Сабақтың тақырыбы: Отбасы жайлы түсінік

АЗАҚ ТІЛІ

 

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН

А.Е.Абдрахманова

Ж.Б.Абдулла

 

 

                            

 

 

 

                                         Астана-2016

 

С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті

 

С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ АҚ Әдістемелік кеңесінің отырысында талқыланды және мақұлданды Хаттама № «_____» ____ 20 __ ж.

БЕКІТЕМІН                                                                        «С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ» АҚБасқарма төрағасының бірінші орынбасары А.М.Әбдіров __________   «_____»__20 ___ж.

 

Қазақ тілі

 

Құрастырушылар: ф.ғ.к., аға оқытушы А.Е. Абдрахманова,

п.ғ.м. Ж.Б.Абдулла      

                                       

Рецензенттер: ф.ғ.к., доцент А.С. Нұржанова

 

ОӘК-ді құрастыруға МЖМБС пен 2014 жылы әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің құрастырған жалпы білім беру пәндері бойынша пәндердің типтік оқу бағдарламасы негіз болды.

ҚР БжҒМ «16» тамыздағы 2013 ж. №343 бұйрығымен бекітілген «Қазақ тілі» пәнінің типтік бағдарламасы (МЖМБС міндетті компонентінің пәндері үшін) типтік бағдарлама негізінде жұмыс оқу жоспарына сәйкес С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ жоғары оқу орнының В2 деңгейлері бойынша оқитын барлық мамандықтар студенттері үшін құрастырылған.

 

 

Қазақ және орыс тілдері кафедра мәжілісінде қаралды және мақұлданды                                                                                      

Хаттама №____ «____» _____________ 20 __ ж. 

 

Гуманитарлық факультеті әдістемелік комиссия мәжілісінде қаралды және мақұлданды                                                                                             

Хаттама  №____ «____» _____________ 20__ ж. 

Рметті студент!

Қазіргі кезде қоғам өмірінде жаңа қарқын өріс алып, бәсекеге қабілетті, өз тілін жетік білетін мамандарға деген сұраныс артуда. Әсіресе, мемлекеттік тілге деген сұраныс пен талап күннен-күнге күшеюде. Бүгінгі жоғары оқу орындарының алдында тұрған үлкен міндет – ой өрісі жоғары, білім нәрімен жан-жақты қамтамасыз етілген, қазақ тілін жоғары деңгейде білетін және сол тілде ой өрбіте алатын, қызықты тақырыптарды қозғай білетін, өмірге деген оң көзқарасты, білікті де білгір мамандарды даярлау. Бұл еңбек сондай міндеттерді шешуді көздейді.

Жалпы, пәннің өзіне келетін болсақ, «Қазақ тілі» жоғары оқу орындарында Мемлекеттік білім беру стандартына сай оқытылатын міндетті пәндердің бірі болып табылады. Және ол орта мектеп бағдарламасындағы қазақ тілі пәнінен өзгеше. Қазақ тілі ҚР Білім және ғылым министрлігінің 14.02.2011 жылғы №4 бұйрығымен бекітіліп, Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінен 2013 жылы әзірленіп шыққан типтік бағдарлама негізінде оқытылады. Осыған орай біз құрастырып отырған бұл оқу-әдістемелік кешен де сол типтік бағдарламада көрсетілген модульдер мен тақырыптарға сай жасалған.

Оқу-әдістемелік кешенде берілген материалдар сіздердің қоғам өміріндегі жайттардан хабардар болуларыңызды көздей отырып, Сіздің қоршаған ортада қазақ тілінде еркін қарым-қатынасқа түсуіңізге, яғни сөйлеу біліктілігін жетілдіруіңізге, лексикалық қорыңызды молайтуға мүмкіндік береді. Жағдаятқа сәйкес ойыңызды еркін жеткізуге, қойылған сұраққа білікті, әрі ұтқыр жауап беруге дағдыландырады.

Еңбектегі лексикалық материалдар мен грамматикалық тапсырмалар мазмұндық жақтан сабақтасып, бір мақсатты жүйеде берілген. Сөйлеу әрекетінің төрт қағидаты (тыңдалым, оқылым, айтылым, жазылым) қамтылған. Мәтіндерге байланысты түрлі деңгейдегі сызба, кесте, жаттығулар түріндегі тапсырмаларды орындау арқылы сіз біліміңізді бекітіп, мәтінді еске сақтайтыныңызға сенімдіміз.

Қазіргі білім беру орындарының мақсаты тек қана біліммен қаруланған «кибернетикалық тұлға» дайындап шығару емес, еліне адал еңбек ететін, ар-намыс, адамгершілік қасиеттерді жоғары қоятын білікті де білгір, ұлағатты маман даярлау болғандықтан, біз тәрбиелік мәні бар даналық сөздерді де беруге тырыстық.

Оқу-әдістемелік кешенді жоғары оқу орындарының барлық мамандықтарында тілді білу деңгейі В1 1 курста білім алатын студенттерге қазақ тілі пәнін оқытуда қолдануға болады.

 

ОТБАСЫ. НЕКЕ. БАСПАНА. БАЛА ТӘРБИЕСІ

АНЫҚТАУЫШТЫҚ ҚАТЫНАС

сабақтың тақырыбы: Отбасы жайлы түсінік

 

ТЫҢДАЛЫМ

1-тапсырма. Жаңа сөздермен танысыңыздар:

үлгілі – примерный

өзгешелік – особенность, различие

үйрету – учить, обучать, научить

бөлісу – делить, разделить

түсіндіру – объяснить

өнегелі – примерный, образцовый

дәстүрлі – традиционный

тәрбиелі – воспитанный

қамқор – заботливый

лайықты – подходящий, достойный, соответствующий

тірек – опора

сыпайылық – скромность, вежливость

қонақжай – гостеприимный

қарсы алу – встречать

парасаттылық – разумность, рассудительность

көреген – дальневидный

тыю – прекращать

рухани – духовный

маңыздылық – важность, значительность

шын, шынайы – истина, искренний, истинный

 

   Грамматика

Сөз тіркестерінің сыңарлары арасындағы грамматикалық мағына жағынан үш түрлі синтаксистік қатынастың шеңберінде көрінеді. Олар: анықтауыштық, толықтауыштық және пысықтауыштық қатынастар. Матаса, қабыса байланысқан есімді сөз тіркестерінің сыңарлары бір-бірімен анықтауыштық қатынаста жұмсалады. Басыңқы сыңардан бағыныңқы сыңарға кімнің? ненің? қандай? нешінші? сияқты сұрақтары қойылады. Мысалы: студенттің кітабы, ақылды жігіт, үшінші сабақ, т.б.

 

2-тапсырма. Анықтауыштық қатынастағы сөз тіркесін жасаңыздар:

Үлгі: Үлкен отбасы; жақсы тәрбие.

Отбасы, тәрбие, болашақ, ықпал, ана, жақындық, ынтымақтастық, дәстүр, ұрпақ, шаңырақ.

 

ОҚЫЛЫМ

3-тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұндаңыздар:

Отбасы – алтын ұя

Отбасы – әр адамның алтын ұясы. Отбасының өз ұрпақтарына ұлттық дәстүрлерді қалыптастыруға және қазақи тәлім-тәрбие беруде алатын орны ерекше. Себебі әрбір адам шыққан үйін «қара шаңырақ» дейді. Қазақ халқы қара шаңырақты бұрыннан пір тұтып, сыйлап келген. Әрбір шаңырақтың ең құрметті, сыйлы иесі – атасы мен әжесі болған. «Қариясы бар үйдің қазынасы бар» дейді дана халқымыз. Ата мен әженің негізгі міндеттерінің бірі – ұл-қызы мен келіндерін тәрбиелеп, оларға жанашыр, қамқор болып, ақыл-кеңесін айтып отыру. «Ұл –орнықты алтын ту, қыз айдыннан ұшатын аққу» демекші, ата-ана ұл баласы ер жетсе – бір шаңырақ иесі, ал қыз бойжетсе – өрісің деген. Ата мен ененің ақыл-кеңесін, өнегесін алған Айдар мен Жайна да ұл-қызының тәрбиесіне көп көңіл бөледі.

Айдар мен Жайна бір ұл, бір қыз тәрбиелеп отыр. Балаларын тәрбиелеуде ұлттық дәстүрлерге көп мән береді. Ол үшін жақсы дәстүрлерді бұзбай ұстауға тырысады. «Ата көрген оқ жонар, шеше көрген тон пішер» деген аталы сөзді басты назарда ұстайды. Айдар ұлына ақылды, парасатты, шыншыл, өз елінің адал азаматы болуды үйретсе, Жайна қызына сыпайылықты, мәдениеттілікті, қазақ қызына лайықты инабатты болуды үйретеді. «Шешесін көріп қызын ал, аяғын көріп асын іш», «Қызға қырық үйден тию» деген мақал-мәтелдердің мағынасын түсіндіріп, үй шаруасына бейімдеп отырады.

Айдар мен Жайнаның отбасында қазақтың салт-дәстүрін сақтау, қонақ шақыру, қонаққа бару, серуендеу, достарымен сұхбаттасу, газет-журналдар қарау, ой бөлісіп, пікір алмасу дәстүрге айналған. Айдар мен Жайна балаларының Отанына адал қызмет етіп, қазақтың ұлттық салт-дәстүрін және әдет-ғұрпын сақтауы үшін барлық күш-жігерін аямайды. Ата-ана мен балаларының арасындағы сыйластық – отбасының тәрбиелі шаңыраққа айналуына себепкер болады.

АЙТЫЛЫМ

4-тапсырма. Мәтін бойынша бірнеше сұрақ құрастырыңыздар:

Үлгі: Отбасының берекесі неде?

5-тапсырма. Мәтіннен мақал-мәтелдерді тауып, мағынасын ашыңыздар:

Үлгі: Балалы үй – базар, баласыз үй – қу мазар. Мағынасы: Баласы бар үйде өте көңілді, қызықты, ал баласы жоқ үйде тып-тыныш, көңілсіз, жабырқау.

   6-тапсырма. Сұрақтарға өз сөздеріңізбен жауап беріңіздер:

1. Отбасы дегеніміз не?

2. Отбасы мүшелеріне кімдер кіреді?

3. «Тәрбие тал бесіктен басталады» дегенді қалай түсінесіз?

4. Неліктен «Отбасы – шағын мемлекет» дейміз?

5. Отбасындағы ата-ананың, баланың міндеттері қандай?

6. Отбасыңызда мереке, атаулы күндерді қалай тойлайсыздар?

8. Өз ұлтыңыздың салт-дәстүрі туралы не білесіз?

9. Жанұяңызда ұлттық дәстүрлерді ұстанасыздар ма?

10. Ата-анаңыздың отбасылық достары туралы не айта аласыз?

 

ЖАЗЫЛЫМ

7-тапсырма. Мәтіннен анықтауыштық қатынастағы сөз тіркестерін тауып жазыңыздар:

Үлгі: Адам баласының алтын діңгегі.

8-тапсырма. Түсіндірме сөздікті пайдаланып, туыстық атаулардың анықтамасын дұрыс тауып, сәйкестендіріңіздер:

1. Ата                      а. болашақ жар, ана

2. Әже                     ә. әкенің әкесі

3. Әке                      б. ата-анадан тараған ұрпақтар

4. Ана                      в. әкенің шешесі

5. Бала                        г. өзіңді өмірге әкелген, ақ сүтін берген адам

6. Қыз                        ғ. үй басшысы, асыраушысы

 

9-тапсырма. Төменде берілген мақал-мәтелдердің антонимдік қатарын толықтырыңызар:

1.Үлкенге –_________,__________– ізет. 2. Әдепті бала –__________бала,__________бала – сорлы бала. 3. Дос __________ айтар, Дұшпан__________айтар.

10-тапсырма. Берілген сөйлемдерді қажетті сөздермен толықтырыңыздар:

1. Әке –______________ тірегі. (менің, үйдің, баланың, оның)

2. Қариясы бар үйдің______________бар. (қызметте, шаңырақтың, көршіге, дариясы)

3. Ата-ананың қадірін______________ білерсің. (байлығы, қазынасы, балалы болғанда, немересі)

4. Қонаққа бара білсең, ______________біл. (ұяла, шақыра, жүгіре, оқи)

5. Тілін білмеген______________білмейді. (анасын, түбін, туғанын, сөйлей)