Бұларға нейтрофилдер,эозинофилдер,базофилдер жатады.Олар сүйектің қызыл кемігінде түзіледі,цитоплазмасында арнайы бояумен боялатын көптеген түйіршіктер және сегменттелген ядролары бар.
Сурет
Нейтрофильді гранулоциттер -саны көп,лейкоциттердің 48-78% құрайды.Ядросында 3-5 сегменттері болады.Нейтрофилдер пісіп жетілу мерзіміне байланысты бірнеше топқа бөлінеді.Олар:жас,таяқша ядролы және сегментті ядролы түрлері.Лейкоциттердің жас түрі мен таяқша ядролары әлі пісіп жетілмеген жас жасушалар болып саналады.Жас түрінің мөлшері қанда 0,5%-тен аспайды,не болмауы да мүмкін,ал таяқша ядролысы 1-6%,пішіні «S» әрібі тәрізді болып келген ядросы бар.Лейкоциттердің соңғы екі түрі көбінесе қанды көп жоғалтқанда және қабыну процесстерінде кездеседі.
Сурет
Нейтрофилді лейкоциттердің цитоплазмасында екі түрлі:арнайы және азурофилді түйіршіктері болады.Арнайы түйіршіктері майда,ашық түсті,саны көп,құрамында бактериостатикалық және бактериоцидті заттары лизоцим,сілтілі фосфатаза мен лактофферині бар.Лизоцим бактерияның қабырғасын бұзатын фермент болып табылады.Лактоферрин темір ионымен байланысып бактерияларды өзіне жабыстыратын қасиетке ие.
Азурофильді түйіршіктері ірі,көгілдір-қызыл түске боялады.Бұларда біріншілік лизосомалар болып табылатын,құрамында лизосомальды ферменттері бар лейкоциттер. Жалпы нейтрофилдердің қызметі микроорганизмдерді фагоцитоз әдісімен жояды.Сондыықтан бұларды макрофагтар дейді.Сау адамда фагоцитоз процесіне қатысатын нейтрофилдердің мөлшері 69-99,бұл көрсеткішті нейтрофильдердің фагоцитарлы белсенділігі дейді.Нейтрофильдердің тіршілігі 5-9 тәулікке жақын.
Эозинофильді гранулоциттер -жалпы лейкоциттердің 0,5-5 д-12-14 мкм ядросы көбінесе 2 сегменттен тұратын,цитоплазмасында Гольджи аппараты,аздаған митохондриялары болады.Эозинофильдердің плазмалеммасының астында актин филоменттері орын алады.Цитоплазмасындағы түйіршіктері азурофильді(біріншілік),эозинофильді(екіншілік) болып бөлінеді.Бұл түйіршіктердің негізін лизосомалар түзеді де,құрамында электронды-тығыз гидролитикалық ферменттер болады.Ал,арнайы эозинофильді түйіршіктерінің д-0,6-1мкм болып келген,кристаллоидты құрамында негізгі белоктар,оның ішінде аргинин және лизосомальді гидролитикалық ферменттер мен пероксидаза болады.Эозинофилдердегі кристаллоидты түйіршіктері антипаразиттік қызмет атқарады.Эозинофилдің цитолеммасында «Е» иммуноглобулинге қарсы Ғс-рецепторы болады да,бұл аллергиялық реакцияға қатысады.Эозинофильдер гистаминнің метаболизміне қатысып,оның қандағы мөлшерін төмендетеді.Гистамин болса қантамырлар қабырғасының өткізгіштік қасиетін жоғарылатып,кейде тіндерде ісіктің болуына себепші болып,тіпті ағзаның тіршілігін жоюға дейін барады.Эозинофилдердің ең негізгі қызметтерінің бірі –антипаразиттік ішек құрттары (гельминтоз,шистосомоз) пайда болғанда саны көбейіп,құрттардың
Жұмыртқаларын жояды.Ағзада болатын стресс реакциялары кезінде саны азаяды.Эозинофильдер қан ағымында 12-сағаттай болып,сосын тіндерге өтіп кетеді.
Базофильді гранулоциттер. Жалпы лейкоциттердің 0-1 құрайды,д-11-12 мкм.Сегменттелеген ядросы(2-3) бар,цитоплазмасында жасуша органеллаларының бәрі де кездеседі,ал ерекшеліктеріне олардың өте ірі метахромды боялған түйіршіктерінің (0,5-1,2 мкм) болуы жатады.Базофильдердің түйіршіктерінің құрамында гепарин,вазоактивті гистамин,бейтарап протеазалар мен энзимдер болады.Базофильдердің астма,анафилакция,ьөртпе тері ауруларында дегрануляциясы байқалады.Базофильдер сүйек кемігінде түзіледі де,қан ағымында шамамен 1-2 тәуліктей болып,тіндерге өтеді.Базофильдер ағзада иммунды және аллергиялық реакцияларға қатысады.Сонымен бірге базофильдер қанның ұюы мен қан тамырлар қабырғасының өткізгіштігін де реттейді.
Агранулоциттер немесе түйіршікті лейкоциттерге лимфоциттер мен моноциттер жатады.Ерекшелігі цитоплазмасында түйіршіктер болмайды және ядросы сегменттелмеген.
Лимфоциттер. Жалпы лейкоциттердің ішінде ересек адамның қанында 20-30.Лимфоциттер көлеміне байланысты үш топқа:кіші,орташа,ірі болып жіктеледі.Ірі лейкоциттер жаңа туған сәбимен жас балалардың қанында кездеседі.Ересек адамдарда болмайды.Лимфоциттердің қай түрі болмасын оларға жақсы боялған ірі,әрі дөңгелек пішінді гетерохроматинді ядросымен оны қоршаған сақина тәрізді цитоплазмасы тән.Кейде цитоплазмасында азурофильді аздаған ғана түйіршіктер де кездеседі.
Кіші лимфоциттердің цитоплазмасында везикулалар,лизосомалар,бос рибосомалар, полисомалар,Голджи аппараты т.б. болады.Бұлар:ашық және күңгірт түсті болып та жіктеледі.Кіші күңгірт түсті лимфоциттердің цитоплазмасы электронды тығыз базофильді боялған,цитоплазмасында өте көп рибосомалары болады.
Орташа лимфоциттер жалпы лимфоциттердің 10-12 құрайды,ядросы дөңгелек,кейде бұршақ тәрізді болып келеді.Ядродағы хроматині сирек орналасқан,ядрошығы жақсы көрінетін лимфоциттер.Құрамында жасушаларға тән органеллаларының барлығы бар.Жалпы лимфоциттердің ішінде адамға тән аздаған лимфоплазмоциттерде кездеседі.Ерекшелігі:ядро маңында концентрлі орналасқан түйіршікті эндоплазмалық тордың түтікшелері болады.Лимфоциттердің ең негізгі қызметі бұлар ағзада иммундық реакцияларға қатысады.
Лимфоциттердің арасынан үш түрлі функциональді топтарын ажыратуға болады.Оларға В және Т-лимфоциттері мен лимфоциттердің «нөлдік» түрлері жатады.Лимфоциттердің соңғы нөлдік түрінде,В және Т-лимфоциттерде болатын,плазмолеммасында маркерлері болмайды,сондықтан бұларды лимфоциттердің әлі дифференцияланбаған резервтік популяция қорына жатқызады.
Т-лимфоциттер,жалпы лейкоциттердің ішіндегі ең көбі -70,В-лимфоциттерден Т-лимфоциттердің ерекшелігі,бұлардың плазмолеммаларында иммуноглобулинді роецепторлы болады да,бұлар өте төмен болады.Керісінше,Т-лимфоциттерде өзіне тән антигендерді тани біліп,олармен байланысатын арнайы рецепторлары үнемі ағзадағы жасушалық иммунитетке қатысады.Т-лимфоциттері лимфокиндерді синтездеп В-лимфоциттердің қызметін реттеп отырады.Т-лимфоциттері Т-хелперлерге,Т-супрессорларға және Т-киллерге жіктеледі.
Қазіргі кезде клиникада адамның иммундық статусын бағалау,лимфоциттердің түрлерін анықтау,иммунологиялық және иммуноморфологиялық әдістері арқылы жүзеге асады.
Лимфоциттердің жалпы тіршілігі бірнеше аптадан бірнеше жылға дейін созылады.Әсіресе,Т-лимфоциттер «ұзақ тіршілік ететін» жасушалар тобына жатады,ал В-лимфоцитердің тіршілігі Т-лимфоциттеріне қарағанда «қысқа» А.А.Максимовтың айтуынша лимфоциттер «қозғалғыш мезенхимадан дамыған жасушалар қоры»,қанның бағаналы жасушаларынан дамыған.
Моноциттер қанда басқа лейкоциттерге қарағанда ірілеу д 9-12 мкм тіпті қан жағындыда д 18-20 мкм болады.Жалпы лейкоциттердің 6-8 құрайды.Ядросының пішіні әртүрлі(таға,бұршақ тәрізді),кейде бөлшектенген де болып келеді.Ядросында майда шашырап орналасқан гетерохроматиндері бар.Ядрошығы біреу,кейде бірнешеу.Цитоплазмасында әлсіз базофильді түйіршікті лизосомалары бар.Моноциттердің цитоплазмасында көптеген пиноцитозды везикулалары мен эндоплазмалық тордың өте қысқа түтікшелері болады.Ағза моноциттер макрофагтық немесе мононуклеарлы-фагоцитарлы жүйеге қатысады.Бұл жүйеге қатысатын жасушалар сүйек кемігіндегі промоноциттерден дамиды.Моноциттер қан ағымында 36 сағаттан 104 сағатқа дейін болады.Тіндерге қоныстанған моноциттер макрофагтарға айналады.макрофагтардың ерекшелігі құрамында көптеген лизосомалар,фагосомалар,фаголизосомаларының болуы жатады.
