Атомның электртерістігі (ЭТ) – ортақ электрондарды өзіне қарай тартқыш қабілетін сипаттайтын салыстырмалы шама.

Электртерістік – шартты салыстырмалы түсінік, өлшемсіз, ол атомның металдық немесе бейметалдық қасиетін сипаттайды. Оны шартты түрде иондану энергия мен электронға ынтықтың жарты қосындысымен анықтауға болады:

X = ½ (J +F)

Полинг шкаласы бойынша электртерістігі ең жоғары элементке фтор жатады, оның электртірістігі 4,1 тең. Кестеде кейбір элементтердің электртерістігі келтерілген.

6-ші кесте. Кейбір элементтердің электртерістігі

Н 2,2
Lі 1,0	Ве 1,6	В 2,0	С 2,6	N 3,0	О 3,4	F 4,0
Nа 0,9	Mg 1.3	Al 1.6	Si 1.9	P 2.2	S 2.6	Cl 3.2
К 0,8	Ca 1.0	Ga 1.8	Ge 2.0	As 2.2	Se 2.2	Br 3.0
				Sb 2.1	Te 2.1	I 2.7

 

Кестеде s-, р– элементтерден тұратын кіші периодтарда ядро заряды өскен сайын элементтердің электртерістігі жоғарлайтындығын көруге болады.

Үлкен периодтарда жалпыма бұл заңдылық сақталады, бірақ d – элементтерінде ЭТ аса көп өзгермейді.

Негізгі топшаларда ядро заряды өскен сайын ЭТ кемиді, ал қосымша топшаларда жалпы заңдылық сақталғанымен ондай өзгеру баяу болады.

Тотықсыздандырғыш және тотықтырғыш қасиеттер

Элементтердің тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш қасиеттері иондану энергиясы, электронға ынтықтық, электртерістік ұғымдармен тығыз байланысты. Неғұрлым элементтің иондану энергиясы төмен, оның тотықсыздандырғыш қасиеті соғұрлым жоғары болады. Барлық металдар тотықсыздандырғыш қасиет көрсетеді. Неғұрлым элементтің электртерістік шамасы жоғары, тотықтырғыш қасиеті соғұрлым жоғары болады. Фтор ең күшті тотықтырғыш, ал франций ең күшті тотықсыздандырғыш.

Топ бойынша ядро зарядының саны өскен сайын элементтердің тотықсыздандырғыш қасиеті өседі, себебі оның иондану энергиясы төмендейді, сыртқы қабатындағы электронның беру қабілеті артады.

Период бойынша ядро зарядының саны өскен сайын элементтердің тотықтырғыш қасиеті артады, себебі оның электртерістігі жоғарлап, электронды қосып алу қабілеті өседі.

тотықтырғыш қасиеті артады
Период
тотықсыздандырғыш қасиеті артады	Li	Be	B	С	N	O	F
Na						Ci
K						Br
Rb						I
Cs
Топ

 

 

Элемент оксидтері

қышқылдық қасиеті артады

негіздік қасиеті Период

Li₂O BeO В₂О₃ СО₂ N₂O₅

А негіздік амфотерлі қышқылдық

р Na₂O

т K₂O

а Rb₂O

д Cs₂O

ы

Топ

 

Топ бойынша жоғарыдан төмен қарай элементтердің металдық қасиетінің күшеюінен оксидтердің де негіздік қасиеті артады.

Период бойынша элементтердің оксидтерінің қасиеті негіздіктен амфотерлікке, одан қышқылдыққа ауысады, яғни қышқылдық қасиеті артады.

Гидроксидтер қасиеттерінің өзгеруі

қышқылдық қасиеті артады Период

NaOH	Mg(OH)2	Al(OH)3	H2SiO3	H3PO4	H2SO4	HClO4
негіздік	амфотерлі	қышқылдық
КОН	Қышқылдық күші азаяды	Н2СО3	Қышқылдық күші артады
RbOH	Н2SiO3
CsOH	Ge(OH)4
			Pb(OH)4

Топ

Топ бойынша гидроксидтердің негіздік қасиеттері жоғарыдан төмен қарай артады, өйткені ядро заряды өскен сайын гидроксид иондары атом ядросынан қашықтайды, нәтижесінде диссоциялану процесінің жүруі жеңілдейді.

Периодта гидроксидтердің негіздік қасиеттері, оксидтер қасиеті сияқты, амфотерліден қышқылдық қасиетке ауысады. Бұны элементтердің металдық қасиетінің азайып, бейметалдық қасиетінің амфотерлілік арқылы күшеюмен түсіндіруге болады.