Климаттық және метерологияық жағдайлар

Климаты. Бұл өңірдің климаты күрт континенталды, ауаның орташа жылдық температурасы +0⁰С-дан +3⁰С-ға дейін, ең суық қаңтар айында орташа температура -20, -18⁰С, ал ең жылы шілде айында +19, +24⁰С. Көктемде жылу тез көтеріледі. Аймақтың солтүстігінде сәуірдің соңында, ал оңтүстігінде оның ортасында тәуліктік орташа температура +5⁰С-дан асады.

Жекелеген жылдары кенеттен суытқанда сәуірде орташа тәуліктік температура -10⁰С-ға дейін, ал мамырда 0⁰С-ға дейін төмендейді. Аязсыз (үсіксіз, бозқыраусыз) кезеңнің ұзақтығы 3,5 ай шамасында, осы кезеңде белсенді температура (10⁰С-дан жоғары) жиынтығы 1700-1800⁰С-дан аспайды: жалпы Ақмола облысының аумағында мәдени өсімдіктер жылумен жақсы қамтамасыз етілген. Белсенді температура жиынтығы бұл аймақта 2000-нан 2600⁰С-ға дейін өзгереді. Орташа жылдық атмосфералық жауын-шашын мөлшері 250-350 мм аралығында өзгереді, ал жылы кезеңде жаздың ортасына қарай өсе отырып орта есеппен 180-230 мм ылғал түседі. Бұл аймаққа күшті желдер тән: жазда шаңды дауылға, қыста қарлы боранға ұласады. Қорыта айтқанда, Ақмола облысының климаты жиі қайталанатын құрғақшылықпен ерекшеленеді, ал мұның өзі танаптық дақылдарды аудандастырғанда олардың құрғақшылыққа төзімділігін, жаздың екінші жартысында түсетін ылғалды, сонымен бірге күзгі, қысқы және көктемгі жауын-шашынды пайдалану мүмкіндігін ескеруді қажетсінеді.

Қысы ұзақ және суық желдер мен борандар жиі болады. Ең суық ай-қаңтар. Бұл айдың орташа температурасы солтүстік бөлігінде - 15-17 градус, ал оңтүстігінде - 13-14 градус. Температураның абсолюттік минимумы —48,-50 градус, ал жылдық орта есептік минимумы-36-40 градус [27].

Қысқы мерзімде 70-100 мм ылғал түседі, ол жылдық мөлшердің үштен бір бөлігі. Солтүстік Қазақстанның көктемгі қысқа орташа тәуліктік температурасы тез көтеріледі. Температураның жоғарылауы тез салқындаумен ауысып отырады. Мамырдың бірінші онкүндігінде суықтар байқалады. Қардың еріп кетуінен жаздық бидайды себуге дейінгі кезеңде жауын-шашынның түсуі өте аз -35-50 мм және олар булануға кететін ылғал шығыны мөлшерін жаба алмайды. Осы кезеңдегі жапырақтағы ылғалдың булануы көктемгі жауын-шашын мөлшерінен 2 есеге асып түседі [27].

Солтүстік Қазақстанның жазы ұзақ және ыстық болады. Тек кейбір жылдары жаз ылғалды және салқын болады. Көктемгі соңғы бозқыраумен күзгі алғашқы бозқырауға дейінгі кезеңнің ұзақтығы салыстырмалы түрде өте ұзақ емес және жылдар бойынша қатты өзгеріп отырады, көктемгі бозқыраудың түсуінің аяқталуынан, күзгі алғашқы бозқыраудың түсуіне дейінгі уақыт бір жылда орта есеппен 100-125 аязсыз күндер болады. Кейбір жылдары олардың ұзақтығы 146 күнге дейін өсуі мүмкін немесе 73 күнге дейін қысқаруы мүмкін.

Ауаның температурасы +10 градустан жоғары кезеңдегі орташа тәуліктік температурасының жиынтығы 1800-3200 градусты құрайды, осы температура жиынтығы дәнді дақылдардың пісіп жетілуі үшін жеткілікті болады. Жазғы уақыт кезеңінде (маусым-тамыз) 120-170 мм жауын-шашын түседі, олардың көбі шілде айына келеді [27].

2015-2016 жылдары ауылшаруашылығы дақылдары үшін көп жауын-шашын мөлшерімен айқындалды. 2015-2016 жылдары барлық ауылшаруашылық жылында барлығы 452,1 мм жауын-шашын мөлшері түсті. Ол өз кезегінде орташа көп жылдық мәліметтен 134 мм-ге жоғары. Ал бидайдың вегетациялық кезеңінде 242,1 мм жауын-шашын мөлшері түсіп, ол орташа көпжылдықтан 61,1 мм-ге жоғары болды. Тек мамыр айы өте жылы және бірақ жауын-шашын мөлшері аз болды. Бидайды мамырдың 18-іне сепкеннен кейін жауын-шашын мөлшері аз болғандықтан көктеуі кешеуілдеді (3 кесте).

 

Кесте 3 – «C. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ-нің ғылыми-өндірістік кампусының» метерологиялық көрсеткіштері, 2015-2016 жж. (мм), (⁰С)

Айлар	Жауын-шашын мөлшері, мм	Ауа температурасы,0С
Он күндіктер	барлық айға	Он күндіктер	барлық айға
I	II	III	I	II	III
Қыркүйек	2015ж.	4,8	9,6	2,7	17,1	13,1	11,2	8,5	10,9
орташа көпжылдық	6,2	9,5	9,5	25,2	11,0	12,2	7,2	10,1
Қазан	2015ж.	7,9	19,1	21,0		5,6	3,3	-1,2	2,6
орташа көпжылдық	9,4	8,1	9,4	26,9	3,7	2,6		2,1
Күз айы	2015ж.				65,1				13,6
орташа көпжылдық				52,1				12,2
Қараша	2015ж.	3,5	15,7	6,2	25,5	-3,0	-7,2	-13,4	-7,9
орташа көпжылдық	10,2	8,0	6,0	24,0	-4,6	-6,7	-9,7	-7,0
Желтоқсан	2015 ж.	23,4	8,1	15,7	47,2	-15,7	-11,6	-8,7	-11,9
орташа көпжылдық	7,0		19,0	18,0	-12,1	-13,9	-15,7	-13,9
Қаңтар	2016ж.	7,6	9,1	4,7	21,4	-13,8	-9,4	-21,3	-15,0
орташа көпжылдық	6,0	5,0	5,0	16,0	-16,3	-16,9	-18,3	-17,2
Ақпан	2016ж.	16,0	7,4	3,0	26,4	-15,2	-15,3	-9,6	-13,6
орташа көпжылдық	5,0	4,0	4,0	13,0	-17,0	-16,7	-15,4	-16,4
Наурыз	2016 ж.	9,7	7,8	2,0	19,5	-12,4	-5,4	-7,9	-8,5
орташа көпжылдық	4,0	4,0	6,0	14,0	-12,3	-9,4	-4,3	-8,7
Қараша-наурыз айы, барлығы				145,3				-11,4
орташа көп жылдық				85,0				-12,7
Сәуір	2016ж.	3,2	17,9	10,4	31,5	-2,6	8,8	9,8	5,3
орташа көпжылдық	4,5	5,0	7,0	16,5	-1,0	6,1	9,0	4,7
Мамыр	2016ж.	9,1	22,5	17,0	48,6	13,4	14,3	15,8	14,5
орташа көпжылдық	8,0	6,0	13,6	27,6	9,8	11,2	12,4	11,2
Маусым	2016ж.	22,0	31,0	2,0	55,0	18,2	16,7	18,0	17,6
орташа көпжылдық	11,0	8,0	14,0	33,0	14,0	14,4	18,3	15,5
Шілде	2016ж.	22,0	32,0	24,0	78,0	17,0	20,0	17,8	18,2
орташа көпжылдық	19,0	25,0	27,0	71,0	16,0	18,0	19,8	17,9
Тамыз	2016ж.	11,0	8,0	10,0	29,0	14,9	16,6	13,4	14,9
орташа көпжылдық	13,0	9,0	11,0	33,0	17,8	17,5	16,1	17,1
Жаз айы	2016ж.				242,1				11,7
орташа көпжылдық				181,0				11,0
Ауылшаруашылық жылында, барлығы
	2015-2016жж.				452,1				7,0
орташа көпжылдық				318,1				10,5

 

2015-2016 ауыл шаруашылық жыл салыстырмалы түрде салқын қыркүйек айымен сипатталды. Осы айдағы орташа айлық ауа температурасы 10,9 ⁰С шегінде болды, ал ол орташа көпжылдық нормадан 0,7 ⁰С-ге төмен. Жауын-шашын мөлшері жалпы алғанда 17,1 мм түсті. Қазан айының алғашқы екі онкүндікте көпжылдық орташа нормадан 1,5⁰С-ға суық болды.

Қар қабаты тұрақты, 5 айға дейін жатады. Орташа қалыңдығы 20-35 см құрайды.

 

Жыл Айлар Бір жылғы барлығы X XI XII I II III IV V VI VII VIII IX   - - - 30,3   17,7 34,7   29,8     11,4 336,9 Орташа көпжылдық - - -                     Орташа көпжылдық- тан ауытқуы - - - 11,3   -0,3 14,7 -1 -11,2     -14,6 3,9

4- кесте - Орташа көпжылдық көрсеткіштермен салыстырғандағы 2016ж. түскен ылғалдың мөлшері, (мм)(Ақмола облысы, Целиноград ауданы)

 

 

Топырақ.

 

Зерттеу нәтижелерінің көрсетуі бойынша топырақтың егістік қабатында қарашірік, жеңіл гидролизденетін азот пен қозғалғыш фосфордың мөлшері аз, ал ауыстырмалы калийдің мөлшері жоғары екені анықталды. Топырақ ерітіндісінің реакциясы бейтарап. Топырақ микроэлементтерінің арасында күкірт, мырыш, мыс және кобальт тапшылығын зерттейді (5 кесте).

 

Кесте 5 - Тәжірибе аумағы топырағының химиялық зерттеу нәтижелері

Қабат, см	Қарашірік, %	Р2О2, мг/кг	К2, мг/кг	л/г азот, мг/кг	рН-қышқылдық, бірлік
0-20	2,84	12,2		9,4	7,12
20-40	2,54	6,18		4,6	7,06

 

Зерттеу учаскесінен алынған топырақ үлгілерінің нәтижелері бойынша, 0-20 см қарашірік мөлшері төменгі деңгейде – 2,84 %, ал 20-40 см – 2,54, топырақ қабатының 0-20 см жылжымалы фосфор мөлшері 12,2 мг/кг, ал 20-40 см топырақ қабатында 6,18 мг/кгқұрап, жылжымалы фосфор бойынша өте төмен деңгейді көрсетті, алмаспалы калий бойынша жоғары деңгейден (406-335 мг/кг), орташа деңгейге (406 мг/кг жоғары) дейін өзгерді. Топырақ құрамындағы жеңіл гидролизденетін азот мөлшері 0-20 см қабатта – 9,4 мг/кг, ал 20-40 см қабатта – 4,6 мг/кг құрап, азот мөлшерінің төменгі деңгейін көрсетті. Топырақ реакциясына келетін болсақ, зерттеу учаскесі бойынша орташа алғанда аз сілтілі деңгейді (рН деңгейі 7,12) құрады.