Тақырып: Жасушаішілік органеллалардың құрылысы.

Мақсаты: эукариот жасушасының құрылысын оқу

Оқыту мақсаты:

Жасушаның негізгі және қосымша элементтерін оқу, жасуша типтерінің және түрлерінің бір-бірінен айырмашылығы.

Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1.Прокариот және эукариот жасушаларының компоненттерін атаңыз.

2. Интерфазалық ядроның морфологиясы.

3. Ядролы-саңылау комплексі.

4. Ядрошық оның құрылысы және қызметі.

5.Жалпы арнайы органоидтар (митохондрия, лизосома, Гольджи комплексі, эндоплазмалық тор, пероксисомалар, рибосомалар, центриолдер)

6. Арнайы органоидтар, олардың қызметтері.

7. Өсімдік және жануар жасушаларының негізгі айырмашылықтары..

Ақпараттық блок

 

Эукариот жасушасының диаметрі 5–80 мкм құрайды. Прокариот жасушалары сияқты, эукариот жасушалары да ақуыз және липидтерден тұратын ақуыз малекуласымен қоршалған. Бұл мембрана селективті барьер сияқты жұмыс атқарады. Плазмалық мембрананың сыртында мықты жасушалық қабат орналасқан, ол өсімдіктерде целлюлозадан тұрса, саңырауқұлақтарда хитиннен тұрады. Жасушалық қабаттың негізгі қызметі – жасушаның тұрақты пішінін сақтап тұрады. Плазмалық мембрананың суды өткізгіштік қабілеті жоғары, су жасшаның ішіне қарай енеді. Бұның саладарынан жасуша көлемі ұлғайып, мембрана созыла бастайды және жыртылуы мүмкін. Осыған байланысты жасушалық қабат жасуша көлемінің ұлғайуына және бұзылуына кедері жасайды.

Жануарларда жасуша қабаты (қабықшасы) жоқ, бірақ плазмалық мембрананың сыртқы қабаты көмірсулы компоненттерге бай. Жануар жасушаларындағы бұл сыртқы плазмалық мембрана қабаты гликокаликс деп аталады. Көпжасушалы жануарлардың жасушасы мықты, берік жасуша қабатын қажет етпейді, себебі жасуша мөлшерін реттейтін басқа да механизмдер бар. Теңізде мекендейтін біржасушалы ағзаларда көп жасшалы ағзалар сияқты ион концентрациясының жиынтығы жасушаішілік ион концентрациясы жиынтығына жақын ортада кездеседі. Жасушалары ісінбейді және жарылмайды. Біржасушалы жануарлар, тұщы суда мекен ететіндерде (амеба, кірпікшелі кебізше) жиырылғыш вакуольі бар, вакуоль жасушаның ішіне енген суды сыртқы ортаға тұрақты түрде шығарып отырады.

Эукариот жасушасының құрылымдық компоненттері.

Плазмалық мембрана қабатынын астыңда цитоплазма бар. Цитоплазманың (гиалоплазма) негізгі заттары органикалық және органикалық емес байланысынан тұратын концентрлі ерітінділер, олардың негізгі компоненті болып ақуыздар есептелінеді. Бұл коллоидты жүйе сұйық күйден қоймалжың күйге айналады және қайтадан қалпына келеді. Цитоплазманың маңызды ақуыз бөліктері әртүрлі химиялық реакцияларды жүзеге асыратын ферменттер болып табылады. Гиалоплазмада жасушада түрлі қызмет атқаратын органоидтар орналасады. Органоидтар мембраналық (ядро, Гольджи аппараты, эндоплазмалық тор, лизосомалар, митохондрия, хлоропласттар) және мебраналық емес (яғни мембранамен қоршалмаған) (жасуша орталығы, рибосомалар, цитоқаңқа) болып бөлінеді..

 

Студенттің өзіндік жұмысы:

Тәжірибелік жұмыстарды орындау:

1 Жұмыс (40х). Жануар жасушасының құрылысы (қосмекендінің бауыры). Суретін салу және белгілеу 1) цитоплазма, 2) ядро, 3) қабығы.

2 Жұмыс (40х). Митохондрия. Суретін салу және белгілеу: 1) цитоплазма 2) ядро 3) қабығы 4) митохондрия

 

3 Жұмыс (40х). Жүйке жасушасындағы Гольджи комплексі Суретін салу және белгілеу: 1) цитоплазма, 2) ядро, 3) қабықша, 4) Гольджи комплексі

 

4 Жұмыс Кестені толтыру “Прокариот және эукариот типтерінің жасушаларының жалпы сипаттамасы”

Сипаттама	Прокариоттар	Эукариоттар
Жасуша мөлшері
Ядролық мембрана
Плазматикалық мембрана
Генетикалық материал
Органеллалар: митохондрия Гольджи комплексі рибосома лизосома эндоплазмалық тор мезосомалар хондриоидтар
Жасуша қабырғасы

Студенттің өзіндік жұмысы:

1. Жұмыс Альбомға кестені толтыру «Тасымалдау типтері».

Аталған заттар жасушаға қандай тасымалдану типі көмегімен енеді (диффузия, осмос, жеңілдетілген диффузия, белсенді тасымалдану, эндоцитоз).

Бақылау түрі:

1. Бастапқы білім деңгейін бақылау.

2. Студентттердің өз бетінше жұмысының нәтижесін талдау.

3. Қорытынды білім деңгейін бақылау.

Білім берудің және оқытудың әдістері: тәжірибелік сабақ жүргізу, компьютерлік модельдермен және микропрепараттармен жұмыс