Okatmak- jemgyýetçilik- taryhy tejribäni maksada gönükdirilen häsiýetde ösýän nesile geçirmek, bilim, başarnyk, endikleriň kemala getirilişini guramakdyr. Adatça okadylyşy mugallymyň sapak okatmagy manyda düşünýärler. Okatmak bu diňe mugallymyň okaýana berýäni däldir. Okatmak bu okaýanyň tutuş okuw jaýy, jemgyýet, mugallymlar, okaýanlar bilen özara täsirinde alýanydyr.
Eýsem sapak bermek okatmakdan näme bilen tapawutlanýar? Sapak bermek esasy ünsi okuw tutumynyň giriş bölümine - talyba näme berilýändigine, ýagny, okuw tutumynyň mazmunyna (bilimlere, başarnyklara, endiklere) gönükdirýär. Okatmak bolsa esasy ünsi onuň çykyş bölegine talybyň näme alandygyna gönükdirýär. Üstesine-de talybyň näme alandygy, özleşdirendigi onuň mazmuny ýa-da höwesi nukdaýdan däl-de, okatmagyň şahsyýetiň häzirki we geljekki işi üçin ähmiýeti jähtden bahalandyrylýar.
Sapaklary rus alymy I.N.Kazansew 2 ugra bölýär: 1.Mazmuny boýunça-M. Matematika sapaklary-arifmetika, algebra, geometriýa, trinogeometriýa. 2.Geçiriliş usuly boýunça-M. Amaly, ekskursiýa, tejribe, özbaşdak we beý.
Sapaklar ýerine ýetirilýän işiň logiki yzygiderligi we akyl ýetiriş taýdan: 1.Giriş sapagy. 2.Täze bilimleri özleşdirmek.
Okuwçylaryň bilesigeljiliginiň derejeleri: 1.I dereje-okuwçynyň tanamak, aýyl-saýyl etmäge bolan mümkinçiligi. Umumy düşünje bermekden ybaratdyr. II dereje-reproduktiw- maglumatlary özleşdirmek, seljermek amala aşyrylýar. III dereje-doly derejeli bilimleri ele almak-özleşdirilen maglumatlary mesele çözmekde ýerlikli peýdalanyp bilmekdir. IV dereje- transformasiýa (geçirmek)-ele alan bilimleriniň, başarnyklarynyň we endikleriniň esasynda dürli derejeli meseleleri çözüp bilýär.
Sapak bermekde bilimler okuw dersleri (aýry-aýry ýumuşlar, taglymatlar) arkaly kesgitlenýär. Okadylyşda bolsa bilimler, meseleler, anyk hereketlenýän tutumlar arkaly kesgitlenýär.
Sapagyň berlişi mugallymyň hadysalara we tutumlara garaýşyny şöhlelendirip, okadylyş bolsa okaýanyň nazaryýetini şöhlelendirýär. Mugallymyň garaýşy hemişe giň we çuň bolup, bu bilermen eminiň-ekspertiň garaýşydyr. Ol hemişe diýen ýaly dersiň logikasyna-mantygyna tabyndyr. Okaýanyň garaýşyna belli bir derejede ähmiýete ymtylyş, böleklilik mahsusdyr. Mugallymyň garaýşy esasan umumylykdan ýekelige (deduktiw), talybyňky bolsa-ýekelikden umumylyga (induktiw) ugrukýan häsiýetdedir. Mugallym bilýänini öwredýär. Talyp özüniň entek bilmeýän we başarmaýan zadyny öwrenýär.
|
|
|
Sapak beriş we okadylyş bir-birinden höwesleriniň gönükdirilmesi boýunça tapawutlanýan täsirler toparynyň astynda bolýar. Sapak beriş üçin bu beýleki mugallymlaryň we mekdep administrasiýasynyň täsiri bolýan bolsa, okadylyşa degişlilikde bu hem talyplar, hem uçurymlar we iş berýänler, şeýle hem okuw tutumynyň netijeliligi bilen gyzyklanýan köp sanly beýleki toparlardyr. Hut şonuň üçin ÝOM-niň öňde baryjy mugallymlary okuw girizmek, talybyň ünsüni diňe dogry jogaby agtarmaklyga gönükdirilmekden ony meseläni çözmek başarnygyny ösdürmekliklige gönükdirmek we beýlekiler. Bu babatda Itas toplumlaýyn we has netijeli okadylyş usuly hereketli okadylyş bolup, onda durmuşy ýumuşlar; durmuşy şertlerde ýa-da oňa golaýlaşdyrylan nusgalarda çözülýär. Mekdeplerde sapakdan başga: l.Ekskursiýa (gezelenç) sapagy 3 döwürden durýar-guramaçylyk-geçirilýän döwri-jemleýji döw.
Görnüşleri: -tebigata, muzeýlere, taryhy-medeni ojaklara, edebiýat-önümçilige. 2.Fakultatiw okuwlar (1966-67ý) 3.Seminar okuwlary 4.Praktiki okuwlar. 5.Önümçilik-tejribeligi (UPK). 6.Umumy okuw (leksiýa). 7.Konsultasiýa. 8.Tegelek stol. 9.Referat taýýarlamak. 10.Ýyllyk we diplom işleri we beýlekiler.
Edebiýat:
Esasy edebiýat:
1.Saparmyrat Türkmenbaşy. Ruhnama. A., 2001.
2.Gurbanguly Berdimuhamedow. "Türkmenistanda saglygy goraýyşy ösdürmegiň ylmy esaslary". A., 2007.
3."Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhamedow. Gysgaça terjimehal". A., "Ylym" neşirýaty. 2007.
4.Gurbanguly Berdimuhamedow. "Garaşsyzlyga guwanmak, Watany, halky söýmek bagtdyr". A., 2007.
5.Gurbanguly Berdimuhamedow. Türkmenistan-sagdynlygyň we ruhybelentligiň ýurdy. A., 2007.
6.Täze Galkynyş eýýamy: wakalaryň senenamasy-2007-nji ýyl. A.,2008.
7. .. . - ,1994.
8. . öü. , 1993.
|
|
|
9. . . . - . 1993.
10.. .. : . -: , 1996.
11.. .. . , 1964.
12. .. . .: 6 . - 1. - , , 1982.
13. . . . , 1996.
14. .. , 2 . ,.1983.
15. .. . - : , 1996.
16. .. , 2 . , 1970.
17. .. : . - .1. , 1995.
18. .. . . ., 2- . - 3. -. 1,2. - -, 1951.
19. .. . -, 1995.
20. .., . . . ,1994.
21. . . , 1995.
22. , /. . . ... :.1996.
23.: / .. .. /. .1990.
24. .. : . - :
.1995. 25. . . . , 1973.
25. .. . - , 1947.
26. . . - , 1995. 27. .. : . - . 1990.
Goşmaça edebiýat:
1. . . , 1981.
2. . . , 1990.
3. . . . , 1976.
4. . . : . . -, 1994.
5. . . - . 1. - ,: , 1992.
6. .. .-, 1981.
7. .. : -, 1988.
8. .. . -, 1994.
9. . ., .. . : : . -, -, 1995.
10.. . . . -,: , 1993.
11. . - ,: , 1990.
12.3 . . . -: ,1986.
13. .. . .: 1994.
14. . . .-: , 1991.
15. / . ., ...-, , 1984.
16. . . : .-: ,1996.
17. : -, , 1992.
18. .. : : ..1995.
