Семей Қ. Мемлекеттік медицина университеті

ДӘРІСТЕР КЕШЕНІ:

1. №1 тақырып: Кіріспе: Экология – ғылым ретінде анықтамасы. Экологияның мақсаты, есептері және әдістері. Экологияның даму тарихы. Экология – табиғатты қорғау және табиғатты тиімді пайдалану базасы ретінде.

2.Мақсаты: Студенттерге экологияның маңыздылығын, мақсатын, есептерін, әдістерін ашып көрсету, экологияның ғылым ретіндегі даму этаптарымен таныстыру.

3.Дәріс тезисі:

Адамзат үшінші мыңжылдыққа аяқ баса отырып, өзінің антропцентриялық көзқарасынан ауытқи бастады, сонымен қатар, өркениеттің технократтық моделінің кемшіліктерін түсініп, көрген сияқты. Биосфера коэволюция ұғымы қазіргі қауым арасында кең дамуда. Оның мағынасы- адамзат табиғаттың заңымен үндесе отырып дамуы және табиғаттың ерекшеліктерін ескеру, оған зиян тигізбей іс-әрекетін орындау, балансталған тіршілік ету.

Табиғатқа тұтыныушылық сипаттағы көзқарас – антрпоцентрикалық көзқарас болып табылады, яғни адам әрқашан биосферанын ортаңғы бөлігін иемденіп жатыр. Екінші бір көзқарас –биоцентрикалық көзқарас болып табылады. Бұл ретте – адам орталық фигура болуға қалай лайықты болса, солай басқа да тіршілік иелері сөзсіз орталық орынға лайық. Экологияның үшінші көзқарасы –экоцентрикалық (орталығы -экожүйе) болып келеді. Бұл дегеніміз – жалпы жердің өмір сүруін жақсартуға бағытталған барлық дұрыс әректтер ортаңғы рольде.

Тұлғаның конституциялық құқығының, яғни қолайлы қоршаған орта мен шынайы экологиялық ақпарат алудың негізгі, шынайы кепілі болып халықтың жоғары, азаматтық экологиялық сана –сезімі табылады. Қазіргі кезде экологиялық білім алу қажеттілігі өткір мәселелердің бірі болып табылады. Сонымен қоса, қоғамда экологиялық мәдениет пен экологиялық мәдени тұлғаны қалыптастыру кез-келген мемлекттің алдыңғы орындағы проблемалары болып табылады.

Биосфера ғаламдық әлеуметтік табиғи жүйе болып табылады. Соған орай, оның тіршілік барысы биоалуандылықпен ғана шектелмейді, сол жүйенің құрамдас бөлігі болып табылатын - әлуеметтік, экологиялық құрамға тәуелді.

Экология пәнінің балық оқу орындарына міндетті пән түрінде енуі - қазіргі заманның жаңа бір жоғары белесі. Экология курсының енгізілуі – сол оқу орынындағы студенттерге табиғатқа деген дұрыс көзқарасты қалыптасытырып, табиғат ресуртсарына тұтыныушылық көзқараспен ғана қараудың дұрыс еместігін көрсету, табиғатпен үйлесімді тіршілік ету бастамаларын үйретеді. Мұның барлығы кез-келген профильдегі дәрігер маманына да қажет болып табылады.

«Экология» термині грек тілінен аударғанда «oikos» - үй, «logos» - ғылым деген мағынаны береді. Экология- қоршаған орта мен ондағы тіршілік иелерінің өзара қарым қатынасын зерттейтін ғылым.

4. Көрнекі материал: слайдтар.

5.Әдебиет:

Негізгі:

1.Кенесариев Ү.И. Экология және халық денсаулығы: учебник / Ү. И. Кенесариев, Н.Ж Жакашов. - Алматы: Эверо, 2009. - 250 с.: ил.

2.Оспанова Г.С. Экология: учебник / Г. С. Оспанова, Г. Т. Бозшатаева. - 2-е изд. - Алматы, 2009. - 405 б.

3.Бейсенова Р.Р. Экология және тұрақты даму пәнінен лекциялар жинағы. Алматы:«Эверо», 2012 ж.-146 с.

4.Жатқанбаев Ж.Ж. Экология негіздері. Оқулық: учебник / Ж. Ж. Жатқанбаев. - Алматы: Зият, 2004. - 210 с.

5.Алишева, Куляш. Экология.: учебник / К. Алишева. - [б. м.]: НАS, 2006. - 303 с.: ил

6.Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау: учебное пособие / Ұ. Б. Асқарова. - Алматы: Заң әдебиеті, 2007. - 90 с.

7.Иванов В.П. Общая и медицинская экология.: учебник / В. П. Иванов, О. В. Васильева, Н. В. Иванова; ред. В. П. Иванова. - Ростов н/Д: Феникс, 2010. - 507 с.: ил

9. Миркин Б.М., Наумова Л.Г. – Устойчивое развитие, вводный курс – Логос. Москва – 2006.

Қосымша:

1.Экология: учебник / ред. В. В. Денисов. - Изд. третье, исправл. и допол. - Ростов н/Д; М.: Издательский центр"МаРТ", 2006. - 768 с.

2.Коробкин В.И. Экология: учебник / В. И. Коробкин, Л. В. Передельский. - 12-е изд., доп. и перераб. - Ростов н/Д: Феникс, 2007. - 602 с. - (Высшее образование)

3.Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек: учебное пособие / Ю. В. Новиков. - 3-е изд., испр. и доп. - М.: ФАИР-ПРЕСС, 2005. - 729 с.

4.Концепция экологической безопасности РК, Астана, 2002.

5.Доклад конференции 00Н по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992. Том 1, Нью_Йорк,1993.

6.Экологический кодекс РК, Астана 2007.

7.Марфенин Н.Н. Концепция устойчивого развития» в развитии / Россия в окружающем мире: 2002 (Аналитич кий ежегодник)

8.Пивоваров Ю.П. Руководство к лабораторным занятиям по гигиене и основам экологии человека: учеб. пособие для студ.высш. учеб.заведений / Пивоваров Ю.П., Королик В.В. - 2-е изд., испр. и доп. - М.: Издательский центр "Академия", 2006. - 512 с

9.Әлібеков А.С. Жалпы экология атауларының түсіндірме сөздігі: словарь / А. С. Әлібекова, З. К. Тоқмолдаева, С. С. Әлібеков; ред.: Ү. И. Кенесариев, Н. Ж. Жакашов. - Алматы: ТОО"ЭВЕРО", 2010. - 144 с.

10.Әлібеков А.С. Жалпы экология атауларының түсіндірме сөздігі: словарь / А. С. Әлібеков, З. К. Тоқмолдаева, С. С. Әлібеков. - Алматы: Эверо, 2009. - 142 с.: ил

11.Қуатбаев А.Т. Экология пәнінен практикум: учебное пособие / А. Т. Қуатбаев. - Алматы, 2006. - 172 с. - (Қазақстан білім және ғылым министрлігі)

12.Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау: 4000-ға жуық термин.: словарь. - Алматы: Мектеп, 2002. - 389 б.

13.Шилов И.А. Экология: учебное пособие / И. А. Шилов. - 4-е изд., стериотип. - М.: Высшая школа, 2003. - 512 с.

14.Экологиялық энциклопедия. - Алматы, 2007. - 302 б.

15.Экология человека Ю.А. Габов Караганда, 2012.

6.Бақылау сұрақтары (кері байланыс):

1. Экологияның негізгі есептерін атаңыздар.

2. Аут-, дем-, синэкология нелерді зерттейді?

1. №2 тақырып: Тұрақты даму концепциясы. «Тұрақты даму» ұғымының пайда болу тарихы.

2. Мақсаты: Тұрақты даму концепциясының қалыптасу тарихымен, Рим клубымен таныстыру.

3.Дәріс тезисі:

Тұрақты даму (Sustainable development) терминінің қалыптасу тарихы 4 кезеңнен тұрады. 1960 жылдары Канадада балық шаруашылығанда алғаш рет аталмыш термин қолданысқа енгізілген. Екініші қалыптасуы 1970 жылдармен байланыстырылады. 1981 жылы Л. Браун терминге жаңаша сипат ұсынып, экономикалық мағынасын аша түсті. Бүкіл әлемге аталмыш термин Брундтланд комиссиясының басшылығымен 1987 жылы жарық көрген «Біздің ортақ болашағымыз» атты баяндамасынан кейін танымал болды.

Терминнің қалыптасуында, қоғам санасында енуінде маңызды рольдерді атқарған ұйымдардың бірі - Рим клубы. Рим клубы - әлемнің 30 мемлекттерінің білікті ғалымдарын топтастырған халықаралық үкіметтік емес ұйым. Рим клубы Рим экономисті, мәдениеттанушысы Аурелио Печчеидің басшылығымен 1968 жылы құрылды. Ең алғашқы 30 адамнан құралған жиын 1968 жылдың 6-7 сәуір күндерінде Рим қаласы маңында өткізілді.

Рим клубының мақсаттары:

- қазіргі заманның туындаған мәселелерінің нақты түбін анықтау;

- қазіргі таңда қалыптасқан адамзат мәселелерінің тереңдігін түсіну, ұлттық шекаралармен шектелмей, ғаламдық деңгейде ойлану;

- саяси жаңа ұйымдар мен институтардың жұмыстарын ғаламдық мәселелерді шешуге бағыттау.

Рим клубының ұйымдасу мақсаты – қазіргі таңда қалыптасқан ғаламдық экологиялық, экономикалық, әлеуметтік мәселелерді шешу. Рим клубы мүшелерінің жұмылып атқарған істрінің нәтижелері келесі үлгіні жасап шығанды. Бұл үлгі - ғаламдық модельдеу деп аталады. Оның мақсаты – жаңа бағыттарды пайдалана отырып, актуальды мәселелерді талқылау.

Рим клубының белсенді де танымал мүшелері болып табылатын Дэнис және Донелла Медоуздер осы клубқа арнап баяндамалар жазған болатын. Баяндамалар – «Өсім шегі», «Өсім шегінен тыс».

4. Көрнекі материал: слайдтар.

5.Әдебиет:

Негізгі:

2.Оспанова Г.С. Экология: учебник / Г. С. Оспанова, Г. Т. Бозшатаева. - 2-е изд. - Алматы, 2009. - 405 б.

3.Бейсенова Р.Р. Экология және тұрақты даму пәнінен лекциялар жинағы. Алматы:«Эверо», 2012 ж.-146 с.

4.Жатқанбаев Ж.Ж. Экология негіздері. Оқулық: учебник / Ж. Ж. Жатқанбаев. - Алматы: Зият, 2004. - 210 с.

5.Алишева, Куляш. Экология.: учебник / К. Алишева. - [б. м.]: НАS, 2006. - 303 с.: ил

9. Миркин Б.М., Наумова Л.Г. – Устойчивое развитие, вводный курс – Логос. Москва – 2006.

Қосымша:

4.Концепция экологической безопасности РК, Астана, 2002.

5.Доклад конференции 00Н по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992. Том 1, Нью_Йорк,1993.

6.Экологический кодекс РК, Астана 2007.

13.Шилов И.А. Экология: учебное пособие / И. А. Шилов. - 4-е изд., стериотип. - М.: Высшая школа, 2003. - 512 с.

14.Экологиялық энциклопедия. - Алматы, 2007. - 302 б.

15.Экология человека Ю.А. Габов Караганда, 2012.

6.Бақылау сұрақтары (кері байланыс):

1. Тұрақты даму анықтамасын беріңіздер.

2. Рим клубының ұйымдастырушысы, Рим клубының негізгі мақсаттары.

1. №3 тақырып: Бүгінгі заманның әлуметтік-экологиялық мәселелері және тұрақты даму.

2. Мақсаты: Қазіргі заманның әлеуметтік, экономикалық, экологиялық мәселлерімен таныстыру.

3.Дәріс тезисі:

Ғылыми техникалық прогресстің алғашқы қадамдары 16-18 ғасырларда пайда бола бастады. Мануфактуралық өндіріс, кеме жүзу және сауда-саттықтың сұраулары практикалық есептердің теориялық және эксперименталды шешулерін талап етті.

Д. Уатт ойлап шығарған машина өндірісінің дамуы 18 ғасырмен ұласып, ғылыми техникалық прогрестің бір қадам жылжуына себепкер болды. Ғылым мен техника өзара тығыз қарым-қатынасқа түсіп, бірінің дамуына бірі себепкер болды. Сонымен қатар, осындай өзара селбескен тірлік қоғамның барлық сфераларына әсер етті.

20 ғасырды адамзат жаңа көлік түрлерімен қарсы алды: ұшақ, автокөлік, үлкен пароходтар, тез паровозар, трамвай және т.б. Телефон сияқты жаңалықтар да қоғамда кең тарай бастады. Алдыңғы қатарлы елдердің қалыпты тұрмысына радио, кино, метро, электр жарығы сияқты құндылықтар нақты тұрақтанып, кірді. Алайда Европа елдерінің мұндай қысқа мерзімдегі жетістіктеріне қарамай, отаршыл елдерде (Африка құрлығы, үндістан, Латын Америкасы) феодалдық сипаттағы саяси құрылым мен тұрмыстың қарапайымдылығы сақаталып қала берді. Европа елдеріне кәдімгі жайт болып табылатын техника жетістіктері, бұл елдер үшін қол жетпес арман болып табылды. Бірақ, айта кететін жайт, үлкен мегаполистердің кейбір аудандарында, шет аймақтарында мұндай сипаттағы бейнелер де кездесіп жатады. Техника мен транспорттың қарқынды дамуына байланысты адам ресурсы қажетсіз болып қалды. Адам күші қажетсіз болған жағдайда міндетті түрде мемлекетте келесі келеңсіз жайттар туындайды: жұмыссыздық, өндіріс дағдарасы, аурулардың кең тарауы, нашақорлық, жалпы сааутсыздық және т.б.

4. Көрнекі материал: слайдтар.

5.Әдебиет:

Негізгі:

2.Оспанова Г.С. Экология: учебник / Г. С. Оспанова, Г. Т. Бозшатаева. - 2-е изд. - Алматы, 2009. - 405 б.

3.Бейсенова Р.Р. Экология және тұрақты даму пәнінен лекциялар жинағы. Алматы:«Эверо», 2012 ж.-146 с.

4.Жатқанбаев Ж.Ж. Экология негіздері. Оқулық: учебник / Ж. Ж. Жатқанбаев. - Алматы: Зият, 2004. - 210 с.

5.Алишева, Куляш. Экология.: учебник / К. Алишева. - [б. м.]: НАS, 2006. - 303 с.: ил

9. Миркин Б.М., Наумова Л.Г. – Устойчивое развитие, вводный курс – Логос. Москва – 2006.

Қосымша:

4.Концепция экологической безопасности РК, Астана, 2002.

5.Доклад конференции 00Н по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992. Том 1, Нью_Йорк,1993.

6.Экологический кодекс РК, Астана 2007.

13.Шилов И.А. Экология: учебное пособие / И. А. Шилов. - 4-е изд., стериотип. - М.: Высшая школа, 2003. - 512 с.

14.Экологиялық энциклопедия. - Алматы, 2007. - 302 б.

15.Экология человека Ю.А. Габов Караганда, 2012.

6.Бақылау сұрақтары (кері байланыс):

1. ғылыми техникалық революцияның экологиялық мәселлердің туындауында алған ролін атаңыздар.

2. Өркениеттің өмір сүруі барысында ҒТР нгегізгі кезеңдерін атаңыздар.

1. №4 тақырып: Табиғатты қорғау және тұрақты даму.

2. Мақсаты: Тұрақты даму концепциясы контекстінде табиғатты қорғаудың негізгі принциптерімен таныстыру.

3.Дәріс тезисі:

Экологиялық жағдай 2007 жылы қаңтар айында қабылданған Экологиялық Кодексте табиғат пайдалануышыларға қатаң талап қоятын заңнама актілерінің енгізілуі кәсіпорындар арасында жаңа, экологиялық тұрғыдан таза технологиялардыпайдалануға еріксіз өтуді мәжбүрлейді.

Қоршаған ортаның жай күйіне мемлекеттік бақылау жүйесі және табиғи ресурстарды басқару жүйесі қалыптастыру кезеңінде тұр және тұрақты дамуды талап етеді.

Экологиялық нормалау жүйесі адам организміне ластаушы заттардың гигиеналық нормативтеріне негізделген. Адамға және қоршаған ортаға техногендік белгілі факторлардың әсерін ескеретін экологиялық және техникпалық нормативтерді әзірлеу талап етіледі. Ол үшін арнайы ғылыми зерттеулер қажет. Экологиялық және техникалық нормативтердің құқықтық негізі болуы және заңнамалық кесімдерге қосымшалар ретінде бекітілуі тиіс.

Қазіргі уақытта экологиялық жоспарлау Үкімет, министрліктер, әкімдіктер мен жекелеген кәсіпорныдар деңгейінде жүзеге асырылады. Кәсіпорындар табиғат қорғау іс-шараларының жоспары көбінесе тексеру барысында берілеген мемлекеттік инспекуторлар нұсқамаларының тармақтарын қайталайды, ол қоршаған ортаны сауықтыру, ұтымды табиғат пайдалану, сәйкесінше қаржыландырумәселелеріне тәсілдің жоқ екенін көрсетеді. Өз инвестициялық саясатында шетелдік және отандық кәсіпорындар табиғат қорғау саласын қаржыландырудың қалдық қағидатын басшылыққа алады, яғни табиғат пайдалану нақты тұтыну сипатын жалғастыруда.

4. Көрнекі материал: слайдтар.

5.Әдебиет:

Негізгі:

2.Оспанова Г.С. Экология: учебник / Г. С. Оспанова, Г. Т. Бозшатаева. - 2-е изд. - Алматы, 2009. - 405 б.

3.Бейсенова Р.Р. Экология және тұрақты даму пәнінен лекциялар жинағы. Алматы:«Эверо», 2012 ж.-146 с.

4.Жатқанбаев Ж.Ж. Экология негіздері. Оқулық: учебник / Ж. Ж. Жатқанбаев. - Алматы: Зият, 2004. - 210 с.

5.Алишева, Куляш. Экология.: учебник / К. Алишева. - [б. м.]: НАS, 2006. - 303 с.: ил

9. Миркин Б.М., Наумова Л.Г. – Устойчивое развитие, вводный курс – Логос. Москва – 2006.

Қосымша:

4.Концепция экологической безопасности РК, Астана, 2002.

5.Доклад конференции 00Н по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992. Том 1, Нью_Йорк,1993.

6.Экологический кодекс РК, Астана 2007.

13.Шилов И.А. Экология: учебное пособие / И. А. Шилов. - 4-е изд., стериотип. - М.: Высшая школа, 2003. - 512 с.

14.Экологиялық энциклопедия. - Алматы, 2007. - 302 б.

15.Экология человека Ю.А. Габов Караганда, 2012.

6.Бақылау сұрақтары (кері байланыс):

1. Қоршаған ортаны қорғау дегеніміз не?

2. Қоршаған ортаны қорғаудың негізгі принциптерін атаңыздар.

1. №5 тақырып: Қазақстан республикасы тұрақты дамуының келелі экологиялық мәселелері.

2. Мақсаты: Қазақстан республикасының тұрақты дамуға қатысты келелеі экоологиялық мәселелерімен таныстыру.

3.Дәріс тезисі:

Ұлттық экологиялық проблемалар.

Экологиялық апат аймақтары.

Табиғи экологиялық жүйелердің бұзылуы, флора мен фаунаның тозуы орын алған және қолайсыз экаологиялық ахуал салдарынан халықтың денсаулығына елеулі зиян келтірілген Арал және Семей өңірлері экологиялық апат аймақтары болып жарияланды. Экологиялық апат аймақтары елдің ішкі қауіпсіздігіне нақтылы қатер болып табылады.

Қазіргі уақытта бұрынғы Семей полигоныныа шектес аудандарда (71,9 мың халқы бар 85 елді мекен) онкологиялық аурулардың және адамдар өлімінің, қан айналымы жүйесі ауруларының, жаңа туған сәбилер арасындағы кеселдердің және ерте қартаю көрінісінің жоғары деңгейі байқалуда.

Арао өңірі экологиялық апат аймағында (186,3 мың халқы бар 178 елді мекен) әсіресе әйеледер және балалар арасында асқазан-ішек аурулары мен қан аздығы, балалардың шетінеуі мен туа біткен патологияның жоғары деңгейі байқалуда.

Әуе бассейнінің ластануы.

Атмосфераның негізгі ластануы түсті металлургия, жылу энергетикасы, қара метталлургия, мұнай-газ кешенікәсіпорындары мен көлік шығарындыларымен байланысты. Атмосфералық ауаның ластануынан қатердің нақтылығы халық денсаулығының нашарлауына да және қоршаған ортаның тозуына әсер етеді.

Атмосфералық ауаны ластану проблемасы негізінен республика халқының жартысына жуығы өмір сүретін ірі қалалар мен өнеркәсіптік агломераттарға тән.

Барынша лаластанғандар қатарына 10 қала, оның ішінде 8 қала – ауасы жоғары деңгейде ластанған қалаға жатады. Қалаларда ауа ластануының жоғары деңгейінің себебеі-өндірістің ескірген технологиялары, тиімсіз тазартқыш құралдар, қолданылатын отынның төмен сапасы, қуаттың жаңғыртылатын және дәстүрлі емес көздерінің аз пайдалануы болып табылады.

4. Көрнекі материал: слайдтар.

5.Әдебиет:

Негізгі:

2.Оспанова Г.С. Экология: учебник / Г. С. Оспанова, Г. Т. Бозшатаева. - 2-е изд. - Алматы, 2009. - 405 б.

3.Бейсенова Р.Р. Экология және тұрақты даму пәнінен лекциялар жинағы. Алматы:«Эверо», 2012 ж.-146 с.

4.Жатқанбаев Ж.Ж. Экология негіздері. Оқулық: учебник / Ж. Ж. Жатқанбаев. - Алматы: Зият, 2004. - 210 с.

5.Алишева, Куляш. Экология.: учебник / К. Алишева. - [б. м.]: НАS, 2006. - 303 с.: ил

9. Миркин Б.М., Наумова Л.Г. – Устойчивое развитие, вводный курс – Логос. Москва – 2006.

Қосымша:

4.Концепция экологической безопасности РК, Астана, 2002.

5.Доклад конференции 00Н по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992. Том 1, Нью_Йорк,1993.

6.Экологический кодекс РК, Астана 2007.

13.Шилов И.А. Экология: учебное пособие / И. А. Шилов. - 4-е изд., стериотип. - М.: Высшая школа, 2003. - 512 с.

14.Экологиялық энциклопедия. - Алматы, 2007. - 302 б.

15.Экология человека Ю.А. Габов Караганда, 2012.

6.Бақылау сұрақтары (кері байланыс):

1.ҚР актуалды экологиялық мәселелерін атаңыздар.

2. Су ресурстарының негізгі мәселелерін атаңыздар.