.


:




:

































 

 

 

 





 

- - , -.

. , . 13- . . 1919.

, / / / /.

, .

1923. . , / 1906./ , .

, , , - .

1926. . . , , . , . : " " / ... /. . " " /1924./.

. 1920~ .

, , , .

1931. . . , " " / /. 1964 ..

30- . . , , , , , .

1931. 1950. , / , , ../, 1954. .. - . : 1932. / ./, 1933., 1934., 1935., 1936. / ./ 1937.. 4 1947., 1948., 1951. 1954..

1936. " ", 1937. " ", 1953. 1936. . , 1953. 2-5. 1933. "- ., 1936. " " / ./. , 1952. . " " /, /. , " ". , .

- . , , . /1931., 1932., 1935., 1936 1955./ 60 - , , ., . "", "", "", " ", " ", " ", " ", " ", " ", " ", " -", "", "", "", " ", " ", " " .. , . . " / 1939 1956../, . 1956. " " . . . . "", " ", " " "", 4- " " " " 4 , , , .

, . , :

 

, , ,

.

.

, ,

,

,

á á

,

,

.

 

( )

 

50- . "", .. , , , .

, . , . , , , , , , , , .

, , , , , , . .. , ., ., ., ., - . . 1936. " " 35 , / ./. . , 1944, , ., , , . 10 , : " "/1948./, " " /. 1952./, " " /. 1957/, " " / , , 1963./, " " / , 1960./ . , " -", .

., , , .

, . : . , . . , . . - , , .

. , . ., ., ., ., .. . , ", - ". , . . . , , . : , - .

 

20 1976. .

*

 

Keda Emînê Evdal di karê pêşketina kûltûra kurdan, lêgerînên êtnografîya û zargotina gelê kurd, parzûnkirin-analîzkirina wan ya zanyarî da pir e. Ewî qinyat-matêrîyalên vê xebatê hela ji sala 1926an, li hemû cî û wargehên Komara Ermenîstanê yên kurd lê diman, herwiha li Laçînê (Azirbêcanê) û Gurcistanê destpê kirîye berev kirîye.

Di arşîva Înstîtûta Arkêologîyê û Êtnografîyê ya Akadêmîya Zanyarî ya Komara Ermenîstanê da destnivîsa xebata Emînê Evdal ya bi sernivîsa Bawermendîyên êzdîyan û bere-bere hilanîna paşmayînên wan di qewilên Sovêtîyê da û derheqa wê xebatê da nivîseke rêzkirî ya bi sernavê Berevok derheqa warên jîyana kurdên êzdî, destpêka cîwarbûna wan û bawermendîyên wan da têne xweykirin-parastinê.

Emînê Evdal dinivîse: Armanca me ew e, ku ser bingehê matêrîyalên êtnografîyê, piranî yên deştê, em bikevine kûraya jîyana kurdan ya eşîrtîyê (patrîarkal), dîrok, jîyan, bawermendî û pirsên bi ayîna dînê êzdîyan va girêdayî raxine ber çevên xwendevanan.

Gerekê bê destnîşankirinê, ku bi xudanê pirtûkê ra li hev hatîye bawermendî û erf û edetên miletê xwe bi awayekî ulmî-zanyarî şiroveke. Herwiha kemala vê pirtûkê ya çavkanîzanîyê jî heye.

Ev berhem weke 50 sal berê hatîye nivîsar û lema jî li ser wê mora propoganda Sovêtîyê ya salên 30-40î heye.

Salên pey ra ji alîyê zanyarên kurd, ermenî û miletên mayîn da lêkolînên teze hatine kirinê û di derheqa gelê kurd, herwiha di derheqa kurdên êzdî da gelek berhemên hêja derketine.

Serdestîyeke zanyarê bi nav û deng Emînê Evdal di wê yekê da ne, ku ewî karibûye kûltûra gelê xwe ya ruhanîyê - erf û edet û bawermendîyên wê - bi awayê zanyarî raxe ber çevan.

Emînê Evdal di vê berhema xwe da kurdan û êzdîyan wek miletekî dibîne û îzbat dike, ku ew tenê bi dînê xwe va ji hev cuda dibin. Di vê berhemê da binavkirinên wek kurd, êzdî, êzdîyên kurd, kurdên êzdî têne bikaranînê.

Emînê Evdal bi gelê xwe, bi mîrata wê ya kûltûrîyê ra amin maye û me jî hewil daye bi wê aminayê berhema wî wek ku nivîsîye bigihînine xwendevanan.

 

Rêdaktor - doktorê dîrokê S. G. Hobosyan

 

 

, .

1926. , // .

. " " " -, ".

: " , -, , ."

, , , .

50 30-40- .

, , , , -.

. , .

. - , . "", "", "-".

. , . , , .

 

.

 

Pêşgotin

Kurd, herwiha kurdên êzdî, ji gelên Asîya Pêş yên herî kevnare ne. Kurd niha li Îraqê, Tirkîyê, Îranê û Sûrîyê, beşeke biçûk jî li Ermenîstanê, Gurcistanê, Azirbêcanê, Asîya Navîn û Pakîstanê da dijîn.

Sala 1834an, wextê şerê di navbrea tirkan û ereban da, tirkan bona kurdên êzdî bikine bin hukumê xwe, bi destî zorê wana bikine musulman, dest bi xweserîtîyan û zordestîyan kirin. Çend êl û eşîretên kurdan, wek Rojkî û Sîpikî, ji dest zordarîyê warên xwe hîştin û ji Îraqê mihacirî herêma Eyntabê bûn.

Di salên 1877-78an da wextê şerê di navbera Rûsîyayê û Tirkîyê kurdên êzdî ji dest zordestîyên tirkan warê xwe hîştin û mihacirî Qersê, herêma Dîgorê û Vaspûrakanê bûn. Di dema şerê hemcihanê yê yekemîn da ew mihacirî Ermenîstana Rohilatê dibin û li navçeyên Talînê, Aparanê, Hoktêmbêryanê û Êçmîazînê bi cîh dibin, pareke wan jî berê xwe dide Gurcistanê, piranîya wan li bajarê Tbîlîsîyê, û heta îro jî li wir dijîn.

Kurd bi heywanxwedîkirinê û xwelîbêcerkirinê va mijûl dibin. Kurdên êzdî, ku bi sedsalan bi ermenîyan û ereban ra jîne, di hêla malhebûnîyê, kûltûrîyê û jîyana rojane da gelek tişt ji hev hîn bûne. Xwesma kûltûra wan gelan ya ruhanî tesîreke mezin li ser wan kirîye. Kurdên êzdî gelek caran diçine wargehên ziyaretî yên ermenîyan û ereban, li wir qurbanan didin û ebabetîyê dikin.

Kurdên êzdî û kurdên musulman bi kurdî dipeyîvin, eref û edetên wan yek in, pêşîyên wan Mîdîyayî ne, ku ermenî ji wan ra herwiha Mar jî dibêjin, navên wan eynî ne, kinc û bergên wan eynî ne, wergirtina wan wekehev e, lê dînê musulmanîyê di gelek waran da ew dûrî hev xistine.

Ji dîrokê eyan e, ku di sedsala 7an da li perçekî dinyayê dînê Mihemedîyê xuliqî û perveda, perçekî eşîret û miletan bi destî şûr bûne musulman. Piranîya kurdan bû musulman, perçekî biçûk jî - kurdên êzdî, ku li dor û berên zincîra çiyayê kurdan da dijîtin, ji êrîş û zordestîyên ereban dûr man, mihemedî qebûl nekirin û heta îro jî ser dînê xwe yê pûtperestîyê mane. Ji ber ku karê wan yê hîmlî heywanxwedîkirin û xwelîbêcerkirin bû, ew di dem û dewrana derebegîyê (fêodalîyê) da dijîtin, di hêla hebandinê da ew ji dînê xwe derneketin. Niha piranîya kurdên êzdî yên Sûrîyê û Îraqê xwelîbêcerkir û heywanxwedîkir in, bi jîyana eşîrtîyê- qebîlîyê û pismatîyê-qewimtîyê va dijîn.

Serokê kurdên êzdî yê dînî-ruhanî Mîrê wan e, ku li herêma Mûsilê, navçeya Şengalê dijî. Ew her sal qewalan dişîne cî û wargehên ku êzdî lê dimînin bona propogandakirina bîr û bawerîyên Şêxadî.

Di vê berhemê da emê hewil bidin bi nivîsên êtnografîyê, zargotinê bikevine nava kûraya jîyana kurdan ya derebegîyê û gorî wê jî emê ayîna dînê kurdên êzdî û bîr û bawerîyên wan yên dînî raxine ber çevan.

Armanca me ya sereke ew e, ku li ser hîmê îzbatîyên êtnografîyê bikevine nava kûraya jîyana kurdên di dema fêodalîyê û dîroka kurdên êzdî ya buhurî, cûrê jîyana wan, hebandin û bawermendîyên wan raberî we bikin.

 

 

 

, -, . , , , , .

- 1834., , -, , , , .

- 1877-1878.., , - - , 1914-1918.. , , , , - , ..

, , - . , , , , . - . , - , , .

- - , , , ., , .

, 7 . . , , -, , , - - . -, , - , . - , , /[1] [2]/ .

[3]// - , . - [4] - / - : /.

, -.

-, , .

 

I. Bawermendîyên kurdên êzdî





:


: 2016-11-18; !; : 463 |


:

:

, ; , .
==> ...

1898 - | 1682 -


© 2015-2024 lektsii.org - -

: 0.049 .