Тұрақты токпен энергияны жеткізу

Тұрақты токты жеткізудің негізгі элементтері жоғарывольттік тиристорлық блоктар, олардан түрлендіруші қосалқы станциялардың сұлбалары жиналады. Тұрақты ток берілісінде электрэнергияны өндіру және тұтыну айнымалы токта жасалынады. Электрберіліс желісінде кернеуді көбейту үшін вентильдік орамдары тізбектеліп қосылған көпірлер ретіндегі әдеттегі трансформаторлардың көмегімен көтереді. Бұл желі кернеуін қосылған көпірлер санынан тәуелді көбейтуге мүмкіндік береді.

Тұрақты токты жеткізу жүйелердің біреуімен жүргізілуі мүмкін: «полюс – жер», «екі полюс – жер».

Тұрақты токтың беріліс тізбегі деп «екі полюс – жер» жүйесі, жартылай тізбек деп – «бір полюс – жер» жүйесі саналады. «Полюс – жер» сұлбасы бойынша кернеуі салыстырмалы жоғары емес тұрақты токтың қуаты аз берілістері жасалынады. «Екі полюс – жер» сұлбасы бойынша тұрақты токтың қуаты жоғары берілістері жасалынады.

Тұрақты ток берілісінде желінің жіберетін соңындағы түзетуші қосалқы станциясында айнымалы ток тұрақты токқа түрленеді, желімен тұрақты ток және тек активтік қуат беріледі. Қабылдаушы жағында тұрақты ток қайтадан айнымалыға түрленеді (инверторланады), ал қабылдаушы жүйеге айнымалы ток барады. Түзетуші және инверторлық қосалқы станциялар жұмыс кезінде айнымалы токтың торабынан қабылдаушы және жіберетін жақта реактивтік қуатты тұтынады.

Жоғары кернеудің тұрақты тогымен энергияны жібергенде айнымалы токтың желілеріне тән көп қиындықтар жойылады: орнықтылық шарттары бойынша берілетін қуатты шектеу, байланысатын энергия жүйелерінің синхронды жұмысының қажеттілігі және басқалары. Сонымен қатар беріліс соңдарында орналасқан түрлендіруші қосалқы станцияны салғанда және эксплуатациялағанда қиындықтар пайда болады. Бірқатар жағдайларда тұрақты токпен энергияны жіберу, әсіресе энергия жүйелерін байланыстыратын қашық қоректендіруші магистральдарды салғанда, едәуір техникалық – экономикалық нәтиже беруі мүмкін.

Айнымалы ток берілісімен салыстырғанда тұрақты ток берілісінің негізгі артықшылықтары:

- желінің арзандығы және қарапайымдылығы;

- желінің екі тәуелсіз жартылай тізбектен тұруына байланысты үлкен сенімділігі;

- берілетін қуат шегінің орнықтылықтан емес, тек экономикалық мақсаттардан ғана тәуелділігі, өйткені берілістің орнықтылығы негізінде инвертормен анықталады және желінің ұзындығынан тәуелді емес;

- әртүрлі жиіліктің жіберетін және қабылдайтын жүйелерінің арасындағы синхронсыз байланысты іске асыру;

- кері сым ретінде жерді пайдалану мүмкіндігі;

- үлкен су кеңістіктерін өткенде кабельдердің арзандауы;

- генераторлар айналуының айнымалы жылдамдығында ГЭС – тен жұмыс атқару мүмкіндігі, бұл судың ағу шарты бойынша турбиналарды үнемді пайдалануға мүмкіндік береді;

- тәжге шығындардың азаюы.

Тұрақты токты жіберудің кемшіліктері:

- вентильдер мен басқа аппаратураның үлкен санынан тұратын қосалқы станциялар қиыстырмасының күрделілігі;

- көп тізбектелген элементтердің болуына байланысты жабдықтың бөлек элементтері бойынша кернеудің бірқалыпты таралуының қиындығы;

- беріліс жұмысында түрлендіргіш құрылғылар өндіретін жоғары гармоникалардың себебінен қабылдағыш және жіберетін тораптың кернеу және ток формасының бұрмалануы;

- қабылдаушы тораптағы кернеудің төмендеулерінде, әсіресе симметриясыз төмендеулерде, инвертордың орнықсыздығы;

- қуатты алу қиындықтары, өйткені тұрақты ток ажыратқышы – өте ірі және күрделі құрылым;

- ауа желілері және аппараттардың оқшаулағыштарында тұрақты кернеудің әсерінен отыратын шаңның едәуір әсері;

- жеке доғалардың оқшаулағыштарда пайда болуының жоғары қаупі, ұзақ эксплуатация жағдайларында олар сыртқы оқшауламаның разрядтық кернеулерін төмендетуге алып келеді;

- әсіресе нашар ауа – райы жағдайында, ақыба токтарының көбейуі және ілінетін және тіректі оқшаулағыштардың элементтерінде тұрақты кернеудің бірқалыпты тарамауына байланысты, желілік оқшаулама жұмысының нашарлауы.

Қарастырылған электрберілістердің аталған техникалық – экономикалық көрсеткіштері әрбір электрберілістің құндылықтары мен кемшіліктерін көрсетеді. Осыған байланысты энергия жүйелерін жобалағанда, беріліс типін таңдағанда, жаңа электржабдығын ойластырып жасағанда әр электрберілістің ерекшеліктерін ескеріп, оның қолданудағы ыңғайлы аймағын объективті табу керек.