Дәріс 12. Студенттердің ғылыми жұмыстарын жазу және рәсімдеу.

 

1. Сөздерді қысқарту.

2. Кестелерді рәсімдеу.

3. Иллюстрациялық материалдарды қамтудың графикалық әдісі.

 

Келісілген графикалық төмендетуге бөлшектер мен сөздер, бастапқы хаттар, бастапқы әріптер кіреді.

Олар бөлінеді:

- шартты стандартты қысқартулар

- шартты қысқарту, олар әдебиетте қабылданған.

Ұсыныстар ішіндегі сөздер " жәнет.б ", "және сол сияқты", "және басқада"азайту жоқ. Қысқартулар " диаметрі", " өйткені", "мысалы", "иуралы","формыла" рұқсат етілмейді. Әріптің мағанасы бекітілген стандарттармен басқада тиісті ережелеріне сәйкес болуы тиіс.

Аяқталған және аяқталмаған сөйлемдерден тұратын сөйлемдер.Аяқталмаған сөйлемдер кіші әріптерімен арап сандары да кіші әріптермен немесе жарты шеңбер жабылатын жақшалармен көрсетіліп жазылады.Мұндай тіркестерді тіркеудің екі нұсқасы бар:

- аудару(ішінде тыныс белгісі жоқ немесе шағын сөйлем) жеке сөзден құралатын, үтірмен қалған мәтінін іріктеу және тұтынушы туралы жазылған;

- олардың тыныс белгілері бар сөз тіркесінің екжей-текжейлі байқаудан тұрады;

Тіркеу бөліктері жиі жаңа бөліктерге, жиі жаңа жолға жазылған және нүктемен үтірмен бөлінеді.Беру бөлігі сөйлемнен тұратын жағдайда олар ойық нүкте арқылы бөлінген әріптермен бастау жазылады.Тіркеу мәтінін беруде алдындағы басты кіріспе үкімі бойынша граматикалық бағынысты болу шарт.

Негізгі кіріспеде сөйлем немесе бірлесіп(жылы, нені, қалай, және, т.б) тоқталу мүмкін емес.Тақырыптармен субпазицияға мәтінінде келтірді,астында орналастырылған мәтін тақырыбын көрсету үшін өте қысқа түрде болуы тиіс.

Атауы қысқаша болуы тиіс, нақты ақпаратты атқармайды.Атауы өте ұзақ және дәл оған қойылған мағанасын білдіру қажетжағдайларда, жақшаға алып қойылады.

Тақырыптары 2-14 сөзден қамтитын және әдетте екі баспа одан артық емес сызықтыр тұрады.Тақырыптар кілтті сөздерден құралуы қажет. Бұл сөздер мәселен нысанды көрсетеді немесе субьектіге жапы сипаттама береді.

Тақырыптар қысқартылған сөздермен сондай-ақ физикалық, химиялық және математикалық формулаларды қамтымайды. Олардың атаулары түсініксіз болып табылатын немесе мағанасы өте кең кезде грамматикалық тақырыбындағы мәтіні оларды үйлестіру құжаттарды өңдеу кезінде тік жақшада тұрады.

Кестенің логикалық тәртібі келесідей болуы керек: оның логикалық субъекті кестенің басына,жан шетіне немесе екеуінеде болуы мүмкін,бірақ ешуақытта кестенің ішінде емес.

Әрбір басы кестеге сәйкес келуі тиіс,әрбір басындағы қатар кестедегіге жан-жанындағыға сәйкес болуы керек.Кестедегі әрбір ақпарат анық болуы керек және бірдей.Әрбір бөлімдерге бөлінген кездегісі анықталған ақпарат болуы керек.Кестеге ғылымда әлі ондай әлі бекітілмеген ақпараттарды қосу тыйым салынады.

Кестеге қандай да бір материал қосу алданды оны жай кестеге келтіре алатынына көз жеткізу керек.Кестеге ғылыми ақпарат қосу тек қана жеткізуі қиын болған жағдайда рұқсат етіледі(эксперименттік бақылау нәтижелері).Кестені келесі бетке ауыстырғанда кесте басын және басындағы сөзді қайта жазу керек.Егер басы громусская қайта жазбаса болады.Бұл ретте кестені номерлеп келесі бетке номерлерді қайта жазу керек.Кесте басы қайталанбайды.

Пәндер мұхият ойластырылғын жоспар бойынша белгілі бір жалпы жоспары негізінде ғылыми жұмыс мысалмен түсіндіріледі.Әрбір иллюстрацияның мәтіні болуы тиіс және мәтін суретке сай болуы керек.

Ғылыми жұмыста барлық суреттер нөмірленуі тиіс. Егер сурет жалғыз болса, онда ол нөмірленбейді.Суретке мәтін, анықтама, иллюстрациялар ғылыми жұмыс орналастырылғын, оның асына серилық нөмірі жүргізіледі. Әрбір суретте негізгі мәтінмен қайреткері сәйкес келуі тиіс титрлер, қамтамасыз етілуі тиіс. Сурет астындағы қолдың әдетте ең негізгі элементтері бар:

- " сурет" төмендетілген сөз тағайындалған графикалық учасканың атауы;

- араб сандарымен белгіленбеген санын көрсететін мысалдардың сериялық нөмірі;

- ең қысқа түрінде бейнеленген сипаттамалары мәтіні бар астарлы тақырып;

- төмендегідей салынатын экспликация учаскінің жеке нөмірлері, оларға ілесіп жүретін қолымәәтінді көрсетуге содан кейін сандарды көрсетуге негізделген.Ғылыми еңбектер үшін иллюстрациялардың негізгі түрлері болып табылады.

Сызу - ғылыми мектептер инжинерлік иллюстрациялардың негізгі түрі. Жабдықтар құрылыс техникасы немесе олардың бөліктерінің жоспары уағдаластықты бейнелейді, қажет кезде пайдаланылады. Кез- келген суреттер тиісті стандарттың талаптарына, ережелеріне қатаң сәйкес жүзеге асыруға тиіс.

Ғылыми жұмысты құрастыру - ең алдымен жұмыс сызбаларын салыстыпғанда айтарлықтай іс- әрекет немесе құрылғының обьектісін және табиғат құрылымын түсіну талап етілмейді.

Осы сызбада машиналар мен компанеттердің мен бөлшектердің атаулары жазылмайды.Егер мәтін мазмұнының жеке бөліктерін көрсеткіңіз келсе, олар (солдан оңға) араб сандарымен нөмірленеді.Осы сызбаның астындағы сандар тұсау кесер барысында немесе айдарында мәтінді түсіндіруді қамтамасыз етеді.

Сызбадағы кесінді және қима, сондай -ақ бағытттар проекциялардағы орыс әріптерінің орналасқанын білдіреді.

Сурет көрнекіліктішындыұұа беру, әсіресе айқын және сенімді құрал. Ол оның барлық жеке ерекшеліктерімен деректі дәлдіктегі обьектісінемесе құбылысты бейнелеу және қажет кезде пайдаланады. Сурет жай ғана иллюстрация емес ғылыми құжат.

Нақты жерде бір нәрсе бар екендігіне дәлел ретінде бастапқы фотосуреттер ғылыми жұмыстың ықтимал иллюстрациясы.Мұндай жағдайларда фон құжаттандыру ретінде қабылданады.

Таза техникалық талаптарға (анықтық, сапалы басып шығару және т.б)қосымша ғылыми жұмысына фотосуреттер және талаптар, жұмыс жоспарын, жеке суретін ұсынуға тиіс. Жалпы талаптарға комплоенс имиджін өзгеріске ұшырамайтыны көрсетілген.

Біз қажетсіз бөлшектермен егжей- тегжейі жоқ ерекше құбылыспен немесе көзбен оларды қабылдаймыз. Технологиялық сызбаларды ұсыну үшін қажет болған кезде ғылыми жұмыстарға нысанды пайдаланады. Болашақта нысанды бейнелеу қарапайым және қолжетімді мүмкіндік береді.

Техникалық сызу көмегімен обьектісі, пішімі құрылымы және обьектілердің орналасқан жерін ұсыну жоғарғы дәрежесі болуы мүмкін.

Схемасы - әдетте осы сурет құрылғының, обьектінің құрылымының немесе процестің негізгі идеясын масштабтау және негзгі әлемнің қатнасын көрсетеді.Түрлі өлшеу аспаптары және байланыс жабдығының (электр, әлектрондық, кинематикалық, жылу және құрылғылар мен механизмдердің өзгеде түрлері)диаграммалары, белгілері көрсетілуі және тиісті нормаларын орнату керек.Негізгі және қосалқы суреттердің желілерінің тұрақты қалыңдығы, көрінетін және көрінбейтін бөліктері және олардың қарым- қатнастарының желілерінің қалыңдығы бар болуы тиіс.

Қабаттасатын бөлшектері көп вагондардың түрлі механизмдерді күрделі кинематиканың оның барлық бөлшектерінен олардың қарым - қатнасын көру үшін перспективалық мақсаты ретінде ұсынылады.

Формула - қандай да бір математикалық немесе химиялық белгілердің комбинациясы бойыша келге ұсыныс. Формуласы таңба ортасына және мәтін жолдарының таңдауда жеке желісі бар. Ең маңызды формулалар, өнім, саралау, интеграциялау белгілері бар ұзақ және ауқымдылығы формулалар, жекелеген желілері бар форуларды айтады.

Формулаларды нөмірлеу және оның жобалау білу мүмкіндіктерін қажет етеді. Нөмірлеу келесі мәтіндегі ең маңызды формулалары болуы тиіс.

Формулалардың ретімен нөмірлерің санына оның формуласын шеберлігімізді беттің оң жақ шетіндегі (жақшада) араб сандарынмен ұсынады.

Шағын формулаларды нөмірлеу жеке желіні бір ізде орналастыру арқылы бір топта тұрады. Беттің орта жағынан басталып формула ұшы оң жақа сал қисайып тұрады.

Формула – негізгі сортары бойынша бұрын араб сандарымен және орыс алфавитінің кіші әріптерімен нөмірленуі мүмкін. мысалы: (14а), (14б).

Тәуелсіз мәні жоқ аралық формулалар, және тек жақша негізгі формулалардың, жақшаны теріңіз тікелей жазу орыс әліпбиінің нөмірленген немесе кіші әріптерді, немесе жұлдызшалары көрсету үшін берілген. Мысалы: (а),(б), (в),(*), (**), (***).

Ең маңызды формулалардың шектеулі саны нөмірленген шағын құжаттарды пайдаланылатын нөмірленген формулалар болады.

Кез келген формула сілтеме мәтін дәл графикалық нысанда болады, ал егер бұл формула кейін жақша ішіндегі араб сандары қойды. Мысалы: (3,7) формуласы, (5,1) ағып шыгады.

Бұл формуланы алдыңғы мәтін құрылысын талап қояды символды - математикалық, физикалық шамалардың, өлшем құндылықтарды бірлік және математикалық символдары.

Формулаға орыс, латын, грек және готика аріптері пайдаланылған. Әр түрлі өлшемдегі сәйкес рәміздер болдырмау үшін хаттар орыс, латын және грек алфавитінің, араб және рим цифрларымен ретінде қызмет еткен.

Символдармен индекстерді қолданғанда келесі шартарды орындау керек:

Ғылыми жұмыс жазу кезінде шривт бір болуы керек;

Символдар мен индекстер СТ СЭВ 1052-78 сай болуы керек;

Жазулар алғашқы үлкендік бойынша бойынша жазылуы керек. Мысалы: Кт – теңдік константасы

0 санын тек корсету сандарында ғана ккөрсету керек

Экспликация – шыққан формуланы түсіндіреті символдар қатары. Экспликация келесі шартарға жауап беруі тиіс:

- Формула арасын тек үтірмен бөлу;

- Қайда деген сұрақпен басаталу;

- Формулада бар символдардың анықтама беру;

Символдар формула реті бойынша тұруы керек. Формулада бірінші негізгі кейін ауыспалы мәндері беріледі.

Тыныс белгілері келесі тәртіп бойыша тұрады:

- Символдар ортасында үтір қойылады;

- Формуланы түсіндіру сөздерінен кейін үтір қойылады.

- Соңғы түсіндіру сөзінен кейін нүкте қойылады, мысалы:

 

Мұндағы: S – жол, м;

t –уақыт, с;

 

Дәріс 13. Библиографиялық аппараты рәсімдеу.

 

1. Білім беру қызметінде ИСО 9000 сериялы халықаралық стандарттарды негізгі принциптерін қолдану.

2. Қол жазбаны басып шығаруға қойылатын талаптар.

 

Ғылыми жұмыстар негізінде ИСО 9000 сериялы халықаралық стандарттарға сай болуы тиіс. Бұл стандарттар сапаны баскару жүйесін камтиды. Барлық жазбалар негізінде баскарулуы тиіс. Мысалы: жоспар құру кажет, одан әрі оны орындау, сосын бақылау және талдау. ИСО 9000 сериялы халықаралық стандарттарты осы Деминг циклна бағынады. Осы стандарт 8 принципті ұсынады, онын ішінде ең негізгі тұтынушыға бағытталған, ал келесі принциптер басқаруды қолдайды. Сондықтан негізгі бағыты баскару мәселелерді қарастыру кажет екенін білдіреді.

Ғылыми жұмыстың ғылыми жазбаша материалы шын мәніндегі тексеру фактілерінің нәтижесін, шындықты дәлелдеу мақсатында басты талқылау негізі болып табылады. Ғылыми жұмыста мағыналас байланысқан сөз және мағыналы қорытынды болуы керек.

Ғылыми жұмыстың фразеологиясы өте ерекше болып табылады. Ол түсініктің арасында логикалық байланыс тудыруға және анық түсінік туындатуға негізделген.

Ғылыми мәтінде салыстырмалы сын есім кеңінен таралған, себебі осындай сын есімдер сапалыға қарағанда, түсініктің жеткілікті және қажетті белгілерін дәл анықтайды.

Ғылыми жұмыстағы тілдің ерекшелігі экспрессияның болмауы. Бұл жердегі бағалау формасы - анықталатын сөздің қатысымен болатын белгінің жолы. Сол себепті көптеген сын есімдер бұл жерде терминологиялық сипаттың бөлімі болып табылады. Жеке сын есімдер есіидігінің рөлін ойнайды.

Ғылыми жұмыстың мәтініндегі етістік және етістіктің формалары пәннің (ғылыми заңдарда, заң шығаруда, зерттеудің ертерек немесе керекті процессіндегі орналастыру) тұрақты құрамына қызмет етеді, олар сонымен қатар зерттеудің жүрісін анықтауда, дәлелдеуде, құралдар мен машиналардың құрылымын анықтауда қолданылады.

Ғылыми сөзде кеңінен сілтеу есімдігі таралған, олар «бұл», «осы», «осындай». Олар мәтінді нақтылап қана қоймай, сөйлеу кезінде бөліктерді логикалық түрде байланыстырады. «Бірнәрсе», «бірдеңе» есімдігі мәтінде қолданылмайды.

Ғылыми тілдің синтаксисі. Ғылыми тіл тұрақты логикалық ізбасармен мінезделетін болғандықтан, бұл жерде жеке сөйлемдермен қиын тұтас синтаксис бөлімі, барлық компоненттер (қарапайым және күрделі), ереже ретінде бір-бірімен тығыз байланысты, әрбір келесі мәтін алдыңғыдан алынады немесе мәтінде және талқылауда келесі звен болып қалады. Сол себепті қиын аргументті талап ететін және себеп-салдарлы қарым-қатынасты туындататын ғылыми жұмыстың мәтіні үшін, нақты синтаксистік байланысқан әртүрлі қиын ұсыныстар мінезделген. Ол қиын кеңес ұсынысынада ие.

Ғылыми мәтінде бәрінен бұрын салалас құрмаластан қарағанда, сабақтас құрмалас көп кездеседі. Ғылыми жұмыстың мәтінінде фактілерді, процесстерді жазу үшін, жақсыз және анықталмаған жақты сөйлем қолданылады. Атаулы сөйлемдер бөлімдердің тақырыбында, тарауларда және параграфтарда, сурет салуда, диаграммада және иллюстрацияда қолданылады.

Жазбаша ғылыми сөздің стилистикалық ерекшеліктері. Сөйлемнің нысаны-ғылыми шындықты орналастыруға бейімделген, ғылыми түсініктің күйінде болатын негізгі стиль.

Сөйлем нысанының міндетті шарты хабарламаның негізі қандай екендігіне, ойды кім айтқандығына, оның нақты кімге тиесілі екендігіне байланысты.

Ғылыми сөзде анықталған стандартты сөйлемнің материалы қалыптасқан. Тәжірибенің анықтамасы әдетте қысқа жапа шегумен жасалады.

Техникалық ғылыми жұмыста механизмдер мен машиналардың қозғалысының сипаттамасын, қайта қалпына келетін формада айтылатын конструкцияның көмегімен анықтайды.

Арнайы техниканы қолдануды істен шығарып, өздігінен орындалған кезде, баяндауыш осы немесе өткен шақтың көпше түрінде қолданылады.

Машиналар және механизмдердің қызметі мен басқа қозғалыстарын, дәл және міндетті орындалуды талап ететін технологиялық тақырыптағы ғылыми жұмыстың көрсетілуіне байланысты, инфинитифтік сөйлемнің көмегімен беру қабылданған.

Жазбаша ғылыми тілдің сөйлемі әдетте субъект арқылы емес, хабарламаның мағыналы және жинақы болғандығы үшін үшінші жақ арқылы орындалады. Салыстырмалы түрде есімдіктің бірінші формасы қолданылады, ал екінші жекеше формасы мүлдем қолданылмайды. Автордың «мен» дегені екінші жоспарға қалып қояды. Автор ғылыми жұмысты көпше түрде жасайды және «мен» дегеннің орнына «біз» деген сөз пайда болады.

Мағыналы дәлдік – ғылыми жұмыстағы бағалы ғылыми және тәжірибелік қорытындыны қамтамасыз ететін басты шарттардың бірі.

Терминдер мен синонимдер бір сөйлемде болмауы қажет. Бір сөзді екінші сөзге айналдырып, ағылшын манеріндегі сөзді құрастыруға да болмайды. Бұндай сөздер нақты мағына бере алмайды.

Ғылыми тілдің дәлдігі дұрыс таңдалған сөзбен дұрыс жеткізілуде ғана емес, оның фразада нақты зерттелетін грамматикалық конструкцияны таңдауында болып табылады. Сөз тіркесінде сөзді әртүрлі түсіндіру, екі ойды туындатады.

Ғылыми тілдің түсініктілігі – бұл оны пайдалы, әрі қол жетімді жазу. Көптеген жағдайларда сөйлемнің түсініктілігін бұзу, жеке автордың ғылыми еңбегін сатумен тең. Бұл жерде барлық адамға түсінікті қарапайым сөз пәнге қиын тақырып береді. Сөйлемнің түсініксіз болу себебі, фразада дұрыс ретпен тұрмағандықтан болады.

Сөйлемнің қарапайымдылығы – ғылыми жұмыстың мәтіні оңай оқылады және автордың ойы қиындықсыз түсінікті болады.

Нақтылық – ғылыми жұмыстың мәдениетін анықтайтын үшінші ең қажетті және міндетті сапаның бірі. Бұл тәжірибеде керексіз, қайталанатын, артық және қажетсіз қалдықтардың болмауы үшін қолданылады. Бұл нақтылықтың, яғни қысқалықтың міндеті нақты ғана жеткізіп қоймай, сөздің мәнін қысқаша жеткізу болып табылады. Сол себепті ешқандай мағына бермейтін сөзбен сөз тіркесі мәтіннен алынып тасталынуы керек.

Көп сөзбен тілдің шығыны артық сөзді қолданудан пайда болады. Көп сөзден қашу үшін мағынасы жоқ создерді қолданбау қажет.

Тавтология – бір сөзді өзге сөзбен қайталау болып табылады.

Жарияланған ғылыми жұмыстың әдебиетімен танысу даму идеясынан басталады, былыйша айтқанда ұсынылған зерттеулер жоспарынан,алдында айтылғандай өзінің өрнегін тақырыпта немесе ғылыми жұмыстың жоспарында табады.

Ары қарай зерттеудің ретін ойластырып картотека (немес тізім) құруға кірісу керк, пәні бойынша әдебиет.

Жақсы құрастырылған картотека (тізім) тақырыптарын негізіне көз жүгіркеннен-ақ тақырыпты толығымен қамтуға мүмкіндік береді.Оның негізінде зерттеуледің басында мақсаттарды нақтылауға болады.

Қайта қарауға барлық көздердің түрлері ұшырауы тиіс. Жұмыстардың ең оңды бастауы ақпараттық жарияланымдармен танысу. Жариялымдардың үш түрі бар: библиографиялық, реферативтік және шолушылық.

Бұл жұмыстың негізгі мақсаты, жұмысты ақпараттық танымнан бастау керек. Ақпараттық таным үш түрлі болады: библиографиялық, рефераттық және күнделікті.

Библиографиялық ақпарат өзіндік библиографиялық реттілікпен толтырылады, мамандарды қызықтырған мәселелерде жауап алуға мүмкіндік береді. Библиографиялық ақпараттардан библиографиялық бағыт пен библиографиялық кесте дайындалады.

Рефераттық басылым Рефераттарды жариялауға бағытталған, алғашқы дәйектерді қысқартылған түрде жариялауға мүмкіндік береді.

Реферат анықтамалық периодтық, проекттық жарияланбаған құжаттарды жинақтайды. Оларды ғылыми техникалық инситуттар мен технико экономикалық орталықтар жариялайды. Мұндай басылымдар бір бағыт бойынша жұмыс жасайды.

Экспресс ақпарат журнал немесе бір екі парақтық басылым, көптеген актуалды рефераттарды шетелдік және отандық басылымдарда жариялануы.

Ақпараттық парақ шұғыл басылым жұмысы, рефераттарды, ақпараттарды, және ғылыми техникалық жетістіктерді жариялайды.

Ақпараттық іздеу үшін автоматтандырылған ақпараттық іздеу жүйесі, қор құрылған.

Ғылыми жұмыстың қолжазбасы мәтіннің айналасындағы шеттер екі рет интервал ақ қағаздың стандартты парақтың бір жағында баспа машинкасында терілуі қажет. Сол жағы – 30мм, оң жағы – 10мм, жоғарғы жағы – 20мм, төменгі жағы - 20мм.

Әр беттiң мұндай қатарларында шамамен 1800 таңбалар болуы тиіс (кейіпкерлердің ретінде сөздер арасындағы жолдың 60 таңбадан 30 сызықтар, әрбір тыныс белгілері мен бос белгілер).

Қолжазба дәйектi тәртiпте қатал қайта басылады. Жеке беттерде сыйғызып салатын мәтіндік орнатулар және толықтырулар әртүрлі тектер рұқсат етілмейді немесе параққа сырт тарапта, және басқа орындарға мәтіннің кесектердің тасымалдаулары рұқсат етiлмейдi. Барлық беттер титулді парақтан бастап нөмірленеді. Беттер реттік нөмір таңбалаушы цифрді, беттерге жоғарғы өрістерге ортада қойылады.

Әрбір жаңа тарау жаңа беттен басталады. Бұл ережелер жұмыстың басқа негізгі құрылымдық бөліктеріне жатады: кіріспе, қорытынды, әдебиеттер тізімі, қосымшалар, белгілері.

Тарау атауы және мынадай мәтін арасындағы қашықтық үш аралықта болуы тиіс. Тарауда және бөлім тақырыбының арасындағы қашықтық бірдей сақталады. Тақырып желілері негіздерін арасындағы арақашықтықты мәтін сияқты қабылдайды. Орта жолда орналастырылған тақырыптың соңында нүкте қойылмайды. Ерекше тақырыптарды және атауы бар сөздерді жылжытуға жол берілмейді.

Жаңа (қызыл) сызықпен басталған фраза, жолдың басында тең бес аралықтарда теріледі.

Формулалар үшін таңбалардың мөлшерлері келесідей ұсынылады: тіркеу қағазы әріп және цифрлер - 7-8 мм, кіші - 4 мм, дәрежелердің көрсеткіштері және индекстер - 2 мм-ден кем емес.

Мәтіндегі қолданатын кестелер, суреттер, сызбалар, графиктер, фотосуреттер, 210 * 297 мм стандартты парақ мөлшеріне жасалуы тиіс. Фотосуреттерге, суреттерге қол қоюлар және түсіндірулер беткі тараптан болуға тиісті.

Қолжазба, суреттер, фотосуреттер белгілерсіз, қарындаш дұрыстауларсыз, дақтарсыз және бұрмалауларсыз болуға тиісті.

Ғылыми жұмысты қолжазбадан қайта басылудан кейін мұқият шегеру қажет. Ғылыми жұмыстың мәтін көлемі қатаң регламенттелмеген. Әдетте ол шектердегі 80-100 болады. Әдетте ол үйреншікті қалыпта парақтарда екі интервал арқылы басып шығарған мәтіннен 80-100 болады. Ереже сияқты, бұл көлем гуманитарлық ғылымдар бойынша, 20-30% артық.

 

Дәріс 14. Библиографиялық аппараты рәсімдеу.

 

1. Библиографиялық тізімде пайдаланылған әдебиеттерді топтау.

2. Библиографиялық сілтемелерді рәсімдеу.

 

Қосымша –бұл мәтіннің бір бөлігі, ол қосымша мағынасы бар, бірақ ол тақырыпты ашуға көп септігін тигізеді (қағаз құжаттардың көшірмелері, есеп материалының үзінділері, бұрын баспаға берілмеген мәтіндер, нұсқаулық пен ережелердің кейбір үзінділері) формасы мәтін түрінде болмауы мүмкін немесе таблица графика және карпі түрінде болады.

Қосымшаларға библиографиялық әдебиет тізімін немесе көмекші көрсеткіштердің түрін, анықтамалық комменттерін, ескертулерді қосуға болмайды. Өйткені олар негізгі мәтіннің қосымшасы емес, оның анықтама жолдау аппаратының элементі, ол негізгі мәтінді қолдануға септігін тигізеді.

Қосымшалар ғылыми жұмыстың жалғасы ретінде оқуға беттерде жарияланады.Егер көлемі үлкен болса, қосымшаларды арнайы сатыларда жариялап, оған қосымшалар деп тақырыпты қояды да ғылыми жұмыстың мұқабасы сияқты рәсімдейді.

Әрбір қосымша жаңа парақтан басталуы тиіс, оның жоғарғы оң жағында «қосымша» деп жазылып тұруы тиіс және де тематикалық тақырыбы болуы керек. Егер қосымша біреуден көп болса,ол нөмірленуі керек. Мысалы «қосымша 1» «қосымша 2» т.б Ал қосымша жазылған бет жалпы мәтіннің нумерациясы бойынша нөмірлене береді.

Негізгі мәтін мен қосымша арасындағы байланыс сілтеме арқылы жалғаса береді. Оны жай жақша ишинде былай көрсетуге болады. (Қосымша 5ті қара)

Арбир қосымшаның өз мағынасы болады. Сондықтан ол негізгі мәтіннен бөлек қолданыла береді. Ғылыми жұмыстың мазмұндамасында қосымшалар өз бетінде қосымша рубрика ретінде тұрады.

Ескертпелер мәтіннің ішінде жай жақша ішінде (қыстырма сөз ретінде) көрсетіледі, егер сілтемелер көлемі үлкен болса, сөздің жоғарғы жағына сан қою арқылы сілтеме жасауға болады, немесе параграфпен бөлімдер соңында түсіндірме жасауға болады.

Мағынасына қарай сілтемелер әрқилы болады. Олар:

- негізгі мәтіннің мазмұнын түсіндіру немесе толықтыру.

-кірме сөздерді, сөз тіркес сөйлемдерді аудару

-терминдер мен көнерген сөздерді түсіндіру

-кейіпкері жайлы, болған оқиға жайлы анықтама беріледі.

Барлық беттегі ескертпелер жеке-жеке беріледі, немесе негізгі мәтін бойынша нөмірленеді.

-ескертпелер сөздерге сөз тіркесіне қойылады

-сөйлем соңына қойылады

-нүктенің алдына, қос нүктеден соң, сызықшадан соң және т.б жағдайларда қойылады.

Библиографиялық аппарат ғылыми жұмыста библиографиялық тілім ретінде, библиографиялық ескертпелер ретінде ГОСТ 7,1 84 сай рәсімделеді. Құжаттың библиографиялық суреттемесі және «библиографиялық суреттемені құрастырудың» ережелерін есепке ала отырып.

Библиографиялық тізім дегеніміз –библиографиялық аппаратының акементі болып саналады, әрі қолданылған әдебиеттің библиографиялық суреттемесі қорытындыдан кейін жазылады. Бұл тізім ғылыми жұмыстың негізгі бөлігі болып саналады, өйткені ол автордың шығармашылық жұмысын көрсетеді, сондықтан оның жасаған зерттеулерінің дәрежесін көрсетеді.

Библиографиялық суреттеуді баспаға шығарғанға дейін құрастырады, немесе натологтан теріп алады немесе библиографиялық көрсеткіштерді еш қысқартпай бірде-бір элементін тақырыбын қалдырмай жазады.

Ғылыми жұмыста библиографиялық тізім сілтемесі жоқ болса онда оны зерттеуші қолданбаған деп саналады.

Сонымен қатар энциклопедия, анықтамалықтар ғылыми басылымдар да кірмейді. Алфавиттік, әдебиеттік көздерде таптау автор мен тақырыбы болмаса, тек алфавит бойынша тұруға ұқсайды, дегенмен де бір тізімде екінші тізіммен арластыруға болмайды. Ал шетелде алдымен негізгі әдебиеттерді жазып алып содан кейін ғана ғылыми жұмыстың қатпар көзін жазады.

Тізімдегі суреттемелер «сөзден кейін сөзі суреттемелер бар Оларды мынадай етіп қойып алу керек

-бірінші сөздері тура келсе –алфавит бойынша

-бір автордың бірнеше жұмысы болса, тақырыпты алфавит бойынша, егер авторлары фамилияс болса –онда бірінші кішісін, кейін ортаншысы, әкесі- немесе керісінше жазылады

-егер автордың бірнеше жұмысы болса біреумен қосылып жазылған, онда сол автордың фамилиясы алфавит ретімен жазылады.

Алфавит бойынша библиографиялық суреттемелерді жазған кезде тізімді нөмірлемейді, библиографиялық жазбалар мен негізгі мәтіннің байланысы автордың фамилиясы мен шыққан жылына қарап анықталады.

Библиографиялық тізім хранология бойынша жазылуы тиіс, өйткені тізімнің басты міндеті-ғылыми идея мен ойды көрсету. Суреттемелерді суреттеу принципі-шыққан жылына байланысты. Егер суреттемелер күрделі болған жағдайда

Бір жылда басылып шықса- автордың фамилиясын алфавит бойынша, немесе негізгі тақырыпты алфавит бойынша

Суреттемелер басқа тілде болса (ғылыми тілден) басқа диссертацияның тілінде, өзі шыққан жылы, тілдер алфавиттік ретінде табасыз.

«Кітап пен мақалалар» –өзі басылып шыққан жыл бойынша,бірақ алдымен сол жылы шыққан кітаптар, кейін мақалалар.

Кітаптар суреттемесі, өзі жазған немесе біреумен қосылып жазылған, ол да шыққан жылына байланысты болады.

Алдымен өз кітаптары, кейін біреумен қосылып жазылған кітаптары жазылады.

Негізгі мәтін мен байланыс формасы жазбалардың нөмірі бойынша жай жақшаларға немесе тік жақшаларға көрсетіледі.

Егер библиографиялық суреттемелердегі сөздер қайталанса, онда «оны» «соны» деген сөздер қолданылады. Библиографиялық тізім, тақырып бойынша құрылған болса, онда ол библиографиялық суреттемелерді көп қолдану қажет болған кезде қолданылады. Тізімде бұндай суреттемелердің ретте орналасуы мүмкін.

Рубрикаға жалпы шығарманың бөлімдерінің тақырыптары бір –біріне сай болған кезде

Ғылыми жұмыстың тақырыбына сай рубрикаларды тақырып бойынша топтастыру. Тематикалық библиографиялық тізімінде рубрика ішіндегі суреттемелер былай орналасуы мүмкін;

Авторлардың фамилиясының бірінші әріптері бойына алфавиттік ретте, мазмұнына қарай, басылымның шыққан жылына қарай және автор фамилиясы бірінші әрпі бойынша негізгі мәтін мен суреттеу формасы, бұл кезде нөмірлер бойынша жазылады.

Библиографиялық жұмыстың шығу түрі ғылыми жұмыстары шығарманың бірыңғай тақырыбы бойынша қолданылады. Бұл кезде келесі басылым топтары байқалады:

Ресми мемлекеттік, инструктивно нормативтік анықтамалық және т.б

Мағыналас библиографиялық тізімде ғылыми жұмыстарда шағын ұолданылған әдебиет қолданылады.Бұл кезде алдымен жалпы жұмыстар кейін нақты мазмұндағы жұмыстар, ғылыми жұмыстың негізгі бөліктерінің бірі, немесе нақты сұрақтар бойынша орналасады. Негізгі мәтін мен суреттеме бұл жерде нөмер бойынша жүзеге асырылады. Ғылыми жұмыстарда жиі библиографиялық аралас құрылым кездеседі, ол кезде негізгі бөлімдер мен бирге басқалар да қолданылады.

Құжаттың библиографиялық суреттемесі жалпы талаптар мен құрылым ережелері: ГОСТ7,1 84,-Кәрәспе 01.01.86,-М, 1984,-75 бет

Орман өнеркәсібінің жұмысшылары мен еңбекті қорғау стандарттық нұсқаулық жинақтары.-М: Орман өнеркәсібі,1989-471 бет

Бір, екі үш немесе одан да көп авторлардың кітаптары

Рузавин Г.И Ғылыми теория: Логика методологиялық анализ,-М,:Мысль, 1978.-237с.

Госс В.С Семенюк Э.П Урсул А.Д Жаңаша ғылым категориялары: Құру және дамыту.-М.: Мысль, 1984.-268с.

Транспорт құрылысын жоспарлау, ұйымдастыру және басқару. А.М. Коротеева Т.А. Беляев және басқалар.; А.М. Коротеевтың –редакциясы бойынша-М.:Транспорт, 1989.-286с.

Бір автордың жинағы

Қазіргі заманғы ғылымның методологиялық қиындықтары құрастырушылары А.Т. Москаленко.-М.:Политиздат,1979.-295с.

Ұжымдық авторлар жинағы

Үздіксіз білім-педагогикалық жүйе: Ғылыми жинақ.тр.НИИ жоғарғы білімді\жауапты редактор Н.Н. Нечаев.-М.:НИИВО,1995.-156бет.

Конференция, съездердің материалдары

ЖОО оқулықтарының проблемасы:Тез.докл. ІІІ бүкілкеңестік ғылыми конф.-М.: МИСИ, 1988.-156,бет.

Диссертацияның авторефераты

Фролов В.В Отандық медициналық баспа. Баспа репертуарының дамуы, 1917-1995; Автореф. дис....Канд. филол. наук.-М., 1995.-21бет.

Газет пен журнал мақалалары

Райцын Н.В Сауда шайқасының окоптарында\\Әскери әлем.-1993,-7 окт

Егорова-Гантман Е.,Минтусов И. Бизнес адамның портреті\\ Басқару теориясы мен практикасы мәселелері.-1992.-№6.-С.1445.

Жалғасқан басылымдар мақаласы

Сафронов Г.П Кітап саудасын дамыту мәселелері мен перспективалары\\ Кітап саудасы Тәжірибе проблемалар, зерттеулер.-1981.-Вып.8.-С. 3-16.

Жылнама мақалалары

Мемлекеттің білім беру және мәдениет \\СССР цифрмен 1985ж.-М.: 1986.-б.241-255.

Энциклопедия мен сөздіктердегі мақала

Бирюков Б.В., Гастев Ю.А.,Геллер Е.С. Моделдеу\\ БСЭ.3 басылым.-М., 1974.-Т.16.-С. 393-395.

Диссертация\\Совет энциклопедиясы.-М.: 1985.-С.396.

 

Библиографиялық сілтемелерді рәсімдеу ережесі. Библиографиялық сілтеме- басқа документте қаралатын мәселе, мәтіндегі жинақ, ол жалпы.