Тістердің контактты беткейлерін механикалық тазарту

Тістердің тіс щеткасын ең мұқият таралған кезде де тіс жұғындылары «тар» қылдар жетпейтін жерлерде сонымен қатар тістер арасындағы жобасын жатқан контактты пунктарда сақталады. Контактты пункттан апикальды зонаға қарай тіс жұғындылары сүт қышқылдарының біршама концентрациясын жинайды (сур. 5.30), бұл контактты беткейлердің тіс жегісі немесе периодонт патологиясының салыстырмалы жоғары қарқындылығын түсіндіреді.

Сондықтан тістердің тіс щеткасымен негізгі тазартылуын проксимальдыаралық беткейлер мен кеңістіктерді өңдеумен толықтыру қажет. Бұл кезде тіс жегісін алдын-алуға және периодонтты қорғауға қатысты бірқатар міндеттерді шешеді. Проксимальдыаралықты гигиенаның заттары мен әдістерін таңдауда, тістердің контактты беткейлері қаншалықты тығыз болуы әсер етеді. Тістердің контактты беткейлердің қаншалықты жымдасатынын, периодонттың қандай жағдайда (көршілес тістердің мойындары арасындағы кеңістік қызылиек емізікшесімен толтырылған ба, қызылиек түбір цементін және түбірдің фуркация зонасын толтырылды ма) екенін ескереді. Проксимальдыаралық гигиенаның заттары тіс жіптері (флоссалар, ленталар, ершиктер және бір шоғырлы щеткалар болып табылады.

Сур. 5.30. Сахарозды күштен кейін тістердің контактты беткейлерінде тіс жұғындылары рН өзгерістерін салыстыру (Аксельссон бойынша, 2002).

Флоссинг. Тістердің проксимальды беткейлерін тазарту үшін иілгіш жұқа заттар жіптер, ленталар, жолақтар қолданылады, олар қол күші немесе арнайы құрылғылар көмегімен бұл зонада тіс мойнына енеді, проксимальды беткей контурын қайталайды, ондағы жұмсақ тіс жұғындыларын бұзады және тісаралық кеңістіктерді өзіне алып шығады. Флоссингтің тиімділігі мен қауіпсіздігі материалдың сапасына, сонымен қатар процедураны өткізу әдісіне де байланысты.

1819 ж. Пармли жазған жұмыста балауыздалған жібек жіптері көмегімен тістердің бүйір беткейлерін тазартудың «қарапайым және маңызды» әдістемесін сипаттаған. Балауыз борпылдақ табиғи талшықтарды тығыз етіп, берік қылу үшін қолданылады. Балауыздалған және балауыздалмаған жібек тіс жіптерінің өнеркәсіптік өндірісі 1882 ж. басталды, бірақ 1950 ж. жіптер кең таралмады. Тістердің танымдылығы Басс флоссингінің жетістігін сипаттап жазған публикациядан кейін өсе бастады. Балауыздалған және балауыздалмаған жіптер арасындағы таңдауды талқылай отырып, Басс «балауыздалмаған жіптер жұқалау, сондықтан тығыз контакттар арқылы оңай өтеді, олар едәуір борпылдақ және сондықтан оларға тіс жұғындыларының бөлшектері жақсы жабысады, дегенмен бұл жіптердің беріктігі аздау, сондықтан жиі талшықтанып кетеді және жыртылады, науқастардың көңілдерінен қалып және флоссингтен бас тартуға әкеледі» деп атаған.

Флоссаны жасап шығару үшін нейлон, политетрафторэтилен, пебаксан және басқа да полимерлерді қолдану бұл проблеманы шешті. Енді флоссаны көлемнің, тығыздықтың және беріктіктің берілген сипаттамаларымен жасап шығарады. Массасы 2-3 D² жұқа филаменттер 30-40 дана талшыққа біріктіріледі, желімделген 4-18 талшықтардан дөңгелек массасы 700 D жететін жіп қиығы түзеді. Бұл жіптер жоғары беріктікке ие, тор кеңістіктерге жақсы енеді, олар бұл жетістіктерін ұлғайтады, алайда тазалаушы қабілетін шамалы азайтады. Борпылдақ орташа бөлігі және балауыздалған ұштары бар қосарланған жіптер (суперфлосстар) белгілі, жіптің тісаралық кеңістікке енуін немесе ортодонтиялық құрылымдар элементерінің астына енуді жеңілдетеді.

Осы мақсатта салыстырмалы кең желімделген, жазық ленталар да қолданылады. Ленталар жарақаттамайды, сондықтан жас балалар тістерінің ата–анасының қолымен флоссинг үшін ұсынылады. Жіптер мен ленталар ароматизаторлармен, дәмдеуіштермен, фторидтермен сіңірілген және т.б. флосингтің гигиеналық тиімділігін арттыру үшін жіптерге (ленталарға) тіс сықпасын жағуды ұсынады. Алдын-алу әсерін жоғарылату үшін гигиеналық заттарға химиотерапиялық және минералдаушы әсері бар ерітінділер, гельдер, сықпалар жағады. Флоссингтің 2 қолдық әдіспен жүргізген дұрыс. 2 қолдық әдіс - 2 модификацияда жүргізіледі - катушкалы және сақиналы. Олардың арасындағы айырмашылығы жіпті ұстап тұру нұсқаларында. Катушкалы әдіспен флоссингте ұзындығы 30-40 см жіптің бөлігін қолданады, оның көп бөлігін бір қолдың ортаңғы саусағына орайды (ол таза жіп үшін «катушка болып табылады»), екінші шетін (2-3 айналым) басқа қолдың ортаңғы саусағына орайды (қолданған жіпке арналған «катушка»). Саусақтар-«катушкалар» арасында 4-5 см созылған жіптер қалдырады. Жіпті 2 қолдың сұқ саусағы және үлкен саусақпен арасында 1,5 см жіп қалдырып, бағыттап және ауыстырып отырады.

Сақиналық әдісте осы ұзыңдықтағы жіп бөлігін қолданады, бірақ оның шеттерін үш түйінмен сақинаға байланыстырады, үлкен саусақтармен басқа барлық саусақтарға үлкен сақинаны енгізеді. Екі қолының сұқ саусақ және үлкен саусағымен ұзындығы 1,5-2 см жіптің жұмысшы бөлігін бекітеді. Тазарту кезінде жіп сақинасы біртіндеп «оралады», сондықтан әрбір беткей жіптің келесі таза бөлігімен тазарады.

Флосингтің кез келген техникасында бірінші сатысында жіптің жұмысшы бөлігін бастапқы қалыпқа, яғни қызылиектік науаға енгізеді. Ол үшін жіпті тісаралық кеңістікке енгізеді, абайлап (!) оны тістің контактты пункттер арқылы итереді, одан кейін тығыз контактты пункттен өткеннен кейін (сытыр!) күш салуды азайтып, жіпті баяу тісаралық емізікше ұшының деңгейіне дейін жүргізіледі. Бұл жерде жіпті тістің сол беткейімен С-тәрізді бүгеді, оны тазалайды және жіпті тіс пен емізікше арасында кедергі сезілгенге дейін қызылиектік науа түбінің деңгейіне дейін байқап жүргізеді. Бұл сатыда тіс қызылиектік эпителиальды бекудің, яғни ағзаның ішкі ортасының инфицирленуімен, қызылиектің рецессиясымен зақымдану қауіпі бар. Қауіпсіздік мақсатта біріншіден, проксимальды аймақта микробты қақтың құрамын тісті щеткамен тазарту арқылы алдын-ала азайту керек, екіншіден бастапқы қалыпқа жіптің жылжу күшін мұқият бақылау керек.

Тістің контактты беткейлерін тазарту үшін С-тәрізді иілген жіпті тіске қысады және оны горизантальды жазықтықта оральды-вестибулярлы бағытта («анда-мында») ауыстырады, біртіндеп жұмсақ тіс жұғындыларын «арамен кеседі» және окклюзионды беткейге жақындайды. Беткейлердің флоссингін аяқтап, жіптің сол тісаралығына таза бөлігін алып келеді, бірақ көрші тістің проксималды беткейіне бағыттайды және сондықтан қызылиектік емізікшені басқа жағынан «айналып» өтеді.

Флосингті жеңілдету үшін әртүрлі құрылғылар бар. Жіптің ұстағыштары (флоссеттер) (сур. 5.31а) 1976 ж. Креш қолдың саусақтарымен жұмыс жасай алмайтын немесе жасағысы келмейтіндер, - мүгедектер,жоғары құсу рефлексі бар адамдар, балалардың ата–анасы, мүгедектерге қызмет ететін адамдар үшін ұсынады. Құрылымды айырмашылықтар кезінде флоссеттер – тістер ұштары арасындағы созылған жіп, екі тісі бар вилканы еске түсіреді (тісшелермен шектелген жұмысшы бөліктің 0,8–1,5 см ұзындығы бар). Бір рет пайдаланылатын ұстағыштарда жіп оралмайды. Көп рет пайдаланылатын ұстағыштарға катушкалар, жіпті керу үшін құрылғылар қосылады. Флоссингтің техникасы жоғарыда сипатталғанға сәйкес келуі қажет.

Жіптердің жүргізушілігі - кейде ине қызметін орындайтын құрылғылар жіпті енгізетін құлағы (ілмектері) және жұқа қатты ұштары бар (желімделген жіп немесе пластик) қызылиектен бос тісаралық кеңістіктеріне, тіс және оған бекітілген ортодонтиялық құрылымдар арасындағы кеңістікке, қызылиек және көпір тәрізді протез денесі арасындағы кеңістікке және т.б. (сур. 5.31б). Тазарту үрдісі флоссингтің екі қолдық әдісінен ерекшеленбейді.

а б

Сур. 5.31. Жіптің ұстағышы (а) және жүргізушілігі (б).

Флосинг үшін электрлік құрылғылар 1990 ж. соңында пайда болған: тар конус формасы бар жұмысшы элемент эллиптикалық траектория бойымен 6500 айналым/мин айналады. Әрбір тісаралық кеңістікті 2-3 с. бойы тазартады. Құрылғы қолдық флоссингіне қарағанда онша тиімді емес, бірақ қозғалыс координациясы жоғары емес науқастар қолдануға болады.

Тіс жегісін алдын-алуда флоссингтің тиімділігі - проксимальды беткейлерге тіс жегісінің 15 -20% редукциясына сәйкес келеді, екі қолдық нұсқа жақсы болып есептеледі. Фторланған тіс жіптің қолдану тіс жегісі редукциясын 40-60% ұлғайтады.

Үй жағдайындағы флоссинг сапасын әрбір алдын-ала қаралу кезінде жүргізуді, проксимальды беткейлер тазалығына, эмальдың клиникалық түріне және қызылиек тіндерінің сақталуына назар аударады.