Жұмысты орындау реті. 1) Экспериментті өткізу жоспарын құрыңыз.

1) Экспериментті өткізу жоспарын құрыңыз.

2) ЛАБ4 бағдарламасын іске қосып, сынақ кітапшаңыздың нөмірі бойынша тіркеліңіз.

3) Экспериментті жоспарлау матрицаның ағымдағы қатарына сәйкес (T,Q,F) кіріс параметрлердің мәндерін енгізіп, қайталанылатын 3 тәжірибені орындаңыз. Орындау барысында шығыс Y шаманың мәндерін тіркеуді ұмытпаңыз.

4) Қолмен немесе MsExcel не Mathcad жүйелерін пайдаланып қажетті барлық есептеулерді орындаңыз.

5) Экспериментті жоспарлау матрицаның әр қатары үшін тәжірибелерді қайталаңыз.

6) Қолмен немесе MsExcel не Mathcad жүйелерін пайдаланып қажетті барлық есептеулерді орындаңыз.

7) ЛАБ4А бағдарламасын іске қосып экранға шығатын нұсқауларды пайдаланып жұмысты орындаңыз.

8) Оқытушы ұсынған жұмысты орындау бақылау мысалды қолданыңыз.

Әдебиет:

негізгі:

1. Ахназарова С.Л., Кафаров В.В. Методы оптимизации эксперимента в химической технологии: Учебное пособие для вузов. - 2-е изд., перераб. и дополненное. -М.: Высшая школа, 1985. -327с.

2. Инков А.М. Моделирование и идентификация объектов управления. Методические указания к выполнению лабораторных работ для студентов спец. 050702. Шымкент, ЮКГУ, 2010 г., -78 с.

қосымша:

3. Практикум по автоматике и системам управления производственными процессами: учеб. пособие для вузов /под ред. И.М.Масленникова. -М.: Химия, 1986. -336с.

4. Построение математических моделей химико-технологических процессов. Под ред. Дудникова Е.Г. - Л.: Химия, 1970. –312 с.

5. Райбман Н.С., Чадеев В.М. Построение моделей производства. - М.: Энергия, 1975.

Бақылау (сұрақтар, тесттер, тапсырмалар және т.б.)

1) Белсенді және белсенді емес эксперимент. Олардың айырмашылықтары?

2) Көпфакторлы эксперимент дегеніміз не?

3) Регрессия теңдеуі дегеніміз не?

4) Толық факторлық эксперимент дегеніміз не?

5) Деңгей және фактор деп нені түсінеміз?

6) Экспериментті жоспарлау матрицасы қалай қалыптастырылады?

7) Экспериментті жоспарлау матрицасында өлшемсіз түрге өту қалай іске асырылады?

8) Дисперсияны біртектілікке тексерудің мағынасы неде?

9) Регрессия теңдеуінің коэффициенттері қалай анықталады?

10) Коэффициенттердің мағыналығы қалай анықталады?

11) Регрессия теңдеуінің адекваттылығы қалай тексеріледі?

12) 2-ші ретті ортогональдық жоспар дегеніміз не?

13) 2-ші ретті жоспарлар қай кезде пайдаланылады?

14) Жұлдыздық иіқтың "а" мәні қалай анықталады?

15) Экспериментті жоспарлау матрицасында бейсызықты мүшелерінде бағандар қалай қалыптастырылады?

16) Фишер критериі не үшін қолданылады, Фишердің таралу квантильдері қалай анықталады?

17) Стьюдент критериі не үшін қолданылады, Стьюденттің таралу квантильдері қалай анықталады?

18) Бөлшекті реплика дегеніміз не?

Тақырыб 5: Объктін динамикалық сипаттамаларын идентификациялау

Мақсаты: Қыздырылатын судың температурасын тұрақты ұстау – объектін жұмыс істеу мақсаты.

Оқыту мақсаты:

Студент білуге тиіс:

§ басқару әсер (кіріс)-бу шығыны;

§ реттелетін параметр (шығыс)-ыстық судың температурасы;

§ аралық (қосымша) ережелік параметр – бу шығыны;

§ қоздыру – мұздай судың шығыны.

Студент істей алуға тиіс:

§ получена кривая разгона по каналу «Реттеу органның қоздыруы, ΔU(%)-Бу шығыны, F(м3/ч)» канал бойынша үдеу қисығын алу;

§ беріліс функцияны тұрғызу;

§ Лаплас түрлендіруді жүргізу.

Тақырыптың негізгі сұрақтары:

Базалық

§ үдеу қисығы;

§ беріліс функция;

§ модель адекваттылығы.

Негізгі

§ уақыт тұрақтылығы;

§ таза кешігу уақыты;

§ күшейту коэффициенті.

Теориялық негіздері

Аудандар әдісі басқару объектілерінің динамикалық сипаттамаларын идентификациялаудың инженерлік әдістерінің бірі болып табылады. Бұл әдіс ЭЕМде іске асыру мен қатар қолмен есептеуге де ыңғайлы және тәжірибеде қанағаттанарлық дәлділікке ие.

Әдіс басқару үрдісінен тыс идентификациялауды жобалайды, себебі ол БАЖ-ды кәдімгі пайдалану барысындағы өлшеу нәтижелерін қолданбайды, объекттің кірісіндегі сатылы әсерге объектің қайтаратын жауабы қисығын алу үшін арнайы эксперименттерді өткізу қажет. Осы экспериментте алынған үдеу (разгон) қисығы бойынша келесі түрдегі беріліс функцияның коэффициенттері анықталады:

(5.1)

бұл жерде:

(5.2)

Өзін өзі теңестіретін объектінің күшейту коэффициенті келесі формула бойынша есептеледі:

(5.3)

Әдіс өзін өзі теңестірмейтін объектіге де қолданылуы мүмкін.

Таза кешігу уақыты τ_з әсерді тигізу мерзімнен бастап объекттің шығысында реакция пайда болғанға дейін өткен уақыт ретінде үдеу қисығының графигінен анықталады.

Аудандар әдісі (5.1)-ге енетін a_i, b_i, M, N коэффициенттерін анықтауға мүмкіндік береді.

Бір кірісі мен бір шығысы бар құрылымдық сұлбасының түрі:

U(t) X(t)

болатын стационарлы сызықты объекттің математикалық моделін анықтау үшін аудандар әдісін қолдануды қарастырайық.

На рисунке 5.1 суретінде эксперименттің нәтижесінде алынған үдеу қисығы көрсетілген. Өңдеу үшін уақыт бойынша қадамымен берілетін шығыстағы X_i дискретті мәндермен бейнеленген t=τ_з уақыт мерзімінен басталған үдеу қисығының бір бөлігі пайдаланылады. t=τ_з нүктесі координаттардың жаңа басы ретінде қабылданады.

Есептеулерде нормалданған түрдегі үдеу қисығы пайдаланылады, ол бастапқы формуладан келесі формула бойынша пайда болады:

Z_i = 1-X_i/X_k (5.4)

Аудандар әдісінің мағынасы (W*)^-1 функциясын p дәрежелері бойынша қысқартылған (усеченный) қатарға жіктеуге келтіріледі, яғни келесі жіктеуге:

(5.5)

(5)-ке кіретін интегралдық F_i аудандары келесі формулалар бойынша есептеледі:

(5.6)

(5.7)

(5.8)

Величины F_i шамалары сандық интегралдау әдістерімен анықталады. Мысалы, егер трапециялар әдісін пайдалансақ, онда:

(5.9) (5.10) (5.11) (5.12)

F₁ =

(S₁-0.5)

F₂ = F₁ (S₂-0.5)

F₃ = F₁² (S₃-0.5)

.................

F_l = F₁^l-1 (S_l-0.5)

бұл жерде:

(5.13)

(5.14)

(5.15)

(5.16)

(5.17)

=t_i/F₁(5.18)

Сонымен Z₁,Z₂,Z_k мәндеріне ие болдық, F_i –ды есептеу қиын емес.

Беріліс функцияның N ретін келесі шарттан анықтауға болады: егер F_i-1–ге қарағанда F_i аз болса, немесе ешер F_i < 0, онда N=i-1.

М шамасы келесі шарттардаң анықталады:

Егер X(0)=0, aл X’(0)#0, онда M=N-1

Егер X(0)=X’(0)=0, онда M<=N-2

Егер X(0)=X’(0)=X’’(0), онда b2=b3=b4=...=0

bi және ai коэффициенттердің мәндері келесі теңдеулер жүйесін шешу арқылы табылады:

a₁=1; b₁=1

a₂=F₁+b₂

a₃=F₂+b₃+b₂F₁

a₄=F₃+b₄+b₃F₁+b₂F₂(5.19)

................

a_l=F_l-1+b_l+

Бұл жүйеде j>N+1 жән j>M+1В болғанда әр ai немесе bi орнына нольдерді қойып шығып, a_i және b_i қатысты шешу керек.

Қолмен есептеу барысында әдетте F1, F2, F3 есептеумен шектеліп, егер F3<0, немесе егер X’(0)#0, онда М=1, N=2 деп қабылдайды, демек W*(p) беріліс функцияның түрі:

…. (5.20)

бұл жерде:

b₁=1; b₂=-F₃/F₂; a₁=1

a₂=F₁+b₂; a₃=F₂+b₂F (5.21)

ал егер X’(0)=0 және F₃>0, онда М=0, N=3, ал беріліс функцияның түрі:

(5.22)

бұл жерде:

b₁=1; a₁=1; a₂=F₁; a₃=F₂; a₄=F₃(5.23)

Қолмен есептеуде нәтижелерді кестеге түсірген ыңғайлы:

Кесте 5.1.

t_i	X_i	Z_i		1-	Z_i(1- )	1-2 + ²/2	Z_i(1-2 + ²/2)

Бұл кесте К қатарды қамтиды. Бірінші екі бағана бастапқы деректерді – уақыт нүктелері мен шығыстағы мәндерді қамтиды. 4 бағандағы сандардың қосындысы S₁ мәнін, 6 бағанның қосындысы - S₂, 8 бағанның қосындысы - S₃ береді.

Білім берудің және оқытудың әдістері: Бақылау сұрақтар мен жүргізілген жұмыс туралы әзірленген есеп бойынша ауызша сұрау.Жұмысты өзіндік орындау