АДАЛАНҒАН АЛБАСТЫЛАР 4 страница

Неден екенін біле алмадым, сабақтастарым жым бола қалды бір кезде. Мен үн шығармай, аузымды ғана жыбырлатып отыр едім, әшкере болдым да қалдым. Жалт қарасам, молданың көзі де, әйелдерінің көздері де менде отыр екен. Сабақтастарым сықылықтай күлді, бетім ду-ду ете түсті. Молда орнынан тұрды да ең бастағы шәкіртке келді.

– Қане, оқышы, – деді ақырын ғана. Ол зулатып айта салды. Молда ортадағы бір әріпті нұсқап, – мынау не? – деді. Ол айта алмай отырып қалды. Сөйтіп, молда бәрін жаңылтып маған жетті. Әріпті қанша ауыстырып оқытса да мен жаңылмай, дәл–дәл атап бердім. Егер үндемей отырғаныма қарай білмей қалсам маған жаза бар сияқты еді. Ұстаз жымиып қана өтті менен.

Молдаға ма, ия молдалықтан ба, әйтеуір әйелдері өте ықыласты көрінеді. Емтихан комиссиясынша молданың артынан олар да қалмай сығалап жүрді. Әріп ауыстырып оқытқанда менен басқа жаңылмағаны қалмады. Бірақ, «жақсы–жаман» деп ешқайсысымызға айтқан жоқ. Сонысының өзі жақсы болды, өйтетін болса менің бетім және дуылдар еді. Бет дуылдаудан жаман құбылыс жоқ. Ол ұялғанымды білдіріп, одан әрмен ұятқа қалдырады ғой!..

Түсте үйге қайтқанда тындырып тастағандай тез жеттім, Шайымды іше салып, молда тапсырмаса да үйренген әріптерімді жаман қағазға жаза бердім. Кешке шейін жаздым. Үй іші қараңғы тартқанда далаға шығып қарға жаздым. Ертеңіне таңертең молда сұрағанда, менен «жетілгені» болмай шықты да, маған он неше әріпті бір-ақ жазып беріп, неше рет қайталап үйретті. Басқаларының кейбіріне бес әріп, кейбіріне үш әріп қосып, кейбіріне жаңа әріп қоспай кешегісін оқытты. Менің үйге қайтқанда жазатын жазуым тағы көбейіп, кешегіден де тез жеттім үйге. Сөйтіп үш күн ішінде арабтың негізгі алпауитын бітіріп шықтым.

Молданың тапсыруы – әріпті тани, оқи алатын болу ғана еді, мен жаза да алатын болып алдым. Жазып үйренбесем, оқуды ұмытып қалатындай қауіп астында үйрендім.

– Жаппардың баласы үш-ақ күнде сауатын ашып, молда болып шығыпты! – деп гулетті қоржа желауыздары. Әкем Бекбосын молданы шақырып, сойып берерлік жарамды мал таба алмай қиналды. Маған ұстаздың батасын әпермек сияқты. Бірақ бұл табыс молданың еңбегі мен менің ерекшелігімнің бодауына келген емес, ұялшақтық пен қорқақтыққа қосылған бұрынғы құлақ молдалығымыздың бодауына келген еді. Білетін латын әріптерімнің ізін тілге жаттаулы араб әрпімен бастыра қойып едім, бұл жайымды шешем ашты. «Көз», «сұқтан» қорқатын көне сеніммен ашты:

– Тіл өтіп кетпесін, көз тимесін, сақтай гөр, құдай!.. Ту фа! Ту фа! – деп үйде біраз сыйынып алды да, әр үйге кіріп «телефоншы», «тілші» әйелдерге «мәлімдеме» жариялады.

– Ол бұрын оқыған бала, мектепті арғы бетте көрген. Енді мұнда келе салып ұмытып кететіндей не көрініпті. Әлі сол ізі!

Кейбір тілші оған сенбейтіндігін білдірді: арғы бетте оқи қоятындай неше жаста еді сонша!

– Одан да тіл, көз сұғынан сақтасын деп тіле, Мадиян!.. Өмірі ұзақ болсын!

– Оның бойы шарға, биыл он бір жасқа шықты! – деп салды шешем...

Бұл сөзді естіп жүрсем де, мен қорлана да, қуана да қоймадым, арабтың жалаңаш әріптерін латын әрпі сияқты тез үйренгеніммен, ескішенің «тон киген», «басына қазан төңкерген», «айбалта-қылыш» көтерген, тіпті «қос қанжар», «қос шоқпар» ұстаған қиқы-жиқылары әлі алдымда еді. Оны Ақтай, Санатпай ұстаған құраннан көріп, Тауқұмдағы қыста басым әңкі-тәңкі болған ғой. Енді сонымен көрісемін-ау деп қайғыға түстім. Ол маған бүтіндей бейтаныс, шытырман орман сияқты, басымды бір айналдырса шыр айналдыратындай көрінді.

Сол шытырманға молдекем мені ертеңіне-ақ сүйрей жөнелді. Молда жетектеген соң менің желмесіме лаж бар ма? «Молда куда, мен туда» деп ере жөнелдім, «әлпісін-ә» деді молда... Бір «әліптің» үстіне қылыш, бір «әліптің» астына қылыш, бір «әліптің» маңдайына шоқпар тіреп жазды дәптеріме: «әлбусын-ә, әлбасын-и, әліптұр-ө-ә,и,ө». Бұл қиынырақ тиді маған, молда оқытқанда тілімді келтіре алмай, әрең айтып шықтым. «Биөсін-бә, биясын-би, битүр-бө-бә-би-бо». Шатақ осыны ертеңіне оқығанымда шықты.

Молданың өзіне сұрақ қойғандай-ақ тұқырып алып «бисің бе» деп қалдым. Молда жымиып қана қойған сияқты еді. Тәртіпті үлкен әйелі бұзды.

– «Би емес, молда ғой!» деді анадай жерде бірдеме істеп отырып, кіші әйелі күліп жіберіп еді, бетім ду ете түсті. Молда артына әйелдері жаққа жалт қарап, есікке қарай иегін бір-ақ қақты. Байқасам, өңі бұзылып кеткен екен, екі әйел бірдемелерін жиыстырып алып, қарсы үйге шығып кетті. «Көмекейімді енді суырады-ау» дедім ішімнен. Қалтырап кеттім.

– Қорықпа, қорықпа! – деп қалды молда ақырын ғана, – «биөсін-бә...» деп түзеп қайта оқытты. Бұл рет аман қалғанымды біліп, жан-дәрмен дауыстап оқи жөнелдім. – Ие, ие, міне үнің ашылды! Осылай оқысаң тілің тез үйлеседі!..

Мұны жазып үйренудің қажеті жоқ екен, күндіз-түні бақылдап жүріп, алпауит бойынша бар әріпті осы ежікпен қайта оқып шықтым. Күндізгі бақылдауым жетпегендей, түнде ұйықтап жатып та бақылдап қоятын болдым. Өлермендене жүріп, бұл сатыдан да тез өтіп едім, бұл жай ғана екен, үшінші сатыдан бұдан да сойқаны шыға келді. Қос қылыш, қос шоқпар ұстаған жойқындардың дәл өзі! Мұны да «әліптен» қайта бастады: әлбекесін-ән, әлбақасын-ен, әлбба күтір-үн-ән, ен, үн... Май тілесең міне құйрық, тілімді келтіре алмай төбемнен түтін шықты. Бұл «егіз пәлені» тілге жеңіл «әліп» пен «биге» қоса алмай соншалық тайталақтанғанымды, «ұстат», «ұзат» дейтін дәулерге қосып оқуым тіпті машақат көрінеді. Мына қалыпта тіліме де, арқама да бір сойқанның бар екені қақ сияқты.

«Шын жыласа соқыр көзден жас шығады», жол-жөнекей де, тамақ үстінде де үздіксіз бақылдайтын болдым. Талай рет «ұса тексун–ұсан» деп қалып, аузымыздағы талқанды бүркіп шашып алғаным бар. Илла, иллалап жүріп бұл асудан да астым.

– «Әлбосын-ә, биге сәкін-әп», – деп бастады бір күні молда, – жемөсін-жә-әбжа, далға сәкін-абижат. Ежіктеп шығаратын бұл бейтаныс сөзді қазақша «әпсат» деген ұқсатып үйренген едім. Тілім соған да дағдыланып қалыпты сол «әбжатты» молда алдында да «әбсат» деп оқып қалдым, екінші рет қайталап сұрағанда тағы солай айтыппын.

– Саған не болды?! – деп қалды молда. Әп-сәтте-ақ өн бойымнан тер бұрқ ете түсті. Молданың үйретуімен қайта бір айтқанымша киімімнің су болып кетерін сездім. Өзім өте жақсы көріп қалған ұстазымнан естіген осы сөз жүрегіме күрзідей тиді.

Әр күні бұдан да қатты сөз естіп, қату қабақ көріп жүріп, кей сабақтастар еш нәрсе болмағандай әп-сәтте жайраң қағып шыға келетін. «Молданың таяғы тиген жер тозаққа күймейді» деген ұғым бойынша кейбірі тіпті арқасын тосып беруге, тілін шығара ұстата қоюға дайын отырады. Ал мен әлгіндей сөз естіп қалудан да сақтанып келіп едім. Енді тағы естуден мыжылып кететіндей қорқып, қатты түйіліп оқыдым. Сол күні молданың алдында ғана емес, үйге қайтқанда да басымды қағаздан алмай, тұнжыраған күйі пысықтаумен болдым. «Ұстаздың таяғы тиген жер тозаққа күймейді» деп көңіл аулағаннан гөрі, «ұстаздың таяғы тиген жер тозаққа алдымен өртенеді» деп сақтануды абзал көрдім. Ал бұдан да абзалы – «таяқ еттен өтеді» деген мақал екен. Бұл маған өзінің нұрлы шындығымен ұнады: сол бір реттен кейін «саған не болған?!» – дегендей сөзді сол сабырлы ұстаздан қайталап естімедім.

–Балаңызға бір «әптиек» иә, «кәлам шарип тауып беріңіз», –депті молда бір күні. Әкем таяғын алды да ел кезе жөнелді.

– «Қалам ақысына» өзімді алса да табайын! – деп жүгірді. Оқып жүрген «иман шартымның» екі-ақ беті қалып енді. «Әптиек» – «кәләм шариптің» қысқаша курсы! Демек, надан Жаппардың баласы құранға түсуі ата-ана үшін ұлы мерекенің бірі. Бардам әке-шешем болса баласын құранды оқуға жеткізген ұстазға «тілашар» үшін кемінде бір жақсы ат мінгізер еді. Амал қанша. «Барға мәзір», шешем шайлық сүт беріп жүрген екі ешкісін жемдеді. Бірін сойып маған кемпір-шалдардың батасын әпермек, қалған біреуін ырым үшін Бекбосын молллаға ұсынбақ. Бірақ, Бекбосын болған адамды жалғыз ешкімен алдаудан қатты ұялып жүрді өзі.

Бұл сыңайды байқаған құдай тағала бір ақылға келген көрінеді. Мен үшін жанын шүберекке түйіп жүрген мейірбан ата-анамды шығыннан мүлде құтқарғысы келді ме, әлде мені жақсы көріп қалып, өз дәргайына әкеткісі келді ме, білмедім. «Иманшартты» бітірген күнімнің кешінде ауырып домалап түстім, оң жақ қабырғамнан құдіретті бір «темір шеңгел» бүріп ала жөнелді. Жаяу үш күн сандалып, азып-тозған әкем әрең тапқан жалба-жұлда «кәлам шарипін» әкеліп, арсы-күрсі болып жатқанымда басыма жастады.

Құрметті «тергеушім», мен ислам оқуын итере алмай қалудан өлімді абзалырақ көретін осыншалық мүрит талип болғанмын. Әр қандай мұраттың алға итермелеуші күші – арман. Арманым – исилам туын көтеру болмаса мұншалық өлермендікпен оқыр ма едім. Бірақ, өзін соншалық сүйген құлын, өз әмірін өлермендікпен қорғауға дайындалған алал қолғанатын Алла тағаланың өзі қолдамай, мойнын астына келтіре құлатты. Улығы паруардигар өзін сүйген құлымен осылай ойнайтын, жақсы көргенін жалп еткізіп, тіпті күнге де көрсетпей ала жөнелетін ежелгі әдетін істеді. Ең сенген, ең ұлы қолдаушым сәтті кезеңімде осылай домалатқанда, оның дұшпаны болған сіздер аярсыздар ма мені? Ол үшін маған не істесеңіздер де рауа! Менің денемде құдайдың сіздерге қаратып қылмыс тамырларынан құрған торы бар шығар, сондағы өліп-өшіп оқығаныманың барлығы қылмыс емес пе?

 

IV

 

Жөтелгенде қабырғам қаусап түскендей қиналыстан тер бұршақтап кететін болды. Сол қаусаған қабырғалар ішек-қарныма кіріп алғандай батып ауырады. Әр жөтелгенде бір «жан-тәсілім» кезеңіне жеткендей аға-бауырлар үрпие қалысады да, әке-шеше күбірлеп, құдайға сыйына қояды. Кеште көп жөтелемін, сондықтан «жан тәсілім» де әр күні кешті күтіп тұрғандай. Шешем көбінесе оқуға берген өкінішін айтады.

– Тіл өтті, – дейді ол, – ой, әттеген-ай, молдалықта неміз бар еді!..

– Зертең! – деп күрсінеді әкем. Қабағын қарсы жауып алып, тамырымды ұстайды, –тіл өткен емес!

– Онда неге омпиып отырсың, бір дәру істесең болмай ма?

– Дәрі жоқ, аянып отыр деймісің, бәйбіше-ау!.. Тым болмаса жылқының майы табылса!..

–Сонда осылай отыра берсең табыла ма?

–Қайтемін енді, қаңғып жүргенімде олай-бұлай болып кетсе қайтпекпін!

– Осылай отырсаң, «олай–бұлай» болмай ма?

– Біраз тыныштала тұрса, қайдан болса да табар едім-ау!

– Тынышталар деп отырып, мүлде тыныш тапса қайттік, құдай-ау!.. Әлімжан қожаны шақырайын ба, дем салсын!

– Қой оны, қой! Құдай бетін әрі қылсын оның!

– Зертең болғанда да, бұл тілден болған зертең, ұят-намысы жоқ, шақырып келейін!

– Жоқ, бәйбіше, онда өзім-ақ дем салайын! – Әкем жүгініп алып өз білгенін оқи берді. Үшкіре берді. Онан сайын жөтеліп, онан сайын қысылдым. Бар білгенін оқып болған сияқты, қатты күрсінді де, сылқ түсіп отыра кетті.

Бұл – лажсыздығының шегіне жеткендегі еді, ажалдан сақтай алмаса да, Әлімжан қожадан сақтауға тырысты білем, бір тәуекелге бекігендей ширап, жеңін түрді бір кезде.

– Пешке отты көп жақ!.. Әкел кәресін, кәресін әкел! – деп жедел бұйрықтар түсірді де, қабырғамды қақтап, қыздырып, сылап, сіңіріп отырып, кәресін жақты. Дәл ауырған қабырғаларымның астына ірі саусақтарын батыра келіп салды сонан соң. Мен шырқырап кеттім, рақымсыз түске еніп алыпты, жалынуыма қарайтындай емес, Бигелді мен шешеме қол-аяғымды бастырып қойды. Қабырғаларымды сықырлата қайырды келіп. Мен талықсып кетіппін. Есімді жиғанымда үй іші болып бетіме төніп тұр екен. Тағы жөтелдім, бірақ бұрынғыдай емес, қатты қиналмай жөтелдім.

– Қандай сұрақ? – деп сұраған әкеме басымды изедім, – қойдың құйрығынан бір қасық болса да тауып әкел деп Бигелдіні жұмсап еді, шешем де, Биғазы да жүгіре жөнелді. Енді ұйықтап қалған бар көршіні оятып, май сұрауға үй іші түгел аттанды. Анда-санда бір қасық майды қыздырып, ұрттатып, әредік-әредікте қабырғамды тағы да солай майлап ақырын-ақырын қайыра берді. «Рақымсыздығын» қойып, үнім шыққанда қолымды босата қояды. Таң бозара жөтелім жұмсағандай, сол райына қарап қабырғам да оған кеңшілік ететін болғандай сезілді. Әкем бір құмыраны жуып, тазартып әкелді де, сүт пісірім уақытта бір рет қарным керілгенше дем шығармай үрлеп жатуымды бұйырды. Бұл – қабырғаны кернелген өз қарныммен көтерудің әдісі екен. Айтқанын екі есе артық орындадым. Кейде қолымды салып жіберіп, әкемше қайырамын. Өзіңді-өзің қинасаң шыңғырмайды екенсің, сөйтіп қабырғам ішке кіріп, көрге қарай тартқанда мен жанталаса өрге қарай тартып, өлімге қарсы аяусыз күрес жүргізе бердім. Маған «кәлам шарип» іздеп үш күн қаңғыған әкем тағы үш күн қаңғып, жарты құмыра жылқы майын тауып әкелді. Соны ұрттатып, жағып отырып қайырды да, «хазірейілдің» бетін қайырғандай болды.

Ажал үйден шықса да, есік–терезеден сығалауын қоймады: Әлімжан қожаның кемпірі мен келіні кезек-кезек кіреді. Кірген сайын: «ер адамның оң жағынан ұстаған ауру бекер кетпейді, шарттап оқыту керек». «Тіл көзден болған ауру оқып қайырмаса кем қылмай кетпейді». «Есіл баланың ес-ақылын кемітіп кетер ме екен» деп қожаның да ұйқысы бұзылып жүр. «Қожа бірнеше рет түс көріп: осы баланы бір қызыл келіншек пен қызыл сақалды шал ыңғай үйіріп ойнатып жүргенін көріпті, бұл – аурудың қызыл тілден болғанын аян еткені ғой». «Қызба қызыл қырына алған екен, япырмай, тезірек оқытсашы бейбақты деп – қожа өзінен-өзі сөйлеп кететін болды» деп «жан тәсілімді» көзге елестетіп кетеді. Бұл сөздер әкем жоқта келіп, елеңдетіп кетіп жүрді шешемді. Қожаның кемпірі осыны айта кіріп, үй ішіндегі әр нәрсеге қарап, әр нені іздегендей, ыдыс-аяқты да, қазанды да тексеріп кетіп жүретінін білген соң ғана шешем салқын тыңдап, сайқы жауап қайтаратын болды.

Тыңғы, елшілері еш нәрсе өндіре алмағандықтан болу керек, «орынбасар онбасының» өзі кірді бір күні. Түс уақыты еді. Құныперен болып, құмыра үрлеп жатқан маған тесірейе қарап тұра қалды. Жиырма рет қатты кере үрлеп дем алуға асыққандығымнан, оның неге қарап тұрғанына көңіл бөлмеппін. Ол мырс-мырс күлді:

– Япырмай, мына баланы осынша әурелегендерің-ай, арақ бөтелкесінің ішіндегі демнің өзі желіктірмей ме!.. Балаға емес, қызба қызылға медет бергендерің бе бұл, немене?!

– Ей, қожа, үйге келген болсаң былай келіп отыр, – деп қалды әкем, – онда жұмысың болмасын!

– Жаппар, мына еміңнің кімге ем екенін түсіндірші маған!

– Сен оны түсініп не қыласың, осынша тесірейетіндей ол бала сүйек ұстап отырған жоқ қой!

Өзің итке ұқсатқан бұл сөзден мойыды білем, қожа жалт беріп әкемнің қасына келіп отырды.

– «Сүйегің» не, Жаппар-ау, айтып отырған сөзің тым суық қой өзіңнің!

– Сенің суық кәсібіңді жылытып қайтейін, әр үйдің көң–қоқырынан кешке дейін сүйек іздеп таба алмайсың да, енді келіп менің баламның аузын аңдисың! Жілік екен деп қалдың ба?!

Қожа дарытпас суық күлкісімен солқ-солқ күлді.

– Астағыпыралла, астағыпыралла, дауа жоқ саған!.. Жақсы ниетпен келсе захар тіліңмен қарсы аласың! Әмиша олай болма, Жаппар! Алла тағала інсән баласын пақат жақсылық істеуге ғана таусия қылған. Балаңа ихыласым түскендігі үшін бір жақсылық істейін деп келдім. Ғайыпқа бұйырма, мына істеп отырғаның – балалардың ойыны. Уа, һәх кәлам шарип ұстаған шәкіртке харам! Кем болып кетпесін!.. Сабыр ет, мен айтып болайын!.. Алла тағала уа табараканың еткен аяны бойынша келдім, шипа берсін, үш күн, үш түн оқимын!..

– Сонда не ауру деп оқисың?

– «Адамның тіліне аспандағы бұлт айналады», – деген бар ғой, маңайындағы қошналардың тілі өткен. Аталмыш үш күн өткенге қадар олардан ешкім кірмесін!

– Мұны кім айтты?

– Түсімде көрдім. Қошналарың әмишам осы баланы үйіріп ойнап жүреді, демек үйіру деген-айналдыру, алмай қоймаймын дегені, Алла тағала мәдет...

– Аузыңа қара қан толсын, қожеке! Бұл баланың бір ай бойы отырған дөңбегінің биіктігі, дәптер қойған тақтайларының аласалығы, мұның кешке дейін тұқиып, бүктетіліп отырғандығы, бар ықыласы қағазда болып тамақты да аз жегендігі сенің түсіңе кірмейді ме?!. Қожа, сен өзің онбасысың ғой, дұға үшкірмей-ақ қой, қалған шәкірттердің сауабы үшін, бар да сол тақтайды биіктетіп қойып бер.

– Хэ...хэ...ы, – деп қалғанда қожа орнынан ыршып кете жаздады, – Бекбосынға малай бол дегенің бе бұл!.. Бұл мені қай қорлағаның, Жаппар!

– Қорлау емес, қожа, сауап іздеген молдаға да, халайық үшін күйінемін дейтін онбасыға да ең сауапты іс осы. Кешке шейін сүйек іздеп, тінтіп, тіміскілеп қор болмай, өзіңе лайық іс қыл дегенім қорлау ма?

Қатты шамданған қожа енді өз шынына көшті:

– «Сезікті секірер» деген осы! Сүйекті аузыңнан тастамадың ғой, қаншалық секіріп, қаншалық жасырғандарыңмен де ашылып жатыр оларың! Үкімет құрығы ұзын, көрерміз әлі!

Әкем қорқыңқырап қалса да, қазіргі ашуы одан да басымырақ еді, көзінің қалы бадырайып, сақалы тал-тал болып отырған.

– Қасам ішіп жүріп қадалғаның әлі сол сиырдың ізі ме!.. Қожа молдамын деп жүріп-ақ құрқылдайтыныңды білетінмін. Сол сүйегіңмен менің алқымыма бет тақтай қоймақ болсаң да, жоғал көзімнен, жоғал! – деп ақыра қайталады. Әлімжан қожа шығып кетісімен шешеме алақтай қарап сыбырлады, – үй, көмбей тастаған сүйектерің бар ма еді?!

– Оспақ онысы! – деп күбірледі шешем, – біздің маңайымыздан ондай нәрсе таба алмайды!

Осыдан кешке дейін үдірейіп жүрген әкем ымырт жабыла қатты қорықты! Шауып келген аттың дүбірі естілді де, шаңқылдаған «құңқузының» дауысы шықты. Балдырлаған сөздерінің ішінен «хаса» дегенін мүлт жібермей неше рет естідік.

– Қазақ деп шақырып тұр, шықшы Бигелді, кімді сұрар екен! – деп әкем Бигелдіні жұмсады. Бигелді күлмсірей беріп төмен қарап отырып алып еді, әкем өзі шықпақшы болып еңкеңдей жүгірді де, ауыз үйдің есігінен қарай салып қайта қашып кірді. – Мылтығын көзеп тұр, ойпырай әлгі қу қожаң бүлдірген сияқты ғой, енді қайттік?! Бигелді шик ете түсті де, басын төмен бүркеп жата кетті. – Жанының тәттісін, әкеңнің аузын... шұбар иттің! – деді де үлкен шапанын жамыла қисайды, – ал сиыр ұрла!.. Бәйбіше, сен шық енді, – саған тиісе қоймас, шалым ауырып жатыр еді дей сал!

Шешем де, Биғазы да күліп ала жөнелгенде ғана, менің «жаным» ұясына қайта кіргендей болды. Шақылдаған «хұңқузыға» Биғазы шығып жауап беріп жатты:

– Қай хасаны сұрайсың, жангудей?

– Хаса бар?.. Әлимжан ма, Әлимжан хоза... ол қайда, сен айтады! – деп ақырды «хұңқузы».

– Қайсы Әлімжан?.. Ой әлгі Ма Сылиңшыл Әлімжан қожа ма!.. Анау үйде!..

«Хұңқузы» солай қарай шауып ала жөнелгендей болды да, шешем күлген бойы қайта кірді. «Хұңқузы» болып жасанған Нұрғазы екен.

Бүгін кеште оның қожаны бір қорқытып қоймақ болғандығын шешем күндіз естісе де, барлық кейпі мен даусынан оны мүлде тани алмай қалыпты. Бұл кезде әкем жамылған шапанын серпіп тастап, Бигелдіге ұрысып отыр еді.

– Ұрлық қылып бар пәлені өзің табасың да, өзің күлесің, шұбар ит! Осы сиырың болмаса осыншама қорқатын нем бар еді. По, ішегі жиылмай жетісе қалуын әкеңнің аузының! Сен үшін қорқып жүрмін мен!

– Ол үшін қорықсаң өзіңнің бүркене қалғаның не? – деп шешем күлді.

– Хұңқузыда ес бар ма, ұрының әкесі деп мені де, шешесі деп сені де қамай салады!

– Мені де қамайтынын білесің, миямен жаба салмай мені неге жұмсадың!

Ұялғаннан әкем қайта құлай кетті.

– Күлме, бәйбіше, божбиған иттің осы ұрлығанан биыл ішіме ас тоқтамайтын болды!..

Әлімжан қожаның бүгін қандай күйге түскенімен ісіміз де болған жоқ. «Хұңқузыға» оның қатын-баласы шығып, «қожаның жолаушылап» кеткенін, «қашан келетінін» білмейтіндіктерін шулай айтқанын естідік. Іңір бойындағы күлкі әкемізге қаратылды, ол орнынан тұрып ұрлық сиырдың еті туралған көжені ішкенде бұл күлкі тіпті үдеді. Бір жеңілсе қайтып үндемейтін әдетімен түксиген бойы іше берді өзі. Бигелді күлсе ғана шымбайына батқандай адырая қарайтындықтан, соның күлкісі ғана шектеліп отыр еді. Қауырт келіп қалған күлкісі көжемен бірге «пуп» деп бүркініп қалғанда, шапалақ шүйдесіне келіп шарт ете түсті. Бар күлкі сонымен ғана доғарылды. Бірақ, тамақ үстінде ғана доғарылғаны белгілі болып отырды, науқас менің көзім ғана бөтелке үрлеумен қызарып жатқаны болмаса, басқа көздердің барлығы күлкіге толы еді.