Ысқаша теориялық мәліметтер. Бөлшектеп өлшеу, буып түю, белгілеу, тасымалдау мен сақтауӨсімдік майларын бөлшектеп өлшеу ретінді және

Бөлшектеп өлшеу, буып түю, белгілеу, тасымалдау мен сақтау Өсімдік майларын бөлшектеп өлшеу ретінді және өлшенбейтін түрде де жібереді

Тазартылған өсімдік майлары үшін сауда саттық үшін түрлі тароларды пайдаланады – шынылы немесе полимерлі бөтелкелер олардың сыйымдылығы 250, 500, 1000 мл.

Бөтелке майына ауа кірмейтіндей етіп тығынмен тығындайды, әр бөтелгеге этикетка белгісін жабыстырады:

• Өндірістік-кәсіпорынның атауы;

• Оның мекен-жайы, тауарлық белгісі (өзімен бірге);

• Май сорты мен түрлері;

• Граммдық таза салмағы;

• Техникалық шарттары немесе стандарт нөмірі және құю мерзімі (құю мерзімін компостер арқылы қақпаққа қояды).

Шыны бөтелкедегі майлар үшін ұяшық жәшігін полимерлі, картон қораптарда тасымалдайды.

Тасымалдауға арналған өсімдік майлары таза, кебу, бөгде иісті қоспаларынсыз болуы тиіс. Жәшіктерді ашық түрде тасымалдау тазартылған майлармен атмосфералық қысмнан қорғау қажет.

Өсімдік майларын, бөтелкеге құюға негізделген, майлы кісіпорындар деаэрацияға ұшырап тұрады (ауаны жою үшін) және сүзгілеуде олардың түстеріне әр түрлі нәтиже жүргізіледі.

Сауда саттық орындарындағы май, бөтелкеде алдын ала өлшеніп оралған, оларды қараңғы қоймаларда 18 °С температурадан жоғары температурада сақтау негізделген, сақтау мерзімін қадағалау арқылы, әсер етуші нормативті құжаттар орнатылған, (сол құйған күнінен бастап): күнбаңыс, жүгері— 4; жаңғақтық, қыша түсті – 0-6; советтіа тазалаеған— 3; тазаланған мақта — 3; тазаланған мақта — 6.

Белгіленген мерзімі өткенннен соң майды стандарт сапасының талаптарына сәйкес тексереді.

Өсімдік майларын сүзгілеу үшін минималды кепілдік жылдық мерзімі (құю мерзімі): сүзгіленбегендер үшін — 4 ай., сүзгіленгендерге — 6 айлық.

Идентификация мен сапаны сараптау Өсімдік майларының сапасын сынама арқылы анықтаймыз, МЕСТ Р 52062-2003 талаптарына сәйкес бір азық түлік партияарынан алып сынамалды таңдау әдісімен тәртіпке сйкес жасалады.

Сараптаманың бірінші деңгейіндегі өсімдік майларының сапасын бағалау бойынша органалептикалық көрсеткіштер арқылы стандарттармен май түрлерін идентификациялау үшін орташаландырамыз.

Алайда майларды идентификациялау үшін органолепикалық бағалаулар жиі тең болмай шығады, ерекше сүзгіленген майлар үшін,дәмі мен исіне қарай, сонымен қатар майларды фальсификациялау жолында қымбат майларға арзан майларды араластыру арқылы жасалады, мысалы оливка майлары үшін. Зерттелетін азық түліктер үшін май қышқылдарының құрамын анықтайды, ол әр май түрі үшін жасалған.

МЕСТ ТУ нормативтеріне сәйкес негізгі физика-химиялық көрсеткіштерді анықтап май сапасын бағалап анықтайды.

Материалдар мен қажетті ыдыстар:

1. Петройдық эфир

2. Стакан

3. Функциякүкіртті қышқыл

4. Қамсыздандыру қондырғылары

Өсімдік майларының көпшілігінің дәмі мен исі әр түріне сәйкес жасалады, зерттелетін майдың табиғилығын орнату үшін исі мен дәмдік сипаттамасы бойынша (подсолнечное, соевое, кукурузное и т.д). сынаманың дәмі мен исі кейбір ерітінділер мен майлардың бар екендігін тауып, экстрактты майлардағы бензиннің жиілігі болып табылады. Бұл майлардың көрсеткіш дірежесінің сипаттамасы. Ақау татыған майлар, өткір ащы дәмімен, сонымен қатар иістенген, көгерген немесе шіріген сапасыз болып табылады.

Иісі қолдың сыртқы жоғарғы бөлігінде немесе алақанды сүрткенде және шыны пластинкаға жұқа қабатпен 20ºС температурада майды анықтаймыз. Майдың исін күшейту үшін 50ºС қыздыру қажет.

Дәмі бөлме температурасында майдың дәмін көріп анықтайды.

Түсі табиғат құрамындағы пигментті майлар: түсі сары бояулар каротин мен ксантофил (күнбағыс, соялық, жүгері, оливкалық және тағы басқа майлар); көк түсті әр түрлі құрамында хлорофилы бар (арсылдау, конопляндық); қанық қоңыр түстен қара түске дейінгі госсипола (мақта майы). Ашық түспен боялған сүзгіленбеген май болып таылады.

Майдың түсін анықтау үшін түссіз стаканға немесе мөлдір түсті шыныға 50 мм құйып ақ фондф жарыққа апарып көреді.

Мөлдірлігі —майдың сыртқы бөліктерін тазалау деңгейімен сипатталатын көрсеткіштер. Май сорты жоғары болған сайын, оның мөлдірлігі жоғары және тұнба көлемі аз және стандартқа сәйкес орташаландырамыз (белгілі көлемге сәйкес).

Майдың мөлдірлігін анықтау үшін цилиндір көлемінде тұнғаннан бөлме температурасынан кейін 100см³ ағымдағы 24 сағ жүзеге асырылады. Тұнған майды ақ фонда және жарық көмегімен қарастырылады.

Өсімдік майларының түсін анықтау. Түстілігі—бұл бояудың интесивтілігі есебінен майдағы комплексты пигменттердің есебімен жасалады; барлық сұйық майлар үшін анықталады, одан басқа мақта, йодты шкала бойынша 100 ден 0 дейін түсті шартты бірлік санымен анықталады, ал мақталар үшін—шкала бойынша қызыл бірлік шартымен негізделеді (сары түсті бірлік көлемінен қызыл түсті бірлік көлеміне белгілеу болып табылады). Түсті түс өлшегіш көмегімен стандартты әр түрлі түсті шыны құрамымен анықтаймыз.

Сары майлардың түрлі түсті санын анықтау йод ерітіндісінің стандартты шкаласы арқылы жүргізіледі және еркін йодтардың миллиграм көлемімен анықталады, стандартты йод ерітіндісінің құрамында 100 см³, сол бір бояулардың интенсивтілігімен майды қолдануына қарай (қабат қалыңдығы 1 см) жасалады.

Шкала стандартты сулы йод ерітіндісінің 14 эталонының даму жолымен жасалады, ондағы 1 мг йод құрамында 1 см³ (өлшемдік колбада 250 см³ келесі судың 1 см³ иод калиында 0,5 г йод пен 0,25 г стандартты ерітінді жолымен дайындалады).

Түрлі түсті белгіленген эталон саны мен даму дәрежесі кестеде.30.1. көрсетілген

Кесте 6.1

Түсті сандардың кестесі

№ сынамалар	Йод ерітіндісінің стандартты көлемі, см³	Дистилденген су көлемі, см³	Түрлі түсті сандар
	10,0	—
	9,0	1,0
	8,0	2,0
	7,0	3,0
	6,0	4,0
	5,0	5,0
	4,0	6,0
	3,0	7,0
	2,5	7,5
	2,0	8,0
	1,5	8,5
	1,0	9,0
	0,5	9,5
	0,1	9,9

 

Жұмыстың орындалу тәртібі. Майды бірдей диаметірлі эталонмен сынамаға құйып белгіленген бояудың интенсивтілігін мен өтетін түсті тексереді.Май түсі оның бояуымен сәйкес келгенде орнатады оның бояуы эталон шкаласы мен стандартты ерітіндінің әр түрлі түсті санына сәйкес орнатылады.

Жұмыстың орындау нәтижесікестеде.30.2. көрсетілген.

Кестеде 6.2

Май сапасының органолептикалық көрсеткіштері

Көрсеткіштері	МЕСТ бойынша сипаттамасы	Нақты мәліметтер	Майдың түрлері	сорты
1.Исі мен дәмі
2.Түсі
3.Мөлдірлігі
4.Негігі тұнбасы

Қорытындысы майдың сорты мен түрлерін орнату__________________

Майдың қышқылдық санын анықтау. Майдағы еркін май қышқылдарының негізгі әдіспен жиналған гидролитикалық глицириндердің шашырауы мен бір бөліктерінің қышқылға айналуы, жарықта сақтау кезеңіндегі құрамындағы көлемін анықтау болып таылады.

Бұл көрсеткіш жаңа май дәрежесімен сипатталады және оны сақтау кезінде ол өседі: қышқыл саны көп болған сайын, жаңа май көлемі азаяды.

Қышқыл санын анықтау әдісі бойынша өсімдік майының белгілі массасының еруімен қышқыл майларының гидроксидімен калий мен натрий еркін майларды титірлеу.

Жұмысты орындау тәртібі. Соңғы колба сыйымдылығы 150—200 см³ шамамен 2—3 г қолданылатын майды өлшеп аламыз (0,01гдәлдікпен), 25 см³ нейтралды қоспамен (этилді эфир мен этилді спирт), 5—6 тамшы фенолфталеинді құйып қосып шайқаймыз. Егер мұндай әдіспен май ерімеген болса, онда оны су баннасында шамалап қыздырамыз және 15—20ºС температурада қыздырамыз.

Алынған ерітіндіні калий мен натрий концентратымен 0,1 моль/дм³ дейін ашық қызыл түске дейін 1 мин уақыт мезетіне дейін жойылмай тұрады.

Нейтралды қоспа ерітіндісіндегі 40 см³ майдың таза салмағы 1—2 г алып 6 мг жоғары қышқыл май көлемін аламыз.

Нейтрализацияға қажетті қышқыл саны (Хк.ч) натри мен калийдің милиграмдық көлемімен анықталады

Еркін май қышқылдары, 1 г майқұрамын формула бойынша анықтаймыз Хк.ч = 5,611·КV/m,

мұнда 5,611— калий мен натрий концентрациясының ерітіндісі

0,1 моль/дм³ (бұл көбейткішті қолдану тәуелділігі сілті атауымен қолданылады);

К—калий мен натрий концентрациясын түзету

0,1 моль/дм³;

V—калий ерітіндісі мен натрий концентрациясының ерітінді көлемі

0,1 моль/дм³, титірлеуге шығындалғаны, см³;

m—зерттелетін майдың таза салмағы, г.

Майдағы тотық санын анықтау. Өсімдік майының тотық көлемі — бұл шартты көлемі,пайыз бойынша йод көлемімен анықталады, эквивалентті йодты—сутек қышқылымен, гидрототықты өсімдік май тобы мен стандартты тотық шарттарымен жасалады.

Азық түлік майларын бүлдіретін алғашқы қышқылдар, гидрототықты және тотықты түзумен сақтау үдерісіндегі қышқылдардың нәтижесінде тотық көлеміне сәйкес майдың бұзылуымен сипатталады.

Йодометрлік әдіс негізгі майдың өзара алмасуы тотықпен гидрототық құрамымен қанық сулы йодты калий ерітіндісімен қышқылды ортадағы йодты крахмалдың көгеруімен индикатор ретінде қолданылып анықталады. Бөлінген йод ерітіндісін гипосульфит концентрациясымен 0,01 моль/дм³ титірлейді.

Жұмыстың орындалу тәртібі. Соңғы колба сыйымдылығы бойынша 200—250 см³ тығыны арқылы аналитикалық тараздарда майдың таза салмағын шамамен 1 г колба қабырғасы бойынша, май дақтарын жуу арқылы,цилиндірден 10 см³ хлороформаны, ал содан басқа цилиндірден 10 см³ мұзды сілті қышқылын құйып алады. Жаңа дайындалған қанық йод калийді 0,5 см³ жылдам құйып алады. Колбаны тығынмен жауып, құрамын айналдыру қозғалысымен араластырамыз және құм сағатты бір мезетте айналдырады немесе секундамерге енгіземіз.Колбаны қараңғы жерге 3 мин қалдырамыз.

Крахмал ерітіндісінің 1-пайызын 1 см³ алдын ала дистилденген су арқылы 100 см³ құйып алады. Гипосульфит концентрациясының 0,01 моль/дм³ ерітіндісі көк бояуға дейін жойылады.

Реактив жиілігін тексеру үшін бақылау анықтамаларын жүргізеді (майсыз).

Тотық санын (Х _п.ч) йод пайызымен формула бойынша анықтау

Х _п.ч = (V- V₁)K·0.00127·100/m = 0,127(V- V₁)K/ m,

МұндаV— гипосульфит концентрациясының ерітінді көлемі 0,01 моль/дм³, майдың таза салмағын іс тәжірибе негізінде титірлеу шығымы арқылы жүргізіледі, см³;

V₁—гипосульфитті концентрация ерітіндісінің көлемі 0,01 моль/дм³, бақылау нәтижесін жүргізгендегі титірлеу шығымы (майсыз), см³;

m—зерттелетін майдың таза салмағы, г;

К—нақты ерітінді концентрациясын 0,01 моль/дм³есептеу үшін гтпосульфит ерітіндісін тексеру коэффициенті;

0,00127—йодтың граммдық көлемі, гипосульфит концентрациясы мен 0,01 моль/дм³ ерітіндінің эквиваленті 1 см³

Тотық санын есептеу үшін килограмдық майдағы белсенді оттек микромольының, йодтың келесі пайызық коэффицентін көбейту арқылы санын есептейміз.

Альдегидтерді анықтау. Қышқылдану үдерісі иіс пен дәмнің жағымсыз әсерінен пайда болады, одан басқа майларды сақтау кезінде еріп ағады жүргізілетін химиялық құрамның өзгерісін шақырады.

Көк зеңіл басу нәтижесінде алдегитердің химиялық ауысуымын кетандар, төмен молекулалы май қышқылдары мен басқа да қоспалар, арнайы иістерді тасымалдаушылар болып табылады және жағымсыз әсер береді, кейде ащы дәм де шығарады.Бұл өзгерістерге қанық емес май қышқылдары үлкен жағдайларда өзгеріске ұшырайды.

Фуксинокүкірт қышқылының реакциясымен негізгі сапалы Шошин мен Инихов альдегид әдісі бойынша анықтайды. Ол үшін фуксинокүкірт қышқыл ерітіндісін дайындайдыNaHSO3 күштілігі 27,4% мен фуксин су ерітіндісіне (1:1000) 2 см³ фуксинокүкірт қышқыл ерітіндісін қосады NaHSO3, 1 сағаттан соң осы ерітіндіге 1 см³ түтінді тұз қышқылын қосады. Дайындалғанерітінді түссіз болуы қажет.

Жұмыстың орындалу тәртібі. Өсімдік майының таза салмағы шамамен1г ертіту арқылы 10 см³ эфирді құюмен 2 см³ бұл ерітіндіні стаканда араластырады, оған дайындалған 1см³ фуксинокүкірт қышқыл ерітіндісін қосады. Қоспаны сілкіп қозғаған соң 1 мин қалдырады. Одан екі қабат түзіледі: төменгі сулы және жоғарғы майлы.

Альдегидтер сарапталатын төменгі сулы май қабатында қызыл – күңгірт түске боялады. Бұл қабаттың боялу интенсивтілігі майдағы альдегиттердің құрамына байланысты болып келеді.Кейде бұл боялу 1 сағ соң шығады, жаңа майларда олар болмайды.