Кпеден қан кету, қан түкіру

Белгілері:

- жөтел;

- жөтелмен бірге қанды қақырықтың бөлінуі(қан түкіру кезінде) немесе қышқылды реакциямен көпіршікті қызғылт қан(өкпеден қан кеткен кезде);

- қан кетудің жалпы белгілері(әлсіздік, бас айналу, ентігу, жүрек қағу, бозару, шөлдеу, құлақта шу, көрудің нашарлауы, суық тер, АҚ төмендеуі, әлсіз жиі пульс).

Шұғыл көмек:

- тыныштық, ортопноэ жағдайы, қатты сөйлемеу, ыстық тамақ және сұйықтық ішпеу, банкалар және горчичниктер көрсетілмейді;

- күшті жөтелу кезінде – Кодеин(0,02) немесе Дионин(0,01). Жеңіл жөтел қауіпті емес, себебі ол тыныс жолдарын қаннан тазартып, аспирациялық пневмонияның дамуын алдын алады;

- инфузиондық-трансфузиондық және гемостатикалық ем;

- Питуитрин 10Бірлік к/т тамшылатып 200мл изотониялық ертіндімен;

- Гемофилия кезінде –250-500мл антигемофилді Плазмамен трансфузия әрбір 6-8 сағат сайын;

- Верльгоф ауруы кезінде қалыпты гемостатикалық емге қосымша - 100-150мл изотоникалық ертіндіге 10мг серотонинк/т тамшылатып енгіземіз;

- Геморрагиялық диатездермен Гудпасчер синдромы кезінде - 60-90 мг Преднизолон немесе 100-200мг Гидрокортизон;

- Қан түкірудің себебі жүрек жетіспеушілігі кезінде;

- ӨАТЭ кезінде.

Инфекциялық-токсикалық шок (ИТШ) – қан айналымының жедел жетіспеуі (жедел циркуляциялық жетіспеушілік) және онымен байланысты ауыр метаболизмдік бұзылыстар мен полиорганды патология. Ол массивті бактериямен жүретін (менингококцеми, іш сүзег, лептоспироз, т.б.) бактериальды инфекцияларда көрінеді, бірақ ауыр тұмауда, геморрагиялық қызбада, риккетсиозда, стафилококкты инфекцияларда дамуы мүмкін. Оның себебі кейбір қарапайымдылар (маляриялық плазмодиялар) және саңырауқұлақтар табылуы мүмкін.

Клиникалық көрінісі: Шоктың бастапқы фазасында (І дәрежесі) артериальды гипотензия болмауы мүмкін. Тән белгілер өте айқын интоксикация, миалгия, белгілі орны жоқ іштегі ауырсынулар, бастың ауырсынуы, қажу, үрей сезімі немесе керісінше, қозу, тахикардия, пульстін қысымның төмендеуі, уайымдау. Микроциркуляция бұзылуының ең айқын көрінісі зәр шығару жиілігінің төмендеуі ересек адамдарда 25 мл/сағ төмен). Шоктық индекс 0,7-1,0 дейін көтеріледі.

Шоктың айқын фазасы (ІІ дәрежесі). Клиникалық белгілері айқын циркулярлы жетіспеушілігімен көрінеді.Артериальды қысымның күрт төмендеуі (жоғарғы деңгейі 11,9 кПа немесе 90 мм. сын. бағ. төмен) жиі) 100 соққы минутынан жоғары) бірақ әлсіз толымды пульспен шоктың индекс 1,0-1,4. Терісі суық, бозғылт, ылғалды, акроцианоз. Тыныс алу жиілеуі. Тежелу және апатия күшееді.

Шоктың декомпенсация фазасында (ІІІ дәрежесі) артериальды қысым одан ары төмендеп, тахикардия жоғарлайды. Шоктық индекс 1,5 және одан жоғары көтеріледі. Полиорганды жетіспеушілік белгілері (ентігу, олигоанурия, кейде сарғаю) қосылады, жалпы цианоз жоғарлайды. Қанда – декомпенсирленген метаболикалық ацидоз, лактатуидемия, гипоксемия.

Шоктың кеш сатысында (IV дәреже) дене температурасы субнормальды деңгейге дейін төмендейді), терісі суық, топырақ түсті, буын маңайында кейін бүкіл денесінде цианозды дақтар пайда болады. «Дақ» симптомы айқын. Шоктық индекс -1,5 жоғары. Анурия, жедел паренхиматозды, тыныстық жетіспеушілік, жіп тәрізді пульс, қайталанып қан кетулер болуы мүмкін,дефекация. Сомноленция, кейін сопорға және комаға өтеді. Полиорганды жетіспеушілік қайтымсыз сипатқа ие. ИТШ кезінде негізгі терапевтикалық шаралардың мақсаты микроциркуляцияны қалпына келтіру және тамыр ішілік қанның шашыранды ұйюын тоқтату. Оол үшін бір уақытта инфузионды терапияны және көк тамыр ішіне фармакологиялық препараттарды енгізу:

Жедел көмек

1. инфузионды заттарға кристаллоидты және коллоидты ертінділер қолданамыз. Басында 0,9 % натрий хлорид ертіндісін қолданамыз, кейін – лактасоль, энергетикалық полиионды ертінділер 1500 мл көлеміне дейін инсулинмен бірге. Оларды коллоидты ертінділермен (альбумин, реополиглюкин) алмастырып отырамыз. Инфузионды ертінділер үздіксіз тамшылатып енгізгенде жалпы көлемі 4000-6000 мл дейін, коллоидты ертінділер1200-1500 мл-ден аспау керек, соның ішінде синтетикалық ертінділер 800-1000 мл. Енгізген инфузионды ертінділердің жылдамдығын және көлемін төмендеу белгісі болып орталық венозды қысымның жоғарлауы (140 мл-ден жоғары) және ануриялық сақталуы.

2. метаболикалық ацидозды төмендету мақсатында 300-400 мл 5 % натрий гидрокарбонатты енгізу керек.

3. емнің басында 90-120 мг преднизолонды бір рет енгіземіз. Шоктың ІІІ – IV дәрежесінде, көк тамыр ішіне енгізген инфузионды емнің оң гемодинамикасы болмағандықтан қайтадан әрбір 15-20 мин. Сайын 60-90 мг преднизолон енгізеді.

4. гемодинамикасын тұрақтану мақсатында, сонын ішінде бүйректің қайналымының қалпына келтіру үшін ақырындап допаминді енгіземіз (50 мг допаминді 5% 250 мг глюкоза ерітіндісінде 18-20 рет мин. жылдам тамшылатып.)

5. микроциркуляцияның коррекциясын, организмнің спецификалық емес резистентілігін көтеру үшін, қанның реологиялық қасиетін және гемостазды қалпына келтіру үшін тренталды енгіземіз (пентоксифиллин)

6. массивті инфузионды терапияны жүрек гликозидтерімен, комплексті витаминдермен, әсіресе аскорбин қышқылымен электролидті балансты коррекциясымен бірге қосып береміз.

7. науқасты ИТШ –дан шығару үшін фармакологиялық заттар ішінде басты орында гепарин тұр, интенсивті терапияны содан бастауы керек, әсіресе шоктың бастапқы дәрежесінде. Қанның шашыранды ұюы басым болғанда оны көк тамыр ішіне, басында 1 рет, кейін тамшылатып -5 бірліктен, қан ұюы уақыты бақылауында (18 лит. жоғары емес) ИТШ –ң ІІІ – IV дәрежесінде фибринолизин ингибиторларлы –протеинозаларды (контрикал 20000 бірлік немесе т.б.) гепаринмен бірге енгізген жөн.

8. жоғары аталған терапевтикалық шараларды мұрын, жұтқыншақ катетер арқылы тұрақты ингаляцияны жүргіземіз, жақсы ылғандандырған оттегі 5 л/мин жылдамдықпен беріледі.

9. науқастың функциональды жағдайы аяқтары 15 ˚ дейін көтерілуі керек.

10. диурезді бақылау үшін қуықты үнемі катетеризациясын жүргізу тиіс. 1 минутта 0,5-1,0 мл дейін зәр шықса бұл паренхиматозды органдардың адекватты перфузиясын және терапевтикалық шаралардың эффективтілігінің негізгі көрсеткіші болып табылады.

Адреномиметиктерді (адреналин, мезатон) қолдануы жоғары аталған шаралардың эффектісі болмағанда қолданылады. Гемодинамикасы тұрақтағанда экстаркорпоральды детоксикация, ГБО әдістері қолдануы мүмкін. Науқасты ИТШ-дан шығарғаннан кейін ары қарай интенсивті терапияны жалғастыру керек, өйткені тыныс («шоктық өкпе») бүйректік («шоктық бүйрек»), бауырлық жетіспеушілікті болдырмау үшін.

 

Жарақатты шок

Шоктардың әртүрлі кезіндегі сияқты жедел көмек бір – біріне ұқсас және жедел тыныс алу мен қан айналысының шараларын емдеу басты орын алады.

Жарақаттық, геморрагиялық, гиповалемиялық шоктарды емдеу: Интенсивті- трансфузионды терапия, қан кетуді тоқтату, жедел тыныс жетіспеушілікті жою, асқыну және патологиялық импульстарды блоктау және ликвидациялау, патогенетикалық медикаментозды терапия, ағзадан тыс детоксикацияның қазіргі кездегі әдістері жиі плазмофорез болып табылады.

Шок жағдайындағы науқасқа дәрігердің көмек көрсетуінің реттілігі:

1. Қан кетуді тоқтату. Сыртқа қан кету кезінде жараны тампондайды, басатын таңу салады немесе қан ағып жатқан тамырда зажиммен қысады. Жгут тек артериалды қан кеткенде салуға болады. Шок кезінде науқастарды тасымалдау: геморрагиялық шок кезінде носилкамен тасымалдау инфузионды терапиямен бірге жүргізілу керек. Егер сынық болатын болса,иммобилизация жасап, тыныс бұзылысында жасанды тыныс беру жүргізіледі.

2. Жедел тыныс жетіспеушілігінде келесі тағайындаулар жасалады: пневмотороксты дер кезінде диагностикалау маңызды орын алады. Ол кезде жедел тыныс жетіспеушілігінің алдын- алу үшін плевра қуысын дренаждау керек. Госпитализациялау кезіңіне дейін плевра қуысын жуан инемен (Дюфо инесі) пункциялацды. Бұл жабық пневмотороксты ашық пневмотороксқа айналдырып, жасанды тыныс алдырудың эффективтілігін жоғарлатады. Егер асфиксия күшейсе, трахеостомия жасайды.

3. Қарқында инфузионды-трансфузионды терапия жедел гиповалемияның коррекциялаудың негізгі әдісі болып табылады.

Науқасты горизонтальды немесе басын сәл төмен түсіріп жатқызады. Ал егер АҚҚ – мы төмен болса, аяғын жоғары көтереді. Перифириялық венаны пункциялап немесе катетеризациялап, плазма алмастырушы сұйықтық құйя бастайды. Инфузияға арналған сұйықтықтың көлемі мен енгізу жылдамдылығы айтарлықтай болу керек. Сұйықтықты тамшылатып енгізу шок кезінде мүлдем әсер етпейді. Инфузияның көлемі АҚК-ң жетіспеушілігі жоғары болу керек. Алғашқы сағаттарда егер көмек кеш жасалса, инфузия жылдамдылығы 2-4 мм-сағ болуы керек. Осындай көлемді сұйықтықты орталық венозды қысымды бақылап отырып енгізеді. Егер қан қысымы мен венозды қан қысымы төмен болып қалса, инфузия жылдамдығын көбейтіп 2-3 венаға құйяды. Плазма алмастырушы сұйықтық: кристолоидты ертінділер (5%глюкоза ертіндісі; 0,85% натрий хлор ертіндісі; рингер;рингер-локк ертіндісі), полисахаридтердің ертіндісі(полиглюкин, реополиглюкин), желатиндер (желатиноль), қанның белокты препараттары (альбумин, жаңа мұздатылған плазма), қарқынды инфузионды-трансфузионды терапияны госпитализацияға дейінгі кезеңде жүргізгенде, кристалоидты және коллоидты ертінділердің қатынасы 1:1, 1:2 болады. Стационарда инфузияны жалғастырып, эритроцитті масса құяды.

Күйіктік шок кезінде инфузиялық терапияның құрамында плазма компоненттері және қан бар.Ұзақ уақытқа жансыздандыру жүргізіледі. Инфузионды терапияны систолалық қысымды тұрақтандыру үшін қолданылады.Саны 90-100 мм.с.б.б. және овқ 50-100 мм.с.б.б. болуы керек. Қанағаттанарлық жағдайға жеткізуде несеп бөлуде перифериялық қан ағысты тұрақтандырады. Бірақта инфузионды терапияны жүргізіп АҚҚ –мының көрсеткіштерін қанағаттанарлықтай болғаныменде науқастың терісі бозғылт, ұстағанда терісі суық, зәр шығару 20 мл\ сағат төмен немесе жоқ. Оған тамыр кейтетін заттар енгізіп гемодинамикада көрсеткіштерін бақылауға алу керек. Қан айналысының ортақталуы және тамыр спазмын АҚК жетіспеушілігін қалпына келтіргеннен кейін баяу нейролептикалық, спазмолитикалық немесе ганглиоблоктайтын препараттар енгіземіз. Тез және жақсы әсерді 0,25% новокайнды енгізгенде байқалады. Тамыр тарылтатын әсер ететін дәрілер дроперидол және диазепам. Стационарда нитриттер (нитроглицерин, нитропруссид) және ганглиоблакаторлар (пентамин, гигронии) тағайындалады.Барлық тамыртартқыш және спазмдар баяу тамшылатып гемодинамикалық бақылауымен енгізеді.Гипотензия кезінде инфузияныжүргізілуін жоғарлатады,бір уақытта тамыртартқыш заттың енгізілуінің жылдамдығын баяулатады.Науқаста стабильді систола.Қан қысымы 800-100 мм.с.б.болса,жүргізілген терапия әсерлі болып саналады.Жедел жүрек жетіспеушілігі бар науқастарда шоктың әр түрлі формалары болса,катехоламеннің ақ дозасын тамшылатып енгізеді.Ол кезде 1мг адреналин ампуласын 200-500 мл сұйық езіп, тез жылдамдықпен енгізеді.Бұл кезде ЧСС жоғарламайды, тек гемодинамиканың көрсеткіштері жақсарады. Шок кезінде жедел қан айналымының жетіспеушілігінің емдеуінде кортикостеройдты препарат кеңінен қолданады.Оларды көктамырға фракционды және тамшылатып енгізеді.Шок терапиясы кезінде өршіген диссеминирленген тамырішілік қанұюының алдын-алуында гепарин тағайындайды.Қан ұю уақыты 15 мин мен басқа коагулограмма көрсеткіштердің бақылауымен енгізіледі.Бақылаусыз гепаринді енгізу қауіпті.Аллергия және нейрогенді шоққа,қан тамыр тонусының бұзылу және тамырішілік көлемінің шамалы жоғарылығымен сипатталады.

Салыстырмалы гиповалемия жедел қан айналымының тамырішілік көлеміне сәйкес келмеу нәтижесінде дамиды.Шұғыл шара комплексіне инфузионды терапия кортикостероидты препарат және вазоактивті заттар (эфедрин,адреналин,допалин)енгізу болып табылады.Аллерголиялық шок кезінде антигистоминді препарат (супрастин,димедрол және т.б) гипотензияны күшейту үшін тағайындалады.Инфузионды терапия көлемін науқастар реакциясымен жағдайды анықтағаннан кейін қолданылады.Зәр шығару қалпына келгенде ОВҚ қалыпты мөлшерден аспайды,бірақта гемодинамиканы ұстап тұру үшін инфузияның жоғарғы көлемін тағайындайды.

Инфузионды терапия жүргізуде процесстер;

- үнемі ОВҚ,АҚ, пульс жиілігін,өкпе жағдайын бақылап отыру керек.

- Сыртқы жоғалтқан сұйықтық өлшеу қан-жоғалту,іш өту кезінде ішек бөлінісін жоғалту.

- Тамырішілік сұйықтық көлемін жоғалту:полижарақат жұмсақ тіндерде гематома түзілуі,гемоперитонеум,гемоторокс,асқазан-шектен қан кету,жедел панкреатит іш қуысында плазма жоғалту,ішек өтімсіздігі ішекте қуысында плазма жоғалту.

 

4. Шок жағдайда ауырсыну сезімін міндетті түрде жансыздандырады.Регионарлы немесе жалпы анальгезияны АҚ төмен болсада және гиповалемия кезінде қолдануға болмайды.Себебі,ол гипотензияны күшейтуге және науқастың жағдайы нашарлауға алып келеді.Сондықтан ерте емдеу этапын өткізгіш жергілікті анестезия,жалпы аналгезия,антигистаминді және нейтролептикалық препарат қорғанышты инфузионды терапиямен бірге жұргізу керек.Жалпы анальгезияны наркотикалық анальгетиктермен морфин,промедол,фентания жасалады.Міндетті түрде тыныс,және гемодинамика жағдайында бақылауда болуы қажет.Сонымен қатар көктамырға аналгин енгізу,азот тотығының жалпы анальгезия жақсы жансыздандыру әсерін береді.

5. Шок жағдайында емдеуде детоксикалық шаралардың маңызы зор.Экзотоксикоз кезінде ұлы заттармен уланғанда және эндотоксикоз инфекция септикалық шок,полиағзалардың жетіспегенде кезінде экстракорпоральді детоксикация плазмоферез,гемосорбция,лимфосорбция, гемодиализ,ультрагемофильтрация әсерлі болып, табылады.Детоксикация терапияның қарқынды терапия реанимация бөлімінде жүргізілу керек.

Күйіктер

АУРУХАНАҒА ЖАТҚЫЗУҒА КӨРСЕТКІШТЕР:

1. II дәрежелі күйік – дене аумағының 15 %

2. III дәрежелі күйік – дене аумағының 5 % (бұндай күйіктер хирургиялық кірісулерді қажет етеді)

3. Бет, табан, қол басының және шап аралық күйіктері

4. Электр күйігі

5. Ингаляциялық зақымданулар, соның ішінде түтінмен, оттегі тотығымен улану

6. Химиялық күйіктер (бұндай күйіктер тереңдігімен, сол жерді шаю қажет етіп, III дәрежелі күйікке жатады)

7. Қосарланған күйіктік және механикалық жарақаттар, сонымен бірге сүйектер сынығы, аздаған тұйық және өтпелі жарақаттар

8. 10 жастан 50 жасқа дейінгі жарақаттанушылардағы түрлі күйіктер

9. Күйікпен қоса қауіпті аурулары бар науқастар (қант диабеті, созылмалы алкоголизм, бауыр циррозы, жүрек аурулары, ЖИТС)

10. Өздері немесе ата-анасының мұқиятсыздығынан күйген балалар

11. Бұдан бұрын амбулаторлы емделген инфекцияланған науқастар

12. III дәрежелі күйіктер, терінің ауыстырылуынан немесе қондырыуымен жүретін

13. Кейбір науқастар өзіне күтім жасай алмайтындар, 2- лік инфекция дамуына жақындар

а) нашақорлар

б) психикалық аурулар немесе ақыл – есі аздар

в) жетімдер

г) қауіпті күйігі бар науқастар, басқа емдік мекемелерге жатқызылғандар

14. Арнайы мамандандырылған көмекті қажет ететін жедел массивті тері жабындыларын жоғалту синдромымен, яғни,Стевенсон - Джонсон синдромы, (Лайелл синдромы), токсикалық эпидермалды некролиз, кесілген терең механикалық жаралар күйік орталығында емдеуді қажет етеді.

_______________________________________________________________

ҮСУ. Көбіне денеге ұзақ уақыт суық әсер еткенде, көбіне аяқ бөліктері тоңғанда. Суықтың әсерінен теріде қан айналыс бұзылып, оның некрозына және терең өзгерісіне әкеледі. Зақымдалу дәрежесін үсік кезінде анықтау өте қиын, өйткені көріністері күн аяғында пайда болады.

Адам ағзасы ұзақ уақыт суықта болса, оның тоңуы болады. Ағзаның тоңуына жоғары ылғалдық, қатты жел, шаршау, ашығу, аз қозғалыс, алкоголден масаю, кейде бөлме температурасы нөлден төмен болса да әкеледі.

Тоңғанда ең бастапқы кезде дірілдеу, пульстің жоғарылануы, тыныс жиіленуі, тері бозаруы байқалады. Содан кейін ұйқышылдық, жүрек соғуы, артериалды қысым төмендеуі байқалады. Тыныс алу беткей және сирек болып, кейде естен танып немесе өліп кетуі мүмкін.

Науқасты қарағанда көзге түсетіні тері жабындылары бозарған, сезімталдығы төмендеген немесе азайған болады. Егер тоңудан кейін аяқ бөліктерді жылыт -са, тез арада ауырсыну болады. 24 сағат кейін үсік дәрежесін бағалаймыз:

I дәреже – гиперемия және тері жабындыларының цианозы, аяқ бақайлары ның дисталды бөліктерінің ісінуі.

II дәреже – геморрагиялық құрамы бар көпіршіктер.

III дәреже – көпіршіктер жарылған соң некроз ошақтарының пайда болуы.

IV дәреже – аяқтағы дисталды бөлімдердің ісінуі, қараюы, мумификациялануы.

Жалпы үсіген адамда селқостық, апатиялық жағдай, тері жабындыларының бозаруы, суық, дене температурасы 36 градус төмендеуі, брадикардия, гипотензия байқалады.

Үсіген адамды тез арада жылыту керек: яғни жылы жерге кіргізіп, аяқтарын, үстін киімнен, аяқ киімнен босатамыз. Аяқтарының басын қолмен немесе жұмсақ матамен ысқылап, сосын 35 градус жылы суға салады, судың температурасын 10 минут ішінде 45 градусқа көтеріп отырады.

Бұндай процедура аяқтағы ауырсынуды басып, оның жылынуына әкеледі, болғаннан кейін, құрғатып сүртіп, жауып қояды.

Егер аяқтары бұдан кейін де суық, бозарған болып қалса, ол терең үсік белгілері. Науқаста қатты ауырсыну болса, анальгетиктер (наркотикалыққа дейін) беріледі, келесіде оны травматологиялық, іріңді-хирургиялық және қүйік бөлімдеріне жатқызады.

Суға бату. Суға батудың 3 түрі бар: біріншілік немесе шынайы, асфиксиялық немесе «құрғақ», екіншілік. Сонымен қатар судағы өлім басқа да себептерден, мысалы: жарақаттар, жедел миокард инфарктісі, инсульт, жүрек фибрилляциясынан болуы мүмкін.

Біріншілік суға бату көп кездеседі. Бұл кезде жыныс жолдары және өкпе сұйықтықпен бітеледі, сөйтіп су қанға өтеді.

Тұзсыз суға бату кезінде қан плазмасындағы иондардық тепе-теңдігі бұзылып, гемолиз гиперволемияға, гемодилюцияға гипопротеинемияға, артериалды гипоксемияға әкеледі. Науқасты судан шығарып біріншілік көмек жасағанда өкпе ісігі пайда болып, тыныс жолдарынан бозғылт көпіршік бөлінеді.

Теңіз суына бату кезінде, қанның қоюлануы байқалады (гиповолемия), қан плазмасындағы натрий, кальций, хлордың иондары жоғары болады. Клиникалық белгілері өкпе ісігінің пайда болуы, тыныс жолдарынан ақ көпіршіктің бөлінуі.

Асфиксиялық суға бату рефлекторлы ларингоспазмның пайда болуынан, яғни ол судың аспирациясына бөгет келтіреді. Бұл көбіне қатты хлорланған немесе лайлы суда көбіне әйелдер мен балаларда дамиды. Бұнда өкпе ісігі байқалмайды, бірақ көп мөлшерде асқазанда су болады.

Екіншілік суға бату суық суға түскен соң жүректің кенеттен тоқтауынан (фибриляциясы) пайда болады. Кейде тыныс алу мүшелерінің немесе ортаңғы құлақтың (дабыл жарғағы перфорациясы) рефлекторлы реакциясы да белгілі роль атқарады. Клиникалық көрінісі бозару, перифериялық қан тамырларының айқын спазмы. Бұл кезде өкпе ісінуі болмайды.

Науқас жағдайы оның суда қанша уақыт болғанына, бату түріне, дененің тоңуына, психикалық жарақатына байланысты.

Жеңіл жағдайда науқастың есі анық, бірақ олар қозу жағдайында, діріл, кейде құсу байқалады.

Суда ұзағырақ жатқанда тері жабындыларының цианозы, сананың бұзылуы немесе оның жоғалуы, моторлы қозу, тырысулар, қарашықтардың кеңеюі, сырылдаған тыныс, қосымша бұлшықеттердің қатысуымен тахипноэ, айқын тахикардия, теңіз суына батқанда өкпе ісінуі тез өрістейді.

Суда ұзақ жатқанда тыныстың жоғалуына (тыныс қозғалыстарының) және жүрек қызметінің тоқтауына (ұйқы артерияларында пульстің жоғалуы) әке-леді.

Суға батқан адамға көрсетілетін алғашқы көмек:

Адамды судан алып шыққанда абайлап артынан жүзіп келу керек. Батқан адамды шашынан немесе қолтығынан ұстап, бетімен жоғары қарату керек және оған өзіңді ұстауға мүмкіндік бермей, жағаға қарай жүзу керек. Зардап шеккен адамды судан алып шыққаннан кейін, басы кеуде клеткасынан төмен болу үшін ішімен бүгілген тізеге жатқызады және кез – келген мата бөлігімен ауыз қуысын және жұтқыншақты судан және құсық массаларынан тазалайды. Одан кейін трахея және бронхтардан суды шығару үшін кеуде клеткасын күшті қозғалыстармен қысады. Суға батқанда тыныс орталығының параличі 4-5 минуттен кейін пайда болады, ал жүрек қызметі 15 мин дейін сақталуы мүмкін. Ауа жолдарын судан босатқаннан кейін, зардап шеккен адамды тегіс жерге жатқызады және жасанды тыныс беруге кіріседі (ішкі аурулар, кенеттен қайтыс болу бөлімін қараңыз). Қажет болғанда жүректің сыртқы массажы жүргізіледі. Реанимацияны ұзақ, бірнеше сағат бойы өзіндік тыныс қалыптасқанша немесе биологиялық өлімнің нағыз белгілері пайда болғанша жүргізеді.

Зардап шеккен адамға көрсетілетін алғашқы көмек:

- Бірден судың бетінде алдын – ала дайындалған көмекші затпен өкпенің жасанды вентиляциясы. Қайықта және жағада ауа өткізуші заттарды, ауыз – мұрын маскасын немесе Рубен қабын қолданады.

- Ұйқы артерияларында пульс анықталмағанда лезде жүректің жабық массажын жасай бастайды.

- Зардап шеккен адамның есі бар болса, оған мүсәтір спиртінің буларын иіскеуге береді, тері жабындыларын ысқылайды және жылы көрпеге орайды.

- Нағыз суға батқанда зардап шеккен адамды ішімен көмек көрсетіп жатқан адамның бүгілген аяғының санына жатқызады және 10-15 сек бойы қолмен кеуде клеткасының бүйір беттеріне күшті, біріне –бірі бағытталған қозғалыстар жасап тыныс жолдарын судан босатады. Одан кейін зардап шеккен адамды арқасына жатқызады және ауыз қуысын тазалап, өкпенің жасанды вентиляциясын жасай бастайды. Өкпенің жасанды вентиляциясын спонтанды тыныс пайда болғаннан кейін де, адам есіне келмегенде және дамып келе жатқан өкпе ісінуінің белгілері болғанда жалғастыра береді.

Тыныстың күрт бұзылыстары және өкпе ісінуі трахея интубациясына және тыныс шығарғанда кедергі тудырумен (әсіресе теңіз суына батқанда), артериалды қысым деңгейін бақылай отырып таза оттегімен өкпенің жасанды вентиляциясын жасау негізгі көрсеткіш болып табылады.

Цианоз және мойын веналарының білеуленуімен жүретін тұщы суға бату қан ағызуға (стационар жағдайында болса жақсы), 500 мл дейін 4-5 % натрий гидрокарбонаты ерітіндісін, кейін 40-80 мг фуросемид (2-4 мл лазикс) вена ішіне ағыммен енгізуге көрсеткіш болып табылады. Моторлы қозу 120-150 мг/кг зардап шеккен адамның массасына шаққанда дозасында натрий оксибутиратымен басылады, ол сонымен қатар гипоксилық энцефалопатияның да алдын алады (осы мақсатпен нейролептоанальгезияны да қолданады).

Суға батудың ауыр формаларында өкпенің жасанды вентиляциясын жалғастыра отырып, зардап шеккен адамды жақын жердегі реанимация бөліміне тасымалдайды.

Тұншығу (суға бату, тұншықтыру, жердің астында қалу және басқа да жағдайлар) жиі көмейді, трахеяны қысудан (қолмен, баумен) дамуы мүмкін (тұншықтыру), ауа жолдарының суға толуынан (суға бату), шырыш, құсық массалары, жермен бітелуінен, көмейге кіреберістің бөгде заттпен жабылып қалуынан немесе инфекциялық аурулардан (дифтерия, грипп, ангина) туындаған көмей ісінуі, тыныс орталығының параличі кезінде, басқа да себептерден тілдің түсіп қалуынан дамуы мүмкін.

Тұншыққанда алғашқы жәрдем сәйкесінше көрсетіледі. Ауа өткізуші жолдардың қысылуына әкелген себеп жойылады және жасанды тыныс жасауға кіріседі.

Көмей ісінуінде қиындаған шулы тыныс естіледі, тері жабындары көгереді. Мойынның сыртқы бетіне суық компресс қойып, нуқас адамның аяғын ыстық ваннаға салып қою керек. Мүмкіндік бар болса тері астына 1 мл 1% димедрол ерітіндісін егеді. Науқас адамды неғұрлым ерте емдеу мекемесіне жеткізу керек.

Жер астында қалу ауыр зақымданулармен (Қысылуды қараңыз), бет және мойынның ұсақ веналарының жыртылыстарымен бірге жүреді. Ең бірінші тыныс жолдарының өткізгіштілігін қалпына келтіріп, ауыз қуысын және жұтқыншақты жерден тазартып, жасанды тыныс беру, жүрек массажы сияқты реанимациялық шараларды бастау керек. Клиникалық өлімнен шығарғаннан кейін зақымдануларды қарауды бастайды, аяқ –қолдар жарақаттанғанда оларға жгут салады, жансыздандырушы заттар енгізеді.