Жұп.Айбек Қалиев(Арқалық) пен Мұхтар Ниязовтың(Қызылорда) айтысы

Айбек Қалиев:

-Белгілі жақ түгілі, жатқа есімін,

Армысын, Алматыдай бақ бесігім.

Мың сәлем, текті жұртқа уызын емген,

«Алаш» деген ананың ақ төсінің.

Алматым қазақ үшін орнын бөлек,

Апорттың алмасындай тәтті есімін.

Ажарын бар әлемді тамсандырды,

Қонаев ел басқарған сәтте шырын.

Желтоқсанда алаңға жастар шықты,

Колбин ке(лі)п көрсеткенде жат кесірін.

Тәубесі қабыл болып қазағымның,

Еркіндік сенде тұңғыш қақты есігін.

Заманбектей заңғарын қазақтарға,

Жер әперіп, көрсетті нақ шешімін.

Бүгінде Байбек келіп жамап жатыр,

Храпунов тесіп кеткен қақ тесігін.

Бар қазаққа ақжолтай сендерсіндер,

Тізгінің ұстаған соң бақ көшінің.

Алматым Алты Алашты әлдилеп тұр,

Тербетіп Азаттықтың ақ бесігін.

 

-Әкіммен амандассам елден ерек,

Жағымпаздық ойда жоқ менде бөлек.

Бауыржан ағам, қалай, аманбысыз,

Міне, тағы кездестік жер дөңгелек.

Осыдан екі ай бұрын айтыс болды,

Байыппен беріп өтсем елге дерек.

Баукеңе біраз ұсыныс айтып едім,

Жаңадан әкім болып келген ерек.

Ұсыныстың біразын орындапсыз,

Көрсетіп қарапайым елге көмек.

Көп кісі сыртыңыздан мақтап жатыр,

Қолпаштап әр ісіңді демде жемеп.

Ақынның ұсынысын қабыл алсан,

Өзіңді әкетпей ме елде демеп?!

Бауыржан аға, неткен бақыттысыз,

Мұндай бақты тек сіздей ерге беред(і).

Елбасының өзі де дәл сіз құсап,

Айбектен тапсырма алып көрмеген ед(і).

Әкімдер ақындарын іздеп жүрсе,

Мына сұрғылт заманға өң берер ед(і).

Байбектер мен Айбектер тізе қосса,

Қоғамдағы көп нәрсе жөнге келед(і).

 

-Жиылып барлық елдің асаулары,

Қазақтың дүбірлеп тұр осы аумағы.

Алматыда көсілген дүлдүлдердің

Тұяғынан таудағы тас аунады.

Ассалаумағалейкум, Мұхтар інім,

Айтыста байқалмайтын осал жағы.

Құнанында бәйге алған құлагерсін,

Шаң жұқтырмай келеді шашаң әлі.

Інімнің тал бойында бір міні жоқ,

Тек қана сақина ұстап,бас ауырады.

Балғынбек, Айнұр кетті Африкаға,

Ел айтқан әңгіменің рас-ау бәрі.

Ал,сені «басы ауырад(ы)»-деп апармапты,

«Тасып кетіп жүрер»-деп-«асау қаны».

Бас ауру бо(лы)п жүруші е(ді)н бар ақынның,

Сенімен айтысудан қашар бәрі.

Дертіне, Мұхтар, Алла шипа берсін,

Ағаңның сол болып тұр бас арманы.

«Басымның сақинасы ұстады»-деп,

Неліктен екі көзін жасаурады?

Ел үшін бас ауырмас пенделер көп,

Мен үшін ол адамның нашар бәрі.

Бастың ауырғанына жұбансаншы,

Басы бар адамдардың басы ауырады.

 

Мұхтар Ниязов:

-Айекемнің шай ішпесе басы ауырады,

Демеңіз-«екі көзі жасаурады».

Төрге келіп әкімді көрген кезде,

Қозып кетті ағамның асау қаны.

Халықпыз ғой айтыс пен бәйгеге құмар,

Қашаннан леп белгілі сөйлемі бар.

Бауыржан көкем қайта түсінікті,

Ақындардың артық ауыз сөйлемі бар.

«Көңілге алам(ын)»-десе, алады ғой,

Көңілдің шытынайтын әйнегі бар.

Айтыс жасауда негізі оңай емес,

Ақындардың шапаны, көйлегі бар.

«Бұқар жырауды Абылай тыңдады»-деп,

Боламыз сол заманға кейде құмар.

Бүгінгі заманын да жаман емес,

Ерлердің осы отырған еңбегі бар.

Тапсырма бере тұғын Айбегі бар,

Қорытынды шығаратын Байбегі бар.

 

-Айеке, не бар екен көкейінде?

Рентгендей бір сүзіп өтейім бе?

ЮНЕСКО-ға айтысым танылды ғой,

Тансық емес мен үшін шетелін де.

«Африкаға бармадын»-деп отырсыз,

Айнұрлардың соңынан жетейім бе?

Қара халық аузыма қарап от(ыр)са,

Қап-қара халықты іздеп кетейім бе?

Жігіт едім сөйлесе қыстықпаған,

Жөн емес бұл, ағажан, іс құптаған.

Балғынбек Африкаға кетіпті ғой,

«Пальмадан үзіп жейін»-деп-«ыстық банан».

«Дәм ғайып, дидар ғайып»-дейді қазақ,

Бізге осыннан бұйырды түстік тағам.

«Сен неге Африкаға бармадын»-деп,

Тілімен қадайды әркім істік маған.

«Барам(ын)»-деп, ниет қылса кетер еді,

Бір ұшақтың астына құс бо(лы)п балаң.

Қайнаған Африкамен салыстырсам,

Алатаудың баурайы үскірт боран.

Баурайы ызғар болсын, мұзғар болсын,

Алматы Африкадан ыстық маған.

 

-«Қазақтың айтса екен»-деп «мұңын батпан»,

Берілген нығмет қой тілім Хақтан.

Барлығын бас ауруды айтасындар,

Рақым етіп, құрметіне қылып жатқан.

«Бас жаққа барыспайық»-деп ойлап е(ді)м,

Мен кеше біраз жайды ырымдатқам.

Бірақ,бізде дауасыз дерт көп қазір,

Халықтың да тізесі діріл қаққан.

Өткенде Ақмолада естіп едім,

Бір ауылды бір ауру пырылдатқан.

«Ұйықтап қала беред(і)»-дейд(і) бір ауылда,

Адамдар қайта-қайта тұрып жатқан.

Ал,мұның түбі қайдан шыққандығын

Біле алмай мамандар да шырыл қаққан.

Парламенттің ауруы шығар, бәлкім,

Қасындағы жұрттарға жұғып жатқан.

 

-Азаматтар отырса атқа бекем,

Алатау бола алмайды-ау жатқа мекен.

«Алтын домбыра» бұл жерде өтіп жатса,

Алты Алашқа сауын айтып, мақтан етем(ін).

Жүрсін ағам айтысқа Асан қайғы,

Еңбегін де ешкетірмей нақтап өтем(ін).

Осы айтысқа Жерұйық іздеймін деп,

Көңілі көк дөнендей шапқан екен.

Мәскеу барды, сонан соң Париж барды,

Дегендей шекарадан аттап өтем(ін).

Ақырында самайын ақ шалғанда,

Алатаудың есігін қаққан екен.

Асаным айтысының Жерұйығын,

Ақыры Алматыдан тапқан екен.

 

-Мен кеше жұп қылып е(ді)м Қамиевті,

Бүгін салып қойыпты Қалиевті.

Бір балдызынан кейін маған бірі салып,

Өз ауруым басыма қан ұйытты.

Дидар кеше жырлады апаларын,

Абылайдан бастады да тарихты.

Туысқанды, ағажан, шыр айналмай,

Көтеріп сөйлейікші сәл йықты.

Арзан сөзге қимайды Алты Алашын,

Айбек деген қашаннан ақйықты.

Қара өлең қызыл тіл мен жақтан шығар,

Қансонарда мылтыққа қақпан сынар.

Қалайсыз, Айбек аға, амансыз ба?

Інің едім саулығынды Хақтан сұрар.

Бет-аузыңның қыртысы жазылыпты,

Цирктің қонақ үйі жаққан шығар.

Ол жерде асауларды үйретеді,

Арыстанды үйретіп, ат қамшылар.

Алматыда жататын қонақ үйде,

Мұның да астарында гәп бар шығар.

Цирктің ар жағында билік бар ғой,

Байқаңыз құрып қақпан шығар.

Өзіңіздей бас бермес асауларды,

Білдірмей бас білдіріп жатқан шығар.

 

Айбек Қалиев:

-Ақ таңды «ақиқат»-деп атырғанбыз,

«Шыңдық»-деп шырылдаған хас ұлдармыз.

Қарағай басын шортан шалған шақта,

Хан емес, қарашаға жақын жанбыз.

Қара қазан, сары бала қамын ойлап,

Ереулі атқа ер салған батырлармыз.

«Қалың елім, қазағым, қайран жұртым»-

Деп уайымдап, Абай бо(лы)п ах ұрғанбыз.

Тар жол тайғақ кешуде жапа шегіп,

Жазықсыздан жазықсыз атылғанбыз.

Өзге емес, өзім айтам өз жайымды,

Жауына бомба болған батылдармыз.

Қандай заман келсе де, қандай уақыт,

Қазақтың керегіне татыр жанбыз.

Билікте қандай ой бар, мен білмедім,

Циркке жатқызған сон, жатырғанбыз.

Цирктің ойынына көне қоймас,

Біз деген қаны текті асылданбыз.

Өз жарасын жазатын өзі жалап,

Қасқыр мінез, бөрі намыс ақындармыз.

 

-Дағдарыс талайларды тітіретті,

Содан-ақ үкіметтің құты кетті.

Жандары қиналғанда айла тауып,

Үкімет бір ерекше үкім етті.

Халықтың зейнетақы қорындағы

Қаржыны қолға алуға бітім етті.

«Банктерді аман сақтап қалсақ»-деген,

Беделді кісілердің пікірі өтті.

Айлығы шайлығына жетпей жатқан,

Көппіз халық бұған да шүкір етті.

«Үкімет бізді асырай ма?»-деп отырсақ,

Біз асырап отырмыз үкіметті.

 

-Ақын ба ақиқатты айта алмаса?

Сөзінен шыңның жүзі байқалмаса.

Банктің аты неге озу керек,

Халықтың қаржысымен той тойласа.

Сол банктің халыққа жаны аши ма?

Иттей қылар несиесін қайтармаса.

Мен бұлай айтпас едім, несие алып

Талайдың шаңырағы шайқалмаса.

Иелері төрдегі төрелер ғой,

Өлетін пайыздарын қайталмаса.

Соларға халық керек бола қалад(ы),

Белдері дағдарыстан қайқаңдаса.

Кім білед(і), пенсиясыз қалар ме едік,

Шешімді дәл осындай бай таңдаса.

«Банкке иектерін қышымасын»-

Деп Елбасы жолдауда тойтармаса.

 

-Қазақты қазақ қана түсінер жанынды айқын,

Бауырмал ниетінен жаңылмайтын.

Дағдарыс түсіндіріп берді бізге,

Досын кім, дұшпанын кім, халінді айқын.

Елбасы «елге әкеліп құй»-деп жатыр,

Байларға жиған терген, барынды айқын.

Қазақ байлар құяр-ау елге әкеліп,

Елбасы сөзін «заң» деп қабылдайтын.

Баяғы Машкивидич мырза қайда,

Кеңін мен қоса сорған қанынды айқын.

Шодиев, Ибрагимов көрінбейді,

Байлықты қанша жұтса жарылмайтын.

Айтпақшы, Латшми Митхал қайда,

Ол да бір көзі тоймас қарындайтын.

Жезқазғанның мысына байып алып,

Ки мырза да бо(лы)п қалды сағынбайтын.

Соның бәрі бо(лы)п шықты көлеңке бо(лы)п,

Бас пайдасын қамдаудан арылмайтын.

Ашық күнде жалтақтап, қасына ке(лі)п,

Басына бұлт төнгенде табылмайтын.

 

-Табылған қатарынан атап ұлдар,

Мұхтаржан, жігітсін ғой бата ғұндар.

Әзіл мен қалжын түбін түсіретін,

Інішек, сенің жатып, атарын бар.

Әр іске, әр қимылға дайын тұрған,

Бітпейтін мәтелін мен мақалын бар.

Қалжынды қоя тұрып, енді Мұхтар,

Сөзіме қандай алып, қосарын бар.

Бір мезгіл ағаңды да қостап қойшы,

Деместен «онда қандай шатағым бар».

Билікке бізден көрі өтімдісін,

«Алтын домбыра алд(ы)»-деген атағын бар.

Иман жүзді жігіт бо(лы)п көрінесін,

Бізден көрі кішкене сақалын бар.

 

Мұхтар Ниязов:

-Айеке, жігітсіз ғой жігері от,

Атарсын адырнадан шіреніп оқ.

«Бізден көрі сақалың бар»-дейсіз бе,

Ойлайсыз «беделдінің біреуі»- деп.

Біздің сақал, Айеке, не шешеді,

Мұхтардың әсер етпес реңі көп.

Қою мұртын болмаса, бұл қоғамда

Сақалыңның аса көп рөлі жоқ.

 

-Сөз алсаңыз, сахнада шауыпсыз ғой,

Қай кезде де қарсыласқа қауіпсіз ғой.

Бұрында жастар жайлы жырлаушы едін,

Кәрілеу тақырыпты тауыпсыз ғой.

Пенсияның төбесі көрінген бе,

Зейнетақы жағына ауыпсыз ғой.

Доллар да ұшар жерге ұшып болды,

Теңге де түсер жерге түсіп болды.

Екеуінің ортасында халық, байғұс,

Қауырсындай қалбақтап ұшып-қонды.

Өзін айтқан жаңағы банктер де,

Жұртты әбден тонаған пысық болды.

Алдарқатып алаңға кіргізіп а(лы)п,

Бастан сипап жіберед(і),қысып қолды.

Көп ұзамай алқымнан алар сосын,

Арыстанның талайы мысық болды.

«Қарызынды теріммен қайтарам(ын)»- деп,

Қасқырыңның қаншасы ішік болды.

Кредит десек, әзір үркіп қарап,

Елдің де әбден бет-аузы ұшып болды.

Банкирлер де вампирлер сияқты ғой,

Халықтың қанын әбден ішіп болды.

 

-Айеке, әкім ақ па, айран ақ па?

Зауал келген заман бұл бай-манапқа.

«Қостанайда көктайғақ бо(лы)п жатыр»-дейд(і),

Жалт бұрылсан, құлайсын жайлап артқа.

Екі бірдей Зам әкім ұсталыпты,

Қанаттары күйіп жүр қайдан отқа?

Қос Зам әкім тайғанап кететіндей,

Акиматтың іші де тайғанақ па?

«Айтам(ын)»-деп келіп едім, «ағама ке(лі)п»,

Жемқорларды айтып едін бағана ке(лі)п.

Сүрінбейтін өмірде адам бар ма?

Мен айтпаймын «оларды табала»-деп.

Жемқорлық барлық жерді жайлап тұрса,

Түсіреді ол сені қалай сабана көп.

Шенеуніктің көбісі жас баладай,

Ұқсатамын кішкентай балаға көп.

Үкімет қолдарына не берсе де,

Апарып аузына сала беред(і).

Фин полиция қол салып құстырмаса,

Көпке дейін қақалып қала беред(і).

Әншейін, теңдестіріп айтқаным ғой,

«Осылай айтсам, ұқсасып қала ма?»-деп.

Әйтпесе, жегідейін жемқор біткен,

Сәбидің пейілінен садаға кет.

 

-Шыққанда сахнаға сермей қанат,

Қайтейін Қостанайды мен қиқалап.

Қазаққа нан ұсынған дәнді алқап қой,

Қарамайм(ын) тағдырына мен бейтарап.

Кадрлық тапшылық бо(лы)п жатқаннан соң,

Архимедті алдырдын ердей қалап.

Әйтеуір, аты ерекше бұл кісінің,

Тәңірім таудай қылып бергей талап.

Сары астыққа тұнатын сары далаңды,

Кетпесін сары орыс пен еврей талап.

Қостанай тығырыққа тірелгенде,

Архимед шыға берсін Эврикалап.

Айбек Қалиев:

-Біреулер жер қопарып кен іздеп жүр,

Біреулер ел қопарып бәле іздеп жүр.

Ұрылардың үлкені ұрады емес,

Едені мәрмәрланған дәлізде жүр.

Мысалы, Храпуновтай шортандарды,

Біздің полициямыз әлі іздеп жүр.

«Қос бірдей Зам әкімін ұсталды»-деп,

Айттын ғой жемқорлыққа негіздеп жүр.

Біздердікі шабақ қой шалшықтағы,

Жайындар Астанадай теңізде жүр.

«Қазақты жемқорлықтан құтқарсам»-деп,

Аңырап Айбек ағаң ем іздеп жүр.

 

-Алтынның буы бізді ұрмаса екен,

Мен үшін алтын мен мыс бір бәс екен.

Алтын жайлы ақындар айта бермей,

Халқым жайлы бір мезгіл жырласа екен.

Әсия, Қонысбай мен Қойлыбайлар,

Әрқашан халқыменен мұңдас екен.

Машина мініп, миллион алмаса да,

Қазақтың ең қадірлі тұлғасы екен.

Айтысқан бір жапырақ қағаз үшін,

Солардан жас ақындар үлгі алса екен.

Алтын домбыраның алтыны ақын үшін,

Домбырадан жоғары тұрмаса екен.

Алтын үшін бір-бірін жағадан а(лы)п,

Ел алдында оғаш іс қылмаса екен.

Кешегі Аспанбек пен Қалижандай,

Қырқысып, бір-бірімен қызбаса екен.

Алтын домбыра қоздырып көздің құртын,

Ниетін ақындардың бұзбаса екен.

Бірлікті жырлап жүрген ақындарды,

Бірлігінен айырып тынбаса екен.

 

-Еркіндік Азаттықпен тектес екен,

Егемен ел көңілі тоқ болса екен.

Қазаққа Құдай берген Азаттықты,

Ешкімдер аяқ-асты етпесе екен.

Осымен, қош болып тұр, Мұхтар інім,

Байқасам ойларымыз септес екен.

Ағайын, сен де қош бол, ақындарды

Деп тұрған-«сахнадан кетпесе екен».

Самұрық жұмыртқаны жарып шығып,

Бәйтерек тамыр жайып, көктесе екен.

Томпиып тұрде жүрген төрелерде,

Қалың елді ойлайтын ниет болса екен.

Ел басына күн туған қиын шақта,

«НұрОтан» елімізге сеп болса екен.

Қазаққа қазақ қана серке болып,

«НұрОтан» «КәріОтан» бо(лы)п кетпесе екен.

Енді, біздің қазаққа қиыншылық,

Ақырзаман келгенше жетпесе екен.

Батыстан күн шыққанша Алла жар бо(лы)п,

Әлемде қазақ аты өшпесе екен.

Мұхтар Ниязов:

-Қазаққа берген Алла сынақ көптен,

Ойлаймын «барар жері жұмақ»-деп мен.

«Үшкір найза боларсын»-деп,«біріккенде»,

Үш жүздің басын Абылай құрап кеткен.

Тоқсан бірде Тәуелсіздік таңы атқанда,

Аспаныңнан Азаттық шуақ төккен.

Бостандықтың хабары жеткен кезде,

Халифа Алтай сәждеге құлап кеткен.

Еркіндіктің қадірін ер біледі,

Ертеректе елінен жырақ кеткен.

«Жеті ұрпағым жетсін»-деп,«осы күнге»,

Жеті атам бес намаздан сұрап кеткен.

Күліп жүрген біз қазір қарыздармыз,

Кешегі сол шалдарға жылап кеткен.

 

-Тәуекел, көп сынасан, көп шыдармыз,

Я Алла, мейірімінді төкші жалғыз.

Ештеңеге таласып ке(лі)п тұрға(ны)м жоқ,

Тоқ болсақ, қанағатқа тоқ шығармыз.

Санымыз украиннан көп емес қой,

Сапамызды өзіміз топшылармыз.

Мұнайымыз көп емес Ливиядан,

Қазсақ та қанша жердің астынан біз.

Ағайын, бостандықтың қадірін біл,

Болмаса, қайта бодан бо(лы)п шығармыз.

Осы жолға қаншама қанын төкті,

Кешегі қанша жайсан, жақсыларымыз.

Теңдікке біз тер менен қанмен жеттік,

Тендрден ұтып алған жоқ шығармыз?!

 

-Ақынның таусыла ма жыры, тегі?

«Тоқтат»-деген Жүкеңнің үміті еді.

Қанша жігіт таласып жатқанменен,

Біз қайтеміз, Айеке, мұны тегі?

Алтын үшін ағама жармаспайын,

Мұхтар да жөн білетін жігіт еді.

Ағалар биіктерге бару үшін,

Баспалдақ болу керек іні, тегі.

«Шірімейд(і)»-деп алтынды қуа берсен,

Соңында талай басты шірітеді.

Жыл.

Алматы қаласы

Республика сарайы