін құқықтық нормалар жиынтығын құрайды. Ақпараттық құқықтың ішінде бұл нормалар салалық және құқықтық болып екі институтқа бөлінеді, бірақ бұл екі институттың қамтитын нормалары бір-бірімен тығыз байланыста болады.

Ақпараттық құқық екі бөлімне тұрады: Жалпы және Ерекше.

Ақпараттық құқықтың жалпы бөлімінде ақпараттық құқық туралы негізгі түсініктер, қағидалары, құқықтық қатынастарды реттеу формалары мен әдістері, пәннің мазмұны, мәні, қайнар кқздері туралы мәліметтер беріледі. Ақпараттық құқық жүйесінде құқықтық қатынастарды реттеуге байланысты, атап айтқанда ақпараттарды іздеу, алу, пайдалану, тұтыну, тарату, сақтау, ақпараттық қауіпсіздікке байланысты құқықтық реттеулер жайлы да осы Жалпы бөлімді оқытылады.

Ерекше бөлімді ақпараттық құқықтың жекелеген институттарының жұмыстарын ұйымдастыру мәселелерінге жеке-жеке тоқталады және ол институттарды үлкен екі бөлімге бөліп қарастырады. Ашық, жалпыға бірдей тұтынуға ұсынылатын ақпараттармен және тұтынуға шектеу қойылған немесе құпия мәліметтерді таратумен айналысатын институттар.

Сонымен ақпараттық құқық жүйесі төмендегідей:

Жалпы бөлім

· Кіріспе. Ақпараттық құқық пәні, пәннің әдістері, түсінігі.Ақпараттық құқықтың қайнар көздері

· Ақпааратарды іздеу, алу және пайдалану құқығы.Ақпарат-жеке айналым объектісі ретінде.

· Ақпараттық технологиялар мен құралдар және олармен қамтамасыз ету-ақпараттық құқықтық қатынастардың объектлері ретінде.

· Ақпараттық қауіпсіздіктің құқықтық проблемалары. Интернет жүйесінің құқықтық проблемалары.

Ерекше бөлім

· Жеке меншік құқығының ақпараттық аспектлері. Жалпыға ортақ ақпараттарды жасау және таратуды қүұқықтық реттеу.

· Кітапхана ісі бойынша ақпараттық қатынастарды құқықтық реттеу. Мұрағат және мұрағат ісі бойынша ақпараттық қатынастарды құқықтық реттеу

· Мемлекеттік құпия бойынша ақпараттық қатынастарды құқықтық реттеу

· Коммерциялық құпия бойынша ақпараттық қатынастарды құқықтық реттеу. Жекелеген ақпараттар бойынша ақпараттық қатынастарды құқықтық реттеу.

Ақпараттық құқықтың құқық жүйесіндег орны туралы: ақпараттық құқық мемлекет және құқық теориясының негізгі қағидаларын басшылыққа ла отыры, конституциялық, әкімшілік, қаржы, қылмыстық азаматтық, еңбек т,б, құқықтармен тығыз байланыста дамып, өзінің құқықтық қатынастарын дамытып отырады.

Кілттік сөздер: салықтық ақпараттық жүйелер (БАЖ), біріктірілген салықтағы АЖ

Иллюстрациялық материал: слайд

Дәріс. Ақпараттық құқық жеке өз алдына пән және ғылым саласы. Ақпараттық құқық-ақпарат аумағындағы қатынастарды реттейтін нормалар жүйесі ретінде

Жоспар:

1. Ақпараттық құқық пәні

2. Ақпараттық құқықтың негізгі міндеттері

 

Ақпараттық құқық пәні ақпараттық аумақтағы әрекет етуші субъектілердің әрекеттерін реттейтін нормалар жиынтығын құрайды. (азаматтардың, кәсіпорындар мен мекемелердің, жергілікті басқару және атқару органдарының) Егер ақпараттық құқық пәні ақпараттық аумақтағы ақпараттық қатынастарды ретке келтіретін нормалар жиынтығын құрайтын болса, ақпараттық құқық ғылымы осы құқықтық нормаларды оларды пайдалануына байланысты зерттеп, жіктейді, белгілі бір жүйеге келтіреді, құқықтық институттарға біріктіреді. Ақпараттық құқық ғылымы жаңада ғана дамып жетіліп келе жатқан ғылым саласының бірі. Бұл сала бойынша зерттеу жұмыстары арнайы статьялар, монографиялар жазу, конференциялар мен дөңгелек үстелдерге қатысып, Интернет жүйесі арқылы пікір алмасулар арқылы да жүргізіліп отыр.

Ақпараттық құқық ғылым саласы ретінде ақпарат аумағына байланысты өзекті мәселелерді зерттеумен айналысатын ғылым саласы ретінде танылып отыр.

Негізгі бағыттар:

-Ақпарттық құқық түсінігінің, терминдерінің нақты анықтамасын беру;

-Ақпараттық құқықты құқықтың жаңа саласы ретінде зерттей отырып, оның өзіне тән ерекшеліктерін анықтау;

-Жалпы құқық саласы ретінде ақпараттық құқық жүйесінің құрамын және құрылымын зерттеу,бұл саланың басқа құқық салаларымен өзара байланысын зерттеу;

-Ақпараттық - құқықтық нормаларды зерттеу, ақпараттық - заңға сүйінген нормалардың олардың құрылымдарының ерекшеліктерін зерттеу, ерекшеліктерді бағалау олардың толықтығын және сапалы дайындалуын қадағалау;

-Ақпараттық құқықтық қатынастардың зерттелуіне көңіл бөлу, ақпараттық құқықтық қатынастардың субъектілерінің мінез-құлық ерекшеліктерін зерттеу, құқықтардың, міндеттерін және тараптардың жауаптылығының анықтау — ақпараттық құқықтық қатынастардың қатысушыларының, заңгерлік фактілердің орынды болуына назар аудару;

-Ақпараттық ерекшеліктердің зерттелуі және ақпараттық объектілердің заңдық қасиеттері жөнінде қайсылардың ақпараттық болуын ажыратуға баса көңіл бөлу;

Зерттеу және ақпараттық құқық қағидаларының өңделуі, ақпараттық құқықтың заңға сүйінген жөнге салу әдістерінің қолдану ерекшеліктерінің пайдалуды жүзеге асыруы арқылы пайда болады.Ақпараттық құқықтың қайнар көзі-ақпараттық заң шығарулар, сот шешімдерінің, құқыққолданушылық саласындағы басқа да заңдық актілер болып табылады.

Жүйеге келтіру және кодификация ақпараттық - заңға сүйінген нормаларды біріктіру: оларды институттарға және ақпараттық құқық топтарға бөлу болып табылады.

Теориялық негіздерді өңдеу және қажетті тәсілдерді қолдану арқылы ҚР ақпараттық кодекс құрулары негізгін салу - зерттеу қолдану тәжірибелілері және әдістердің ақпараттық құқық нормаларының нәтижелілік жоғарылаулары арқылы жүзеге асырылады.

Ақпараттық құқық әдісі-әртүрлі ақпараттық құқық зерттеуі жанында қолданылатын дәстүрлілер сияқты - заңға сүйінген ғылымның әдістернің топтамасы. Маңызды назар әдістерге арналғанымен, ақпараттық объектілердің зерттеуіне арналған ерекше объектілердің арасындағы құқықтық қатынастарды орнататын ерекше әдістер де болуы мүмкін.

Әдістер ең алдымен ақпараттық құқық зерттеуі үшін қолданылатындықтан, ең алдымен заңға сүйінген нақты әдістердің ғылымижәне методологиялық негіздері құрастырылады.

Формалдық - догмалық әдіс. Ол қатынастарды суреттеу сияқты және ақпараттық - заңға сүйінген нормаларды талдау және құқықтық қатынастарды суреттеумен қоса түсіндіру, топтастыру және құбылыстарды жүйеге келтіру, ұғымдарды, нормаларды, құқықтық қатынастарды, актілерді суреттеу арқылы бір топқа немесе институтқа біріктіру.

Ақпараттық құқық жүйелері ақпараттық - заңға сүйенген құбылыстарды топтастырып,ұғымдардың және нормалардың, басқа элементтер нәтижесінде салыстырудың олардың пайдалануына айқын негіздермен зерттеушіге ыңғайлы және өлшемдес мүмкіншілік береді, ал толық ұсыну демек, көбірек олар туралы көбірек мәліметтер жинастыру. Топтастыру арқылы жекеленген білім бір жүйеге келтіріледі жәнепайдалануға ұсынылады.Ақөпараттық құқық туралы білім формалдық - догматтық әдісті қолдану нәтижесінде жүйеге келеді, есте сақтауына айқын және ыңғайлы түрі ұсынылады.

Әдіс салыстырмалы заңға сүйенген зерттеулер негізінде жүзеге асырылады, яғни, екінің немесе көбірек біртүрлі ұқсас элементтердің ақпараттық құқықтардың (институттардың, нормалардың, ұғымдардың және т. б.) басқа элементтерімен ұқсастығы немесе айырмашылығы зерттеледі. Салыстыру қисынды қабылдау сияқты болжанады, не зерттейтін объектілердің элементтеріндегі міндетті ұқсастықтар есепке алынады. Сондай салыстырмалы зерттеулер зерттеу қорытындыланыр шетінен алып пайдалануға маңызды материалды алуға рұқсат етеді Дәл осылай, ақпараттық құқық зерттеулерінің мақсатымен құқықтың жалпы теориялары, конституциялық құқықтар, әкімшілік құқықтар, азаматтық құқықтар, қаражаттық құқықтар, қылмыстық құқықтар және құқық басқа да құқық саласында салыстыр әдістері нәтижелі қолданыла алады. Салыстырмалы зерттеулер ақпараттық құқық зерттеуінде ыңғайлы және жеткілікті нәтиже алу үшін қолданылады және табиғи ғылымның, мысалы, информатика және заңға сүйенген информатика, заңға сүйенген кибернетика салаларында да қолданылады.

Жеке бақылау әдістері. Жеке бақылау әдістері ең маңызды әдістердің бірі болып саналады және нақты бақылау жүргізу барысында материал жиналады. Жиналған материалдар статистикалық өңдеулерден өткізіледі,ол әдісті қолдану құбылыстардың қайталанғыштық, оқиғалардың жиілігі, ақпараттық құқық жүйесінде фактілерді табуға рұқсат етеді.

Салыстырма - тарихи әдіс құру тарихтері талдауда негізі салынған және ақпараттық құқық дамуының тарихына зерттеу жүргізе отырып жаңа зерттеу қорытындыларын алу және оларды бір-бірімен салыстыру арқылы жүзеге асырылады.

Алгоритмдеу әдістері және үлгілеудің ақпараттық құқық жүйелері, құрылымдардың суреттеулері зерттеу үшін белсенді қолданылады және субъектілердің мінез-құлық суреттеуіне арналған.

Жүйелік жақын келу әдісі –зертеу жүргізудің барлық сатыларында қолданыла алады және ақпараттық құқық зерттеуі кезеңдерінде, онымен элементтердің және бөлімдердің әмбебаб комплексті әдіс сияқты, негізі салынған барлық мүмкін жолдардың толық толық зерттеуінде, тәсілдердің және түрлердің мақсат шешімдері, сонымен қатар әдістердің қолдануының зардаптардың және шешім тәсілдерінің зерттеу мақсаттарын ашуға болады.

Ақпараттық құқық-ақпарат аумағындағы қатынастарды реттейтін нормалар жүйесі ретінде ақпарат аумағындағы қатынастарды реттеуді, ақпараттық-құқықтық қатынастардың объектілері мен субъектілерін анықтау, ақпараттық құқықтың әрекет ету аумағындағы қолданылуға тиісті нормативтік-құқықтық актілер жобасын дайындау және ол актілердің ақпараттарды ақпараттық технологиялар бойынша даярлау, жариялау және пайдалануда қолдынылуының әсерін анықтау мақсатын қойып отыр.

Ақпараттық құқықтың негізгі міндеттері болып табылады:

-ақпараттық заңдар мен заңдық актілердің әрекет етуін оқыту;

-ақпараттық құқықтың қайнар көздері бойынша жіберілген кемшіліктерді анықтау және осы сала бойынша жаңа заңдар мен нормативтік-құқықтық актілер жобасын жасауға ат салысу;

-ақпараттық құқықтық актілер мен заң нормаларының іс жүзінде қолданылуына талдау жасау, заңдардың қолданыстағы тиімділігіне талдау жасау, ақпарат аумағындағы құқықтық қатынастарды реттеу бойынша ұсыныстар енгізу, заңдар мен нормативтік-құқықтық актілерге өзгерістер мен ұсыныстар енгізу жөнінде ұсыныстар жасауға даярлау және үйрету;

-ақпарат аумағында қолдануға қажетті заңдар мен нормативтік-құқықтық актілер жобасын даярлауға ат салысу;

Иллюстрациялық материал: слайд