Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті
Филология факультеті
Теориялық және қолданбалы тіл білімі» кафедрасы
СИЛЛАБУС
Пән _Қазақ тіліндегі сөзжасам тәсілдері (2 кредит)
Мамандық __5В020500–«Филология: қазақ филологиясы» _
Курс 2-курс
Оқытушы Қондыбай К.Ә.
Оқу жылы
Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті
Syllabus
Пән______ _Қазақ тіліндегі сөз тудыру мәселелері _____ (2___ кредит)
| сабақ өткізілетін орын | ауд. уақыты | апта күндері | оқытушы | байл. тел email |
| Ағ.Жұбановтар, 263 «Қазақ тілі» кабинеті | Сейсенбі | Қондыбай К.Ә. | [email protected] | |
| Ағ.Жұбановтар, 263 «Қазақ тілі» кабинеті | 08.30--12.30 | Сейсенбі | Қондыбай К.Ә. |
ОСӨЖ уақыты
Жұма, сағат 13.40- 15.30 (кесте бойынша)
ОҚУ ПӘНІНІҢ СИПАТЫ: «Қазақ тіліндегі сөзжасам тәсілдері» пәні – «Қазақ филологияс» филологиясы мамандарын даярлау үшін оқытылатын лингвистикалық пәндердің негізгілерінің бірі. Жұмас бағдарламасында осы мақсат кей міндетті орындау үшін сөз тудыру мәселелерін белгілі жүйеге келтіріп, мәселелердің байланысы мен ерекшеліктеріне қарай топтап, тақырыптарға бөліп, осы сала бойынша зерттеулер нәтижесінде жазылған ғылыми еңбектерді талдап, зерттелуін күтіп тұрған сөзжасамның көп мәселелеріне қатысты әрбір тақырыптарда сөз қозғалады.
- болашақ мұғалімдерді қазіргі қазақ тілінің сөз тудыру құрылысының теориялық негіздерімен таныстыру;
- практикалық, лабораториялық сабақтар мен ОСӨЖ, СӨЖ арқылы студенттердің сөзжасамнан бағдарламалық материалдарды меңгеретіндей шеберліктерін қалыптастыру;
- студенттердің қазіргі қазақ тілінің сөзжасамына қатысты ғылыми еңбектерді ғылыми тұрғыдан зерттеп тану қабілеттерін дамыту
ОҚУ ПӘНІНІҢ МАҚСАТЫ-МІНДЕТТЕРІ:Курстың мақсаты – қазақ тілінджүегі сөз тудыру мәселесі, сөзжасам жүйесінің негізгі заңдылықтары мен тәсілдерін, теориялық түсінігі мен ішкі семантикалық құрылымына талдау жасай отырып кешенді түрде оқыту.
Пәннің міндеті:
Қазақ тілінің сөз тудыру жүйесінің негізгі ұғымдарын айқындау:
Сөз тудыру жүйесі мен атау теориясыының байланысын саралау;
Сөзжасам жүйесі мен уәжднмн;
Сөз туддыру жүйесінің негізгі заңдылықтарын анықтау;
Сөз тудыру жүйесіндегі негізгі тәсілдерді сралау;
Туынды ссөз табиғатын талдау;
Сөз таптарының сөзжасамын айқындау.
КУРС ПРЕРЕКВИЗИТІ:
- Қазіргі қазақ тілі;
- Тіл біліміне кіріспе;
- Лексикология;
- Қазақ әдеби тіл тарихы
- КУРС ПОСТРЕКВИЗИТІ:
- Жалпы тіл білімі;
- Этимология;
- Ономастика.
БІЛІМДІ БАҒАЛАУ:
Ағымдағы бағалау: осы курстың барысында бағалау стратегиясы ретінде бағалаудың келесі әдістері пайдаланылады: жазбаша бақылау жұмыстары, үй тапсырмалары (математикалық көрсеткіштері, анализдері, алынған салыстырмалы мәліметтер бар, жазбаша тапсырмалар және т.с.с.), ауызша сұрау, тесттік тапсырмалар, зерттеу жұмыстары (жоба, курстық, презентациялар), мәнжазба, эссе және т.с.с.
Аралық бақылау (бақылау жұмысы): бақылау жұмысы курста өткен бөлімдер бойынша теориялық және практикалық, лабораториялық (есептеу, графикалық-есеп және шығармашылық) тапсырмаларды қамтиды.
Жеке өзіндік жұмыс: курс тақырыптары бойынша семинар сабақтарында тапсырмалар, үй тапсырмаларын, шығармашылық тапсырмаларды, мәнжазбаларды жеке орындау, ғылыми деректерді, ситуацияларды талдауды, газеттік ақпаратты пайдалану ескеріледі.
Үй тапсырмасы: үй тапсырмаларын студенттер міндетті түрде дайындайды және ОСӨЖ (ОМӨЖ) сабақтарында барлық топтар кесте бойынша тапсырады. Белгіленген уақыт мерзімінен кейін тапсырылған үй тапсырмаларына баға төмендетіледі.
Коллоквиум: өткен материал бойынша семестрде екі рет студенттен ауызша немесе жазбаша жауап алу түрінде жүргізіледі.
Курстық жұмыс, мәнжазба, эссе, презентация,графикалық-есеп жұмысы: нақты тақырып бойынша тапсырылады, кішігірім шығармашылық жұмыс болып табылады. Бағалау кезінде тақырыптың мазмұнының ашылуы, ғылыми деректердің пайдаланылуы, баяндалу стилі, көрнекіліктің пайдаланылуы ескеріледі. Жұмыстар бекітілген мерзімнен кейін қабылданбайды және бағаланбайды.
Аралық бақылау тесттері: өткен материалдар бойынша 10 және одан жоғары тапсырмаларды қамтитын тесттер. Тестілеу семестрде екі рет 7 және 15 апталарда кесте бойынша өткізіледі.
Қорытынды емтихан: қорытынды емтихан семестр соңында өткізіледі. Емтихан қабылданатын күн деканаттың емтихан кестесінде көрсетіледі. Емтихан компьютерлік тестілеу нысанында жүргізіледі. Тесттер курс бағдарламасының барлық бөлімдері бойынша тапсырмаларды қамтиды. Емтихан кезінде дәріс конспектілерін, кітаптарды, әртүрлі жазбаларды пайдалануға тыйым салынады. Төмен баға алған жағдайда, оны көтеру үшін, қосымша басқа тапсырмалар берілмейді. Емтиханды өткізу саясатын сақтамаған студент, емтиханды тапсырудан босатылып, емтиханды тапсырмаған болып есептелінеді.
Қорытынды баға: студенттер семестр соңында пәндер бойынша 100 (40%) балмен бағаланатын емтихан тапсырады
МОДУЛЬ БОЙЫНША ПӘННІҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ:
| № | Модульдің атауы мен дәрістердің тақырыптары | Дәріс (сағат) | Практ сабақ (сағат) | Өзіндік жұмыс (сағат) |
| І модуль Сөз тудырудың негізгі мәселелері | ||||
| 1. | «Қазақ тіліндегі сөз тудыру мәселесі» пәнінің негізгі зерттеу нысаны. Өзге пәндермен байланысы. Түркологияда, қазақ тіл білімінде зерттелуі, зерттеу тәсілдері. «Қазақ тілінің сөз тудыру» пәнінің мақсаты мен міндеті. | |||
| Туынды сөз. Туынды сөз терминінің тар және кең мағынасы. Туынды сөздің мағыналық құрылымы. Себепші негіз бен туынды сөз. Біріншілік мағына мен екіншілік мағына. Олардың мағыналық құрылымындағы негізгі ерекшеліктер мен айырмашылықтар. Туынды сөз мағынасының семалық жіктелісі. Лексикалық деривациядағы арнайы мағынаның көрінісі.. | ||||
| 3. | Сөзжасамдық ұяның негізгі белгілері, мағынасы, ерекшелігі. Зерттелуі. Сөзжасамдық ұяның құрамындағы сөзжасамдық бірліктердің түрлері. Сөзжасамдық ұяның түбірі мен одан туындайтын туынды сөздердің мағыналық құрылымы. | |||
| 4. | Сөзжасамдық тізбек, сөзжасамдық саты мен жұп, тарам. Сөзжасамдық қалып пен сөзжасамдық тип. | |||
| 5. | Сөзжасамдық мағына. Сөзжасамдық мағынаның лексикалық, грамматикалық мағыналардан айырмасы. Сөзжасамдық мағынаның ерекшелігі. Сөзжасамдық мағына туғызудағы сөзжасамдық тұлғалардың ролі мен маңызы. | |||
| 6. | Деривациялық мағына. Лексикалық дервивацияның ерекшелігі. Синтаксистік деривация жасаудағы контексті маңызы. Сөзжасам және атау теориясы (номинация). | |||
| ІІ модуль Сөз тулыру және уәждеме | ||||
| 7. | Сөзжасам және ономасиология. Сөзжасам және атау теориясы. Ұғым мен ой, атау, таңба арасындағы байланыс. Сөзжасамның объективтілігі мен субьективтілігі туралы. Әлемдік тіл біліміндегі атау теориясы туралы негізгі көзқарастарға шолу. | |||
| 8. | Жаңа атау жасаудың негізгі заңдылықтары. Атаудағы таным бейнесі. Атаудың табиғаты туралы түсінік. Атау теориясы туралы. Атау және сөзжасамдық қатынас. | |||
| Сөзжасам және уәждеме. Уәждеме теориясы туралы. Жалпы тіл біліміндегі және қазақ тіл біліміндегі зерттелу жайы. Атаудың қалыптасуындағы уәждеменің ролі мен маңызы. Төл негізді сөздердің уәждемесі мен кірме сөздердегі уәждеме түсінігі. Уәждеменің халық танымдағы орны. Уәждемені когнитивтік аспектіден саралау. Негізділік туралы. | ||||
| Уәждеме және этимология. Олардың арасындағы ұқсастық пен айырмашылық. Туынды сөздің мағыналық құрамы. Туынды сөздің жасалуындағы сөзжасамдық тұлғалардың ролі, негіздеу деңгейі. Негізделетін сөз бен негізделуші сөз. Негізделген сөз мағынасының қалыптасу жолдары мен арнайы семасы туралы. Сөзжасам процесінің негізгі ерекшелігі, жалпы мен жеке, алғашқы ұғым мен түсініктің негізінде жасалатын екіншілік мағына. Екіншілік мағына. Екіншілік мағынаның негізгі белгілері. Семалық мәні. Синтаксистік және лексикалық деривациядағы уәждеменің деңгейі. Туынды сөздің семантикалық бағытта негізделуі туралы. Сөзжасамдық мағынаның жасалуындағы, қалыптасуындағы сөйлеу мен мәтіннің ролі мен маңызы. | ||||
| ІІІ модуль Сөз тудыру тәсілдері | ||||
| Сөзжасам тәсілдері, олардың түрі, ерекшеліктері. Сөзжасам тәсілдерінің зерттелу деңгейі. Түркітанудағы синетикалық сөзжасамның, тарихи дамуының зерттелуі. Сөзжасамдық тәсілдер бөлінісіндегі әртүрлі көзқарастарға шолу. Қазақ тіл біліміндегі сөзжасамдық тәсілдер. Олардың бөлінуі туралы әртүрлі ғылыми ойлар мен тұжырымдар. | ||||
| Фонетикалық сөзжасам тәсілі туралы ғылыми көзқарастар. Фонетикалық сөзжасам тәсілінің пайда болу жолдары. Дауысты және дауыссыз дыбыстар сәйкестігі туралы ғылыми тұжырымдар мен олардың сөзжасамдық қызметі. Оның негізгі сөзжасамдық қалыптары. Фонетикалық сөзжасам негізінде пайда болған туынды сөздердің мағыналық құрылымы. Ортақ мағына арқылы қалыптасқан ерекше мағыналар (семалар). | ||||
| Синтетикалық сөзжасам тәсілінің зерттелуі. Зат есім сөздердің синтетикалық сөзжасамына талдау жасау. Зат есімнің сөзжасамдық жұрнақтары, мағыналық, тұлғалық, қызметтік ерекшелігі. Олардың семантикалық қырын ашу. Синтетикалық сөзжасамды уәждемелік, номинациялық аспектіден талдау. Сын есімнің сөзжасамдық жұрнақтары, мағыналық, тұлғалық, қызметтік ерекшелігі. Сан есімнің сөзжасамдық жұрнақтары, мағыналық, тұлғалық, қызметтік ерекшелігі. Есімдіктің синтетикалық сөзжасамы, сөзжасамдық жұрнақтары, мағыналық, тұлғалық, қызметтік ерекшелігі. Түбір мен жұрнақтардың сөзжасамдық мағына жасаудағы ролі. Уәждеменің қалыптасу жүйесі. Үстеудің, еліктеу сөздердің синтетикалық сөзжасамы туралы. | ||||
| Семантикалық сөзжасам. Тіл біліміндегі транспозиция туралы ілімдерге шолу. Транспозиция түрлері. Синтаксистік және лексикалық деривация. Конверсия құбылысы туралы. Конверсия – сөз мағынасының дамуы. Сөздің антонимдік, синонимдік, көпмағыналылығының даму сипаты. Көпмағыналылық пен омонимия құбылысының арақатынасы. Оның номинация теориясы негізінде түсіндірілуі. Семантикалық сөзжасам негізінде пайда болған мағыналарды айқындаудағы мәтіннің ролі. | ||||
| Аналитикалық сөзжасамның зерттелуі, қалыптары, ол туралы ғылыми көзқарастарға шолу. Есім сөздердің аналитикалық сөзжасамы. Есім сөздер негізінде жасалған біріккен сөздер мен қос сөздер. Есім негізді күрделі сөздер. Олардың зерттелуі, орфограммасы туралы көзқарастар. Күрделі сөздердің атау теориясы арқылы зерделенуі. Зат есім, сын есім, сан есімнің аналитикалық тәсіл негізінде туынды сөз жасау мүмкіндіктері. Туынды сөз құрамындағы сөздердің мағыналық құрылымы мен жаңа атау мағынасы арасындағы мағыналық сабақтастық. Мағыналық валенттілік туралы. Етістік негізді сөздердің аналитикалық сөзжасамы. Күрделі етістіктер – сөзжасамдық аспектіде, зерттелуі, ғылыми пікірлерге шолу. Күрделі етістіктің сыңарларының мағынасы мен олардың сөзжасамдық мағыналары, сөзжасамдық тізбек жасау қасиетінің молдығы. Етіс тұлғалы туынды етістіктер. Олардың семантикалық сыры мен сипаты, ғылыми көзқарастар. |
ЛЕКЦИЯ ТАҚЫРЫПТАРЫ:
| Апта | Негізгі дидактикалық бірліктер | сағаты |
| І модуль Сөз тудырудың негізгі мәселелері | ||
| «Қазақ тіліндегі сөз тудыру мәселесінің» пәнінің негізгі зерттеу нысаны. Өзге пәндермен байланысы. Түркологияда, қазақ тіл білімінде зерттелуі, зерттеу тәсілдері. «Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» пәнінің мақсаты мен міндеті. | ||
| Туынды сөз. Туынды сөз терминінің тар және кең мағынасы. Туынды сөздің мағыналық құрылымы. Себепші негіз бен туынды сөз. Біріншілік мағына мен екіншілік мағына. Олардың мағыналық құрылымындағы негізгі ерекшеліктер мен айырмашылықтар. Туынды сөз мағынасының семалық жіктелісі. Лексикалық деривациядағы арнайы мағынаның көрінісі. | ||
| Сөзжасамдық ұяның негізгі белгілері, мағынасы, ерекшелігі. Зерттелуі. Сөзжасамдық ұяның құрамындағы сөзжасамдық бірліктердің түрлері. Сөзжасамдық ұяның түбірі мен одан туындайтын туынды сөздердің мағыналық құрылымы. | ||
| Сөзжасамдық тізбек, сөзжасамдық саты мен жұп, тарам. Сөзжасамдық қалып пен сөзжасамдық тип. | ||
| Сөзжасамдық мағына. Сөзжасамдық мағынаның лексикалық, грамматикалық мағыналардан айырмасы. Сөзжасамдық мағынаның ерекшелігі. Сөзжасамдық мағына туғызудағы сөзжасамдық тұлғалардың ролі мен маңызы. | ||
| Деривациялық мағына. Лексикалық дервивацияның ерекшелігі. Синтаксистік деривация жасаудағы контексті маңызы. Сөзжасам және атау теориясы (номинация). | ||
| ІІ модуль Сөз тулыру және уәждеме | ||
| Сөзжасам және ономасиология. Сөзжасам және атау теориясы. Ұғым мен ой, атау, таңба арасындағы байланыс. Сөзжасамның объективтілігі мен субьективтілігі туралы. Әлемдік тіл біліміндегі атау теориясы туралы негізгі көзқарастарға шолу. | ||
| Жаңа атау жасаудың негізгі заңдылықтары. Атаудағы таным бейнесі. Атаудың табиғаты туралы түсінік. Атау теориясы туралы. Атау және сөзжасамдық қатынас | ||
| Сөзжасам және уәждеме. Уәждеме теориясы туралы. Жалпы тіл біліміндегі және қазақ тіл біліміндегі зерттелу жайы. Атаудың қалыптасуындағы уәждеменің ролі мен маңызы. Төл негізді сөздердің уәждемесі мен кірме сөздердегі уәждеме түсінігі. Уәждеменің халық танымдағы орны. Уәждемені когнитивтік аспектіден саралау. Негізділік туралы. | ||
| Уәждеме және этимология. Олардың арасындағы ұқсастық пен айырмашылық. Туынды сөздің мағыналық құрамы. Туынды сөздің жасалуындағы сөзжасамдық тұлғалардың ролі, негіздеу деңгейі. Негізделетін сөз бен негізделуші сөз. Негізделген сөз мағынасының қалыптасу жолдары мен арнайы семасы туралы. Сөзжасам процесінің негізгі ерекшелігі, жалпы мен жеке, алғашқы ұғым мен түсініктің негізінде жасалатын екіншілік мағына. Екіншілік мағына. Екіншілік мағынаның негізгі белгілері. Семалық мәні. Синтаксистік және лексикалық деривациядағы уәждеменің деңгейі. Туынды сөздің семантикалық бағытта негізделуі туралы. Сөзжасамдық мағынаның жасалуындағы, қалыптасуындағы сөйлеу мен мәтіннің ролі мен маңызы. | ||
| ІІІ модуль Сөз тудыру тәсілдері | ||
| Сөзжасам тәсілдері, олардың түрі, ерекшеліктері. Сөзжасам тәсілдерінің зерттелу деңгейі. Түркітанудағы синетикалық сөзжасамның, тарихи дамуының зерттелуі. Сөзжасамдық тәсілдер бөлінісіндегі әртүрлі көзқарастарға шолу. Қазақ тіл біліміндегі сөзжасамдық тәсілдер. Олардың бөлінуі туралы әртүрлі ғылыми ойлар мен тұжырымдар. | ||
| Фонетикалық сөзжасам тәсілі туралы ғылыми көзқарастар. Фонетикалық сөзжасам тәсілінің пайда болу жолдары. Дауысты және дауыссыз дыбыстар сәйкестігі туралы ғылыми тұжырымдар мен олардың сөзжасамдық қызметі. Оның негізгі сөзжасамдық қалыптары. Фонетикалық сөзжасам негізінде пайда болған туынды сөздердің мағыналық құрылымы. Ортақ мағына арқылы қалыптасқан ерекше мағыналар (семалар). | ||
| Синтетикалық сөзжасам тәсілінің зерттелуі. Зат есім сөздердің синтетикалық сөзжасамына талдау жасау. Зат есімнің сөзжасамдық жұрнақтары, мағыналық, тұлғалық, қызметтік ерекшелігі. Олардың семантикалық қырын ашу. Синтетикалық сөзжасамды уәждемелік, номинациялық аспектіден талдау. Сын есімнің сөзжасамдық жұрнақтары, мағыналық, тұлғалық, қызметтік ерекшелігі. Сан есімнің сөзжасамдық жұрнақтары, мағыналық, тұлғалық, қызметтік ерекшелігі. Есімдіктің синтетикалық сөзжасамы, сөзжасамдық жұрнақтары, мағыналық, тұлғалық, қызметтік ерекшелігі. Түбір мен жұрнақтардың сөзжасамдық мағына жасаудағы ролі. Уәждеменің қалыптасу жүйесі. Үстеудің, еліктеу сөздердің синтетикалық сөзжасамы туралы. | ||
| Семантикалық сөзжасам. Тіл біліміндегі транспозиция туралы ілімдерге шолу. Транспозиция түрлері. Синтаксистік және лексикалық деривация. Конверсия құбылысы туралы. Конверсия – сөз мағынасының дамуы. Сөздің антонимдік, синонимдік, көпмағыналылығының даму сипаты. Көпмағыналылық пен омонимия құбылысының арақатынасы. Оның номинация теориясы негізінде түсіндірілуі. Семантикалық сөзжасам негізінде пайда болған мағыналарды айқындаудағы мәтіннің ролі. | ||
| Аналитикалық сөзжасамның зерттелуі, қалыптары, ол туралы ғылыми көзқарастарға шолу. Есім сөздердің аналитикалық сөзжасамы. Есім сөздер негізінде жасалған біріккен сөздер мен қос сөздер. Есім негізді күрделі сөздер. Олардың зерттелуі, орфограммасы туралы көзқарастар. Күрделі сөздердің атау теориясы арқылы зерделенуі. Зат есім, сын есім, сан есімнің аналитикалық тәсіл негізінде туынды сөз жасау мүмкіндіктері. Туынды сөз құрамындағы сөздердің мағыналық құрылымы мен жаңа атау мағынасы арасындағы мағыналық сабақтастық. Мағыналық валенттілік туралы. Етістік негізді сөздердің аналитикалық сөзжасамы. Күрделі етістіктер – сөзжасамдық аспектіде, зерттелуі, ғылыми пікірлерге шолу. Күрделі етістіктің сыңарларының мағынасы мен олардың сөзжасамдық мағыналары, сөзжасамдық тізбек жасау қасиетінің молдығы. Етіс тұлғалы туынды етістіктер. Олардың семантикалық сыры мен сипаты, ғылыми көзқарастар. |
Практикалық сабақ тақырыптары
| Апта | Практикалық сабақтың тақырыптары | сағаты |
| І модуль Сөз тудырудың негізгі мәселелері | ||
| «Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» пәнінің негізгі зерттеу нысаны. Өзге пәндермен байланысы. Түркологияда, қазақ тіл білімінде зерттелуі, зерттеу тәсілдері. «Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» пәнінің мақсаты мен міндеті | ||
| Туынды сөз. Туынды сөз терминінің тар және кең мағынасы. Туынды сөздің мағыналық құрылымы. Себепші негіз бен туынды сөз. Біріншілік мағына мен екіншілік мағына. Олардың мағыналық құрылымындағы негізгі ерекшеліктер мен айырмашылықтар. Туынды сөз мағынасының семалық жіктелісі. Лексикалық деривациядағы арнайы мағынаның көрінісі. | ||
| Сөзжасамдық ұяның негізгі белгілері, мағынасы, ерекшелігі. Зерттелуі. Сөзжасамдық ұяның құрамындағы сөзжасамдық бірліктердің түрлері. Сөзжасамдық ұяның түбірі мен одан туындайтын туынды сөздердің мағыналық құрылымы. | ||
| Сөзжасамдық тізбек, сөзжасамдық саты мен жұп, тарам. Сөзжасамдық қалып пен сөзжасамдық тип. | ||
| Сөзжасамдық мағына. Сөзжасамдық мағынаның лексикалық, грамматикалық мағыналардан айырмасы. Сөзжасамдық мағынаның ерекшелігі. Сөзжасамдық мағына туғызудағы сөзжасамдық тұлғалардың ролі мен маңызы. | ||
| Деривациялық мағына. Лексикалық дервивацияның ерекшелігі. Синтаксистік деривация жасаудағы контексті маңызы. Сөзжасам және атау теориясы (номинация). | ||
| ІІ модуль Сөз тулыру және уәждеме | ||
| Сөзжасам және ономасиология. Сөзжасам және атау теориясы. Ұғым мен ой, атау, таңба арасындағы байланыс. Сөзжасамның объективтілігі мен субьективтілігі туралы. Әлемдік тіл біліміндегі атау теориясы туралы негізгі көзқарастарға шолу. | ||
| Жаңа атау жасаудың негізгі заңдылықтары. Атаудағы таным бейнесі. Атаудың табиғаты туралы түсінік. Атау теориясы туралы. Атау және сөзжасамдық қатынас. | ||
| Жаңа атау жасаудың негізгі заңдылықтары. Атаудағы таным бейнесі. Атаудың табиғаты туралы түсінік. Атау теориясы туралы. Атау және сөзжасамдық қатынас | ||
| Сөзжасам және уәждеме. Уәждеме теориясы туралы. Жалпы тіл біліміндегі және қазақ тіл біліміндегі зерттелу жайы. Атаудың қалыптасуындағы уәждеменің ролі мен маңызы. Төл негізді сөздердің уәждемесі мен кірме сөздердегі уәждеме түсінігі. Уәждеменің халық танымдағы орны. Уәждемені когнитивтік аспектіден саралау. Негізділік туралы. Уәждеме және этимология. Олардың арасындағы ұқсастық пен айырмашылық. Туынды сөздің мағыналық құрамы. Туынды сөздің жасалуындағы сөзжасамдық тұлғалардың ролі, негіздеу деңгейі. Негізделетін сөз бен негізделуші сөз. Негізделген сөз мағынасының қалыптасу жолдары мен арнайы семасы туралы. Сөзжасам процесінің негізгі ерекшелігі, жалпы мен жеке, алғашқы ұғым мен түсініктің негізінде жасалатын екіншілік мағына. Екіншілік мағына. Екіншілік мағынаның негізгі белгілері. Семалық мәні. Синтаксистік және лексикалық деривациядағы уәждеменің деңгейі. Туынды сөздің семантикалық бағытта негізделуі туралы. Сөзжасамдық мағынаның жасалуындағы, қалыптасуындағы сөйлеу мен мәтіннің ролі мен маңызы.Қазақ тіліндегі сөйленістік топтарға тән ерекшеліктер | ||
| ІІІ модуль Сөз тудыру тәсілдері | ||
| Сөзжасам тәсілдері, олардың түрі, ерекшеліктері. Сөзжасам тәсілдерінің зерттелу деңгейі. Түркітанудағы синетикалық сөзжасамның, тарихи дамуының зерттелуі. Сөзжасамдық тәсілдер бөлінісіндегі әртүрлі көзқарастарға шолу. Қазақ тіл біліміндегі сөзжасамдық тәсілдер. Олардың бөлінуі туралы әртүрлі ғылыми ойлар мен тұжырымдар. | ||
| Фонетикалық сөзжасам тәсілі туралы ғылыми көзқарастар. Фонетикалық сөзжасам тәсілінің пайда болу жолдары. Дауысты және дауыссыз дыбыстар сәйкестігі туралы ғылыми тұжырымдар мен олардың сөзжасамдық қызметі. Оның негізгі сөзжасамдық қалыптары. Фонетикалық сөзжасам негізінде пайда болған туынды сөздердің мағыналық құрылымы. Ортақ мағына арқылы қалыптасқан ерекше мағыналар (семалар). | ||
| Синтетикалық сөзжасам тәсілінің зерттелуі. Зат есім сөздердің синтетикалық сөзжасамына талдау жасау. Зат есімнің сөзжасамдық жұрнақтары, мағыналық, тұлғалық, қызметтік ерекшелігі. Олардың семантикалық қырын ашу. Синтетикалық сөзжасамды уәждемелік, номинациялық аспектіден талдау. Сын есімнің сөзжасамдық жұрнақтары, мағыналық, тұлғалық, қызметтік ерекшелігі. Сан есімнің сөзжасамдық жұрнақтары, мағыналық, тұлғалық, қызметтік ерекшелігі. Есімдіктің синтетикалық сөзжасамы, сөзжасамдық жұрнақтары, мағыналық, тұлғалық, қызметтік ерекшелігі. Түбір мен жұрнақтардың сөзжасамдық мағына жасаудағы ролі. Уәждеменің қалыптасу жүйесі. Үстеудің, еліктеу сөздердің синтетикалық сөзжасамы туралы. | ||
| Семантикалық сөзжасам. Тіл біліміндегі транспозиция туралы ілімдерге шолу. Транспозиция түрлері. Синтаксистік және лексикалық деривация. Конверсия құбылысы туралы. Конверсия – сөз мағынасының дамуы. Сөздің антонимдік, синонимдік, көпмағыналылығының даму сипаты. Көпмағыналылық пен омонимия құбылысының арақатынасы. Оның номинация теориясы негізінде түсіндірілуі. Семантикалық сөзжасам негізінде пайда болған мағыналарды айқындаудағы мәтіннің ролі. | ||
| Аналитикалық сөзжасамның зерттелуі, қалыптары, ол туралы ғылыми көзқарастарға шолу. Есім сөздердің аналитикалық сөзжасамы. Есім сөздер негізінде жасалған біріккен сөздер мен қос сөздер. Есім негізді күрделі сөздер. Олардың зерттелуі, орфограммасы туралы көзқарастар. Күрделі сөздердің атау теориясы арқылы зерделенуі. Зат есім, сын есім, сан есімнің аналитикалық тәсіл негізінде туынды сөз жасау мүмкіндіктері. Туынды сөз құрамындағы сөздердің мағыналық құрылымы мен жаңа атау мағынасы арасындағы мағыналық сабақтастық. Мағыналық валенттілік туралы. Етістік негізді сөздердің аналитикалық сөзжасамы. Күрделі етістіктер – сөзжасамдық аспектіде, зерттелуі, ғылыми пікірлерге шолу. Күрделі етістіктің сыңарларының мағынасы мен олардың сөзжасамдық мағыналары, сөзжасамдық тізбек жасау қасиетінің молдығы. Етіс тұлғалы туынды етістіктер. Олардың семантикалық сыры мен сипаты, ғылыми көзқарастар. |
СӨЖ тапсырмалары
Бақылау жұмысы
1-нұсқа
Туынды сөз.
Туынды сөз терминінің тар және кең мағынасы.
Туынды сөздің мағыналық
құрылымы.
Себепші негіз бен туынды сөз.
Біріншілік мағына мен екіншілік мағына. Олардың мағыналық құрылымындағы негізгі ерекшеліктер мен айырмашылықтар.
Туынды сөз мағынасының семалық жіктелісі. Лексикалық деривациядағы арнайы мағынаның көрінісі.
Әдістемелік нұсқау:
Тақырыпты толықтыру, тірек сызбаға түсіру, блиц тест құрастыр, негізгі проблемасын айқындау. ОӘК көрсетілген әдебиеттерді пайдалану.
2-нұсқа
Сөзжасамдық ұяның негізгі белгілері, мағынасы, ерекшелігі. Зерттелуі.
Сөзжасамдық ұяның құрамындағы сөзжасамдық бірліктердің түрлері.
Сөзжасамдық ұяның түбірі мен одан туындайтын туынды сөздердің мағыналық құрылымы.
Әдістемелік нұсқау:
Тақырыпты толықтыру, тірек сызбаға түсіру, блиц тест құрастыр, негізгі проблемасын айқындау. ОӘК көрсетілген әдебиеттерді пайдалану.
3-нұсқа
Сөзжасамдық тізбек, сөзжасамдық саты мен жұп, тарам.
Сөзжасамдық қалып пен сөзжасамдық тип.
Әдістемелік нұсқау:
Тақырыпты толықтыру, тірек сызбаға түсіру, блиц тест құрастыр, негізгі проблемасын айқындау. ОӘК көрсетілген әдебиеттерді пайдалану
4-нұсқа
Сөзжасамдық тізбек, сөзжасамдық саты мен жұп, тарам.
Сөзжасамдық қалып пен сөзжасамдық тип.
Әдістемелік нұсқау:
Сөзжасамдық талдау жасау. \Көркем әдебиетті пайдалану\ Тақырыпты толықтыру, тірек сызбаға түсіру, блиц тест құрастыр, негізгі проблемасын айқындау. ОӘК көрсетілген әдебиеттерді пайдалану
5нұсқа
Сөзжасамдық мағына.
Сөзжасамдық мағынаның лексикалық, грамматикалық мағыналардан айырмасы.
Сөзжасамдық мағынаның ерекшелігі.
Сөзжасамдық мағына туғызудағы сөзжасамдық тұлғалардың ролі мен маңызы.
Әдістемелік нұсқау:
Сөзжасамдық талдау жасау. \Көркем әдебиетті пайдалану\ Тақырыпты толықтыру, тірек сызбаға түсіру, блиц тест құрастыр, негізгі проблемасын айқындау. ОӘК көрсетілген әдебиеттерді пайдалану
6 нұсқа
Деривациялық мағына.
Лексикалық дервивацияның ерекшелігі.
Синтаксистік деривация жасаудағы контексті маңызы.
Сөзжасам және атау теориясы (номинация).
Әдістемелік нұсқау:
Сөзжасамдық талдау жасау. \Көркем әдебиетті пайдалану\ Тақырыпты толықтыру, тірек сызбаға түсіру, блиц тест құрастыр, негізгі проблемасын айқындау. ОӘК көрсетілген әдебиеттерді пайдалану
7 нұсқа
Сөзжасам және ономасиология.
Сөзжасам және атау теориясы.
Ұғым мен ой, атау, таңба арасындағы байланыс.
Сөзжасамның объективтілігі мен субьективтілігі туралы.
Әлемдік тіл біліміндегі атау теориясы туралы негізгі көзқарастарға шолу.
Әдістемелік нұсқау:
Сөзжасамдық талдау жасау. \Көркем әдебиетті пайдалану\ Тақырыпты толықтыру, тірек сызбаға түсіру, блиц тест құрастыр, негізгі проблемасын айқындау. ОӘК көрсетілген әдебиеттерді пайдалану
8 нұсқа
Уәждеме және этимология. Олардың арасындағы ұқсастық пен айырмашылық.
Туынды сөздің мағыналық құрамы.
Туынды сөздің жасалуындағы сөзжасамдық тұлғалардың ролі, негіздеу деңгейі.
Негізделетін сөз бен негізделуші сөз.
Әдістемелік нұсқау:
Сөзжасамдық талдау жасау. \Көркем әдебиетті пайдалану\ Тақырыпты толықтыру, тірек сызбаға түсіру, блиц тест құрастыр, негізгі проблемасын айқындау. ОӘК көрсетілген әдебиеттерді пайдалану
9 нұсқа
Сөзжасам тәсілдері, олардың түрі, ерекшеліктері.
Сөзжасам тәсілдерінің зерттелу деңгейі.
Түркітанудағы синетикалық сөзжасамның, тарихи дамуының зерттелуі.
Сөзжасамдық тәсілдер бөлінісіндегі әртүрлі көзқарастарға шолу.
Қазақ тіл біліміндегі сөзжасамдық тәсілдер. Олардың бөлінуі туралы әртүрлі ғылыми
ойлар мен тұжырымдар.
Әдістемелік нұсқау:
Сөзжасамдық талдау жасау. \Көркем әдебиетті пайдалану\ Тақырыпты толықтыру, тірек сызбаға түсіру, блиц тест құрастыр, негізгі проблемасын айқындау. ОӘК көрсетілген әдебиеттерді пайдалану
10 нұсқа
Сөзжасам және уәждеме.
Уәждеме теориясы туралы.
Жалпы тіл біліміндегі және қазақ тіл біліміндегі зерттелу жайы.
Атаудың қалыптасуындағы уәждеменің ролі мен маңызы.
Төл негізді сөздердің уәждемесі мен кірме сөздердегі уәждеме түсінігі.
Уәждеменің халық танымдағы орны.
Уәждемені когнитивтік аспектіден саралау.
Негізділік туралы.
Дәріс сабағындағы тест сұрақтары
1 Өзге пәндермен байланысы.
3. Түркологияда, қазақ тіл білімінде зерттелуі, зерттеу тәсілдері.
4. «Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» пәнінің мақсаты мен міндеті.
5. Сөзжасамның негізгі ұғымдары
6. Туынды сөз.
6. Туынды сөз терминінің тар және кең мағынасы.
7.Туынды сөздің мағыналық құрылымы.
8. Себепші негіз бен туынды сөз. Біріншілік мағына мен екіншілік мағына. Олардың мағыналық құрылымындағы негізгі ерекшеліктер мен айырмашылықтар.
9.Туынды сөз мағынасының семалық жіктелісі.
10. Лексикалық деривациядағы арнайы мағынаның көрінісі.
11. Сөзжасамдық ұяның негізгі белгілері, мағынасы, ерекшелігі, зерттелуі.
12. Сөзжасамдық ұяның құрамындағы сөзжасамдық бірліктердің түрлері.
13. Сөзжасамдық ұяның түбірі мен одан туындайтын туынды сөздердің мағыналық құрылымы.
14.Сөзжасамдық тізбек
15. Ссөзжасамдық саты мен жұп, тарам.
16.Сөзжасамдық қалып пен сөзжасамдық тип.
17.Сөзжасамдық мағына.
18. Сөзжасамдық мағынаның лексикалық, грамматикалық мағыналардан айырмасы. 19.Сөзжасамдық мағынаның ерекшелігі.
20.Сөзжасамдық мағына туғызудағы сөзжасамдық тұлғалардың ролі мен маңызы.
21.Деривациялық мағына. Лексикалық дервивацияның ерекшелігі.
22.Синтаксистік деривация жасаудағы контексті маңызы. Сөзжасам және атау теориясы (номинация).
Тест тапсырмалары\\сұрақтары
1. Жаңа атау жасаудың негізгі заңдылықтары.
2. Атаудағы таным бейнесі.
3. Атаудың табиғаты туралы түсінік. Атау теориясы туралы.
4. Атау және сөзжасамдық қатынас.
5. Біріншілік және екіншілік номинация туралы.
6. Номинативтік белгі.
7. Номинативтік белгінің арнайы сема қалыптастырудағы орны.
8. Сөзжасамдық парадигма мен сөзжасамдық синтагма.
9. Сөзжасам және уәждеме. Уәждеме теориясы туралы.
10. Жалпы тіл біліміндегі және қазақ тіл біліміндегі зерттелу жайы.
11. Атаудың қалыптасуындағы уәждеменің ролі мен маңызы.
12. Төл негізді сөздердің уәждемесі мен кірме сөздердегі уәждеме түсінігі.
13. Уәждеменің халық танымдағы орны.
14. Уәждемені когнитивтік аспектіден саралау.
15. Негізділік туралы.
16. Уәждеме және этимология.
17. Олардың арасындағы ұқсастық пен айырмашылық.
18. Туынды сөздің мағыналық құрамы.
19. Туынды сөздің жасалуындағы сөзжасамдық тұлғалардың ролі, негіздеу
деңгейі.
20. Негізделетін сөз бен негізделуші сөз.
21. Негізделген сөз мағынасының қалыптасу жолдары мен арнайы семасы
туралы.
22. Сөзжасам процесінің негізгі ерекшелігі, жалпы мен жеке, алғашқы ұғым мен
түсініктің негізінде жасалатын екіншілік мағына.
23. Екіншілік мағына. Екіншілік мағынаның негізгі белгілері. Семалық мәні.
24. Синтаксистік және лексикалық деривациядағы уәждеменің деңгейі.
25. Туынды сөздің семантикалық бағытта негізделуі туралы.
26. Сөзжасамдық мағынаның жасалуындағы, қалыптасуындағы сөйлеу мен
мәтіннің ролі мен маңызы.
27. Сөзжасам тәсілдері, олардың түрі, ерекшеліктері.
28. Сөзжасам тәсілдерінің зерттелу деңгейі.
29. Түркітанудағы синетикалық сөзжасамның, тарихи дамуының зерттелуі.
30. Сөзжасамдық тәсілдер бөлінісіндегі әртүрлі көзқарастарға шолу.
31. Қазақ тіл біліміндегі сөзжасамдық тәсілдер. Олардың бөлінуі туралы әртүрлі
ғылыми ойлар мен тұжырымдар.
32. Фонетикалық сөзжасам тәсілі туралы ғылыми көзқарастар.
33. Фонетикалық сөзжасам тәсілінің пайда болу жолдары.
34. Дауысты және дауыссыз дыбыстар сәйкестігі туралы ғылыми тұжырымдар
мен олардың сөзжасамдық қызметі.
35. Оның негізгі сөзжасамдық қалыптары.
36. Фонетикалық сөзжасам негізінде пайда болған туынды сөздердің мағыналық
құрылымы.
37. Ортақ мағына арқылы қалыптасқан ерекше мағыналар (семалар).
38. Синтетикалық сөзжасам тәсілінің зерттелуі.
39. Зат есім сөздердің синтетикалық сөзжасамына талдау жасау.
40. Зат есімнің сөзжасамдық жұрнақтары, мағыналық, тұлғалық, қызметтік
ерекшелігі.
41. Олардың семантикалық қырын ашу.
42. Синтетикалық сөзжасамды уәждемелік, номинациялық аспектіден талдау.
43. Сын есімнің сөзжасамдық жұрнақтары, мағыналық, тұлғалық, қызметтік
ерекшелігі.
44. Сан есімнің сөзжасамдық жұрнақтары, мағыналық, тұлғалық, қызметтік
ерекшелігі.
45. Есімдіктің синтетикалық сөзжасамы, сөзжасамдық жұрнақтары, мағыналық,
тұлғалық, қызметтік ерекшелігі.
46. Түбір мен жұрнақтардың сөзжасамдық мағына жасаудағы ролі.
47. Уәждеменің қалыптасу жүйесі.
48. Үстеудің, еліктеу сөздердің синтетикалық сөзжасамы туралы.
49. Тіл біліміндегі транспозиция туралы ілімдерге шолу.
50. Транспозиция түрлері.
51. Синтаксистік және лексикалық деривация.
52. Конверсия құбылысы туралы.
53. Конверсия – сөз мағынасының дамуы.
54. Сөздің антонимдік, синонимдік, көпмағыналылығының даму сипаты.
55. Көпмағыналылық пен омонимия құбылысының арақатынасы.
56. Оның номинация теориясы негізінде түсіндірілуі.
57. Семантикалық сөзжасам негізінде пайда болған мағыналарды айқындаудағы
мәтіннің ролі.
58. Аналитикалық сөзжасамның зерттелуі, қалыптары, ол туралы ғылыми
көзқарастарға шолу.
59. Есім сөздердің аналитикалық сөзжасамы.
60. Есім сөздер негізінде жасалған біріккен сөздер мен қос сөздер.
61. Есім негізді күрделі сөздер.
62. Олардың зерттелуі, орфограммасы туралы көзқарастар.
63. Күрделі сөздердің атау теориясы арқылы зерделенуі.
64. Зат есім, сын есім, сан есімнің аналитикалық тәсіл негізінде туынды сөз
жасау мүмкіндіктері.
65. Туынды сөз құрамындағы сөздердің мағыналық құрылымы мен жаңа атау
мағынасы арасындағы мағыналық сабақтастық.
66. Мағыналық валенттілік туралы.
67. Етістік негізді сөздердің аналитикалық сөзжасамы.
68. Күрделі етістіктер – сөзжасамдық аспектіде, зерттелуі, ғылыми пікірлерге
шолу.
69. Күрделі етістіктің сыңарларының мағынасы мен олардың сөзжасамдық
мағыналары, сөзжасамдық тізбек жасау қасиетінің молдығы.
70. Етіс тұлғалы туынды етістіктер. Олардың семантикалық сыры мен сипаты,
ғылыми көзқарастар.
Ситуациялық сұрақтар:
