.


:




:

































 

 

 

 


Hebandina pêşîyan 3




4. .

5. (kulek). , , , , , .

, , .

, , , , , , , .

, - , , , , . , , , . : " , (Tu dibêjî cin pera duxun).

-, . ( ). "" , , , , .

, , , , , . : , , " " (cin lexistin), " "(hatîye grêdan), , [102] (xîyet) . .

.

. , . , .

, . .[103] , , , , . .

(Sibet) - ( ). , , , . , : ", , " (Ya Melekêtaûs tu min ji sibetê xilazke). , , , - , .

, . , , . , , . , , . , , , , .. , .

- . , , , , . , , , , . , , . , , .

, , .[104]

, , , . .

, , (), .

.

., , .[105]

. , ( ). - , - . , . , . , . , , .

, . , . [106], , , , , () . , . - ,- , , .

, . , , , . , , , , , , , , . , , , , , , . [107].

. , , , , , . , , , . .

. , , , , [108] (Cinaketî).

, , , . . - , , , . x , , , . , , .

, .

"" Mx, , - ( ). - , , .

, - (horî-pêrî) (xûşktî dikin) . , - , . , , , , , , . - , , .

, , - . , .

, - , . . - , . , , .

-, , , , , . .

, (Milyaketê qene)[109] ,

, , . . .

.

, , , .

- , . 30- 19 .

. : " , " (Milyaketê qene, bereketê bide) " , "(Milyaketê qene, bira zêdebe qewata vî kurî)

, , , , 10-12 . . -, , . -, , , , , , , . [110] , !?

. [111], .

, (Milyaketê pifdikin)[112], , .

. , "" . , . , . , , .

, , : , , .

" " / / .

" " / / (şiva qudratê), "". : , , , . . . , , . , , . , - , .

. .

, , .

, , - .

, . / /. - . , . , , . , .

, , .

, , , , , .

"" , . 3000 , . , , .

, - , :

-, , . , !?

. . , .

. , , .

, , .

" . "[113].

 

 

5. Hebandina hêşinayê

Bal êzdîyan edetên mayîn jî hene, ku gorî wan li wê dinê emir berdewam e. Ew di wan edetan da jî xuya dibe, ku jina bî an jî jinên pismamên kesên mirî porê xwe jê dikirin û bi mêrê xwe an jî pismamê xwe ra çel dikirin. Hela di ser da jî wek nîşana aminayê û hizkirinê ser çevên xwe pencerû dikirin, li serê xwe dixistin, şîna giran dikirin.

Di bawermendîyên kurdên êzdî da hebandina hêşinayê (şînkayê) û heywanan cîkî berbiçev digire.

Di jîyana merivan ya aborî da xwesma dar xwedî kemaleke (rol) mezin bûne. Meriv ji daran fêkî û ardû (şewat) distînin, ji daran hacet, dezgeh, xanî, ziyaret, qesir û qonax, koçk û sera û tiştên din çê dikin. Ango, dar bona merivan mecala jîyanê bû û bêy wê jîyan nedihate texmînkirin.

Çend berên (ber ji qebîlan biçûktir in.- T.X.) kurdên êzdî bi navên hêşinayê û heywanan va hatine binavkirinê, wek Gabelekî, Mendikî, Pîvazî, Maravî an jî Baravî û yên din. Ev yek bal gelek miletên dinyayê heye. Di nav paşnavên rûsan da gelek navên wisa hene, wek Volkov, Solovyov, Orlov, Mêdvêdêv, Livov, Vasîlkov, Ryabînîn û yên din. Di nav ermenîyan da jî ev nav hene: Yêznak, Yêznîk, Inzak, Koryûn, Varaz, Aslan, Arsvîk, Şûşan, Saxîk, Rêhan, Vardîtêr, Manûşak û yên din.

Çend qebîlên hindên Amêrîkayê navên Gur, Hirç, Teyr, Karxezal, Qubeqaz û yên din li xwe dikirin[114].

Ji ber ku ji heywanan kar (menfeet) heye, merivan hinek ji wan heywanan jî hebandine.

Di nav hemû miletan da ji hêşinayê ji hemûyan pirtir dar hatine hebandin. Di nav kurdan da ji hemûyan bêtir dara bîyê hatîye hebandin. Kurdan ew hesab kirine wek sîmvola hebûnê, bereketê, ekindarîyê, xilazbûna ji nexweşîyan, qeda û belayan. Ruhê, ku bi fikira kurdan di darê da bi cîh bûye, jê ra digotin Melekşah.

Ruhekî ha di mîtologîya gurcan da heye û gurcên xevsûr jê ra Gêorgî dibêjin. Berî nanxwerinê xevsûr berê xwe didane wî ruhî û dibêjin: Ser vê sifira nan, bi van kas û mûman bira Xwedê te di qada bilind da xweyke, ey Gêorgî, horîyê dara gûzê[115].

A ji van nimûneyan xuya dibe, ku rola hêşinayê, ango gul û gîhan di jîyana merivayê da çiqasî mezin e.

Êzdî ser wê bawerîyê bûn, ku di wan dar û hêşinayan da ruhên qenc veşartîne, yên ku ruh û bîn didine dinya hêşinayê û terewilan, kontrolîyê li pêşketina wan dikin. Ew ruh bi destî wan daran ber didine merivan, daxazên wan pêk tînin, lema jî kurd ji wan daran ra dibêjin Dara mirazan.

Bal êzdîyan şayînetîyên bi daran va girêdayî hebûn, ku her sal di baharê da dihatine derbazkirinê. Kurdan di dema şayînetîyan da xwerin û heywanên ku ji bo qurbanê serjê kiribûn, hildidan û diçûne bal dara ku dihebandin, li wir qurban didan û gorî erf û edetan roja xwe derbaz dikirin. Ji van şayînetîyan ra digotin Bindarûk.

Yek ji wan daran li başûrê gundê Qaltaxçîyê da, li navçeya Spîtakê, komara Ermenîstanê, rex çîyê da ne. Ew çiya û dar li vir wek ziyaret têne hebandin. Kurdê ku diçû Bindarûkê, piştî ku qurban dida, paşê dua li darê dikir û digot: Melekşahê, tu bigihînî mirazê min.

Keçên bengîbûyî berê xwe didane darê û jê rica dikirin:

 

Darê, dara mirazan

Darê, dara nexweşan

Melekşahê bikir

Tu mirazê min bikî.

 

Pişt ra ji kanîya ber darê av vedixwerin, hinek xwelî davîtine devê xwe û bona bigihîjine mirazê xwe, rica ji Melekşah dikirin. Wisa xuya ye, ku ev heytehol di dema berî dewrana me da jî hebûye, dema bi hebandina daran ra tevayî, hebandina avê û xwelîyê jî hebûye.

Ji berê berê da kurdan perçeyên qumaşan bi çiqilên darên ziyaretî va dikirin û bi fikira me ev edet jî cûrekî qurbandayînê bûye. Dema êzdî diçine Bindarûkê, ji kincên xwe perçeyek dibirin û bi çiqilên daran va dikin. Ev yek ji bo wê yekê dihate kirinê, ku dilê ruhên daran bikirin, xên ji ku dewar û teyrede wek qurban didan, kinc jî dîyarî Melekşah dikirin, bona ku jina zarokan nayne, zarok banîyana, merivê feqîr dewlemend bûya, merivê nexweş qenc bûya, kesên bengî bi mirazên xwe şa bûna û h.w.d.

Di nav gelê ermenîyan da jî ew fikira ku bi dara mirazan va girêdaye û wê bi berdayîna jinan va tê girêdanê, gelek belavbûyî bûye. Ew bi çend cûreyan va heta îro jî maye. Li gelek cîyan daristan, kanî, darên taybet hebûne, ku hatine hebandin. Xwesma darên mirazan yên dewatan eyan e, ku jê ra Dara zavê [116] dibêjin.

Êzdîyên navçeya Elegezê di dema dewatan da çiqilê darê bi fêkîyan va dixemilandin, dareke taybet dixistine navê. Dema bûka teze ji şêmîkê lingên xwe davîte malê, hevalên zavê ew dar ser serê bûk û zavê da dadiweşandin û digotin: Zava û bûk bira mîna vê darê bi ber bin, mala zavê tijî zar bin. Wek em dibînin, dara mirazan ku di şayînetîya dewatê da ser serê bûk û zavê da dadiweşînin, sîmvola berdayînê, bextewarîyê, şênayê û malavayîyê ye.

Hebandina dara mirazan bal kurdên Farizistanê jî hebûye. Ewana jî gelek perçeyên cilan bi darê va darda dikin, merivên dîndar ber wê darê çok vedidin û sond dixun, dua dikin bona mirazên wan bê sêrî[117].

Keç û xortên kurdan, herwiha kesên nûzewicî jî, dema diçûne Bindarûkê, bi xemxurî berbirî darên ziyaretî dibûn, ew av didan, tîmar dikirin, heta berên wê darê nedixwerin. Ev yek me tîne ser wê bawerîyê, ku di nav kurdan da jî ew dar wek tiberk hatîye hesibandin.

Hebandina daran di nav ermenîyan da jî bi fireyî belavbûyî ye, xwesma darên bi navên dodo û sos [118].

Êzdî piştî ku li Bindarûkê qurban didan û gorî erf û edetan heytehol dikirin, paşê govend digirtin, sitiranên derheqa Bindarûkê da digotin. Li jêr em çarxeteke ji wê kilamê tînin. Li wir jina ku zarokan nayne, hîvî ji Melekşahê darê dike, ku zarok jê ra bibin:

 

Melekşah tu dizanî

Kunde didim ber te, tu dizanî

Ewledekî bide min, tu idzanî

Melekşah tu dizanî.

 

Ev edetê ku boy xatirê ruhên daran qurbanan didin û heyteholan derbaz dikin, bal miletê Gallan jî heye[119].

Em vî edetî bal gelek miletên cihanê dibînin. Miletê Pişav, ku li Gurcistanê dijîn, şikênandina daran, xwesma li daristanan tiştekî guneh dihesibandin[120].

Êzdî ser wê bawerîyê bûn, ku Melekşah di koka darên mirazan da diman. Ji ber wê jî qedexe bû wan daran bibirin, çiqilên wan bişkênin, belgên wan daweşînin û berên wan bixun. Bi dilrehmî û dilovanî li wan daran dinihêrîn.

Dewrêşê mêrxasê hikyata kurdan ya Dewrêş ditirse ji nav daristanê ra here, ji ber ku bi fikira wî ruhên ku di nav daran da dijîn, dikarin li wî xin.

Fikreke wa derheqa dara mirazan da bal ermenîyên Varandayê heye û li wir dara bi navê Têkêon tê hebandinê[121].

Bedirê mêrxasê hikyata Destegul dixweze bi tîra xwe li wan kêvrûşkan xe, ku ranêzîkayî wê darê dikirin. Dar diinte û dest pê dike bi wî xortî ra dipeyîve.

Gorî êzdîyan, gava çiqilên wan daran dibirin, ew dengên taybetî derdixin, tu dibêjî qey bare-bar û ofe-ofa wan e û hemû ruhberên der û doran ew deng dibihên. Ew tê wê maneyê ku ew dar gazinê xwe dike.





:


: 2016-11-18; !; : 485 |


:

:

, ,
==> ...

1719 - | 1643 -


© 2015-2024 lektsii.org - -

: 0.049 .