Показатели дыхательной функции крови

1. Кислородная емкость гемоглобина. Величина, отражающая количество кислорода, которое может связаться с гемоглобином при его полном насыщении, называется кислородной емкостью гемоглобин а.

2. Содержание кислорода в крови. Другим показателем дыхательной функции крови является содержание кислорода в крови, которое отражает истинное количество кислорода, как связанного с гемоглобином, так и физически растворенного в плазме.

3. Степень насыщения гемоглобина кислородом. В 100 мл артериальной крови в норме содержится 19-20 мл кислорода, в таком же объеме венозной крови — 13-15 мл кислорода, при этом артерио-венозная разница составляет 5-6 мл. Отношение количества кислорода, связанного с гемоглобином, к кислородной емкости последнего является показателем степени насыщения гемоглобина кислородом. Насыщение гемоглобина артериальной крови кислородом у здоровых лиц составляет 96%.

Образование оксигемоглобина в легких и его восстановление в тканях находится в зависимости от парциального напряжения кислорода крови: при его повышении. Насыщение гемоглобина кислородом возрастает, при понижении — уменьшается. Эта связь носит нелинейный характер и выражается кривой диссоциации оксигемоглобина, имеющей S-образную форму (рис.8.7).

Рис.8.7. Кривая диссоциации оксигемоглобина.

Рис.8.7. Кривая диссоциации оксигемоглобина.
1 — при увеличении рН, или уменьшении температуры, или уменьшении 2,3-ДФГ;
2 — нормальная кривая при рН 7,4 и 37°С;
3 — при уменьшении рН или увеличении температуры или увеличении 2,3-ДФГ.

Оксигенированной артериальной крови соответствует плато кривой диссоциации, а десатурированной крови в тканях — круто снижающаяся ее часть. Пологий подъем кривой в верхнем ее участке (зона высокого напряжения О₂) свидетельствует, что достаточно полное насыщение гемоглобина артериальной крови кислородом обеспечивается даже при уменьшении напряжения О₂ до 9.3 кПа (70 мм рт.ст.). Понижение напряжения О,, с 13.3 кПа на 2.0-2.7 кПа (со 100 на 15-20 мм рт.ст.) практически не отражается на насыщении гемоглобина кислородом (НЬО₂ снижается при этом на 2-3%). При более низких значениях напряжения О₂ оксигемоглобин диссоциирует значительно легче (зона крутого падения кривой). Так, при снижении напряжения О₂ с 8.0 до 5.3 кПа (с 60 до 40 мм рт.ст.) насыщение гемоглобина кислородом уменьшается приблизительно на 15%.

Положение кривой диссоциации оксигемоглобина количественно принято выражать парциальным напряжением кислорода, при котором насыщение гемоглобина составляет 50% (Р₅₀). Нормальная величина Р₅₀ при температуре 37°С и рН 7.40 — около 3.53 кПа (26.5 мм рт.ст.).

Кривая диссоциации оксигемоглобина при определенных условиях может смещаться в ту или иную сторону, сохраняя S- образную форму, под влиянием изменения рН, напряжения СО₂ температуры тела, содержания в эритроцитах 2,3-дяфосфоглицерата (2,3-ДФГ), от которых зависит способность гемоглобина связывать кислород. В работающих мышцах в результате интенсивного метаболизма повышается образование СО₂ и молочной кислоты, а также возрастает теплопродукция. Все эти факторы понижают сродство гемоглобина к кислороду. Кривая диссоциации при этом сдвигается вправо (рис.8.7), что приводит к более легкому освобождению кислорода из оксигемоглобина, и возможность потребления тканями кислорода увеличивается. При уменьшении температуры, 2,3-ДФГ, снижении напряжения СО, и увеличении рН кривая диссоциации сдвигается влево, сродство гемоглобина к кислороду возрастает, в результате чего доставка кислорода к тканям уменьшается.

7. Төменгі тыныс жолдарының рефлекторлық әсерлері қандай? Геринг-Брейер рефлекстерінің маңызы қандай?+

1868ж Геринг пен Брейер ит өкпесін ауаға толтырып керіп, көлемін... демалу мен демшығару кезеңдері өзгеретінін байқаған. Өкпені ауамен кергенде 3 түрлі рефлекс п.б.:

1. Инспирациялық тежеу рефлексі- өкпе ауамен керілгенде кенеттен дем алалмай қалады;

2. Демшығаруда керсе келесі дем алу кеш болады- экспирациялық жеңілдеу рефлексі;

3. Дем алуда қатты керсе инспирациялық еттер қатты қозып демін ішіне тартып жан ұшырады (хэд парадока)

Өкпе көлемі өзгергенде керу рецепторлары қозып, тітіркенеді. Бұның п.б.... тыныс орталығына кезеген жүйе факторлары жетеді.

Геринг пен Брейер осы сигналдардың тыныс алу жиілігін реттейтіні және демалу мен демшығару сатылары нақты бір кезекпен алмасып отыратындығын көрсетті. Сондықтан бұл өкпенің өзін-өзі реттеу рефлексі д/а.

8. Жоғарғы және төменгі тыныс жолдарының өткізгіштігін қамтамасыз ететін механизмдері неге негізделеді?-

9. О₂, СО₂ және рН рецепторларына және олардың орналасуына сипаттама беріңіз. Осы рецепторлардан рефлекторлық әсерлер қандай? +

10. Жоғарғы тыныс жолдарының рецепторларына және олардан жүзеге асырылатын рефлекстерге сипаттама беріңіз. +

Ас қорыту жүйесі

1. Асқазан секрециясының кезеңдерін сипаттаңыз және әр кезеңдегі секрецияның механизмдерін түсіндіріңіз. Асқазан сөл бөлінісінің кезеңінің барлығын 3 фазаға бөлеміз. Қорек қабылдағаннан кейінгі 1- ші уақытта жұтқыншақпен ауыз қуысы қабылдағыштарын тітіркенуге жауап,сонымен бірге көз,құлақ және мұрын қабылдағыштарын коздыратын түрдегі қорек иісі мен оны қабылдаумен байланысты дауысына да натижесінде оған келетін жүйке серпінісі асқазан сөлденісін қоздырады. Жүйке серпіністері жіберілетін механизм рөлін атқарады.Сөлбөлініс коректік әрекеттерге негізделіп,біріншілік-күрделі рефлекторлық-асқазан сөлденісі фазасын құрайды.Асқазан сөлімен қорытылган корек жайлап ішекке туседі.Аш ішектің асқазан безін коздырып кейбір заттар канга сіңіріледі.Оларды гуморальді әсермен асқазан сөлденісінің-ішектік –үшінші фазасымен отеді.1-ші фазада баска фазаларды изолирлеп,асказан фистуласымен итке эзофаготомирленген тәжирибеде,итті коректендіру кезінде корек оңештен тусіп,асказанга туспейді дегенмен осындай коректкендіруден 5-10 минуттан кейін асқазан сол болінуін бастайды.2 асқазан және 3 ші ішектік фазада-8-10 минут аралығанды коректендіру жалган асказан безі жұмысын 2 сагатка коздырады,калыпты жагдайда асқазандық сөл бөліну 6-8 не одан узак уакытка жалгасады.Асқазанга корек тусу кзінде асқазан безі сөлінің коздыру механикалық және химиялық тітіркендіру сиякты шакырылып, ал ішекке түсу кезінде-бұл соңғысы болады.

2. Панкреас секрециясының кезеңдерін сипаттаңыз және әр кезеңдегі секрецияның механизмдерін түсіндіріңіз.

Аш қарында ұйқы безі 12 елі ішеке аздап сөл шығарып тұрады, ал тамақ ішкен соң 2- 3 мин-тан соң мол етіп шырыш шығара бастайды. Тағам құрамына қарай сөл шығару 6-14 сағатқа созылады. Бұл үрдіс 2 кезеңге бөлінеді

1. Рефлекс арқылы - сөл шығару кезеңі шарты және шартсыз рефлекспен реттеледі. алдымен ұйқы безі, тамақ ауызға келіп түскенше сөл шығара бастайды, осыған орай рефл доға ми қыртысы арқалы өтеді. Одан әрі сөл шығару үрдісі дәм тартқан кезде, яғни тамақ ауызға түскенен кейін үдей түседі. Бұл - шартсыз рефлекс. жүйке серпіні дәм қабылдағыштарына жүйке арқылы сопақша мидағы сөл шығару орталығына жетеді де кезеген және симпатикалық жүйке талшықтары арқылы ұ.б - нің сөл шығару қабілетін күшейтеді.

2. Қан арқылы - түрлі химиялық заттармен. Мысалы, гармондармен ұ.б-не әсер ете отырып оның сөл шығару қабілетін күшейтуге болады.

3. Ішек сөлінің құрамы мен қасиеттеріне сипаттама беріңіз. Ішек секрециясын реттеуді қандай механизмдер қамтамасыз етеді?

Ішек солі шырышты эпителилік жасушасының қосылуынан пайда болған бұлдырланган түссіз сұйықтық. Реакциясы сілтілі,кұрамында натрий хлориді,коміркышкылы тұздары бар.Ішек солінде трипсогенндік әсер етіп,оны трипсинге айналдыратын энтерокиназдан баска, әсер етуші асказан мен 12 елі ішекте түзілетін майлармен нәруыз корыту өнімдеріне әсер ететін ферменттер бар.Соңғылары пептидаза мен аминқышқылдарға ыдырайды. Ішек шырынының фермент бөлуі басқа ас қорыту бездерінің ферменттерінен ерекшеленеді. Сілекейлік, асқазандық, асқазан асты бездерінің бөлуші жасушалары асқорыту сөлін бөліп, өзінің бүтіндігін сақтайды. Керісінше ішек сөлі фермент бөлгенде жасушалар өледі. Ішектің шырышты қабатында эпителий қабатының үздіксіз жаңаруы жүреді.

4. Ас қорыту жолдарында қоректік заттардың белсенді және толық сіңірілуін қандай факторлар қамтамасыз етеді? Түрлі қөректік заттардың сіңірілуінің негізгі механизмін түсіндіріңіз.

Сіңірілу жай жүреді. Асқазанда сіңірілу аз мөлшерде ғана болады. Өйткені минер.тұздар, моносахаридтер, алкагол, су жай сіңіріледі. 12 елі ішекте де заттар аз сіңіріледі. Аш ішекте көптеген қалталы қабаттар есебінен ас қорыту жылдамырақ. Әртүрлі заттар эпителий мембрана аркылы канга,лимфага туседі.Сіңірілу үдерісінде сүзудің,диффузиялық және осмостық қысымның маңызды орны бар.Аш ішекте сіңірілу жагдайында маңызды рөлді фильтрлеу,диффузиялық сіңірілу атқарады. Тоқ ішекте үздіксіз суды сіңіру жүріп жатады. Осыған байланысты тоқ ішекте патология болатын болса, сұйық іш өтіп, ағзадағы көп су жоғалтуға алып келеді. Нәруыздардың сіңірілуі - аш ішекте сіңірілу өнімінің сонгы онімдерінің-аминқышқылдарының сінірілуі жүреді. Аминқышқылдарының сіңірілу шапшаңдығы олардың формасына, түріне, өзара қарым-қатынасына, адамның жасына (жас адамда әлдеқайда шапшаң), қандағы ақ-ның аз-көптігіне, белок алмасу үрдісінің әлсіз-күштілігіне байланысты. Қанға сіңген аминқыш-ы қақпа венасы арқылы бауырға барады. Мұнда олардан қан белоктары, бауыр жасу-ның белоктары, қан ұюға қатысатын протомбин, фибриноген, проконцелерин, түзіледі. Басы артық АҚ одан әрі қанға өтеді. Көмірсулардың сіңірілуі-канда, аш ішекте басты улгіде фруктоза мен галактоза түрінде сіңіріледі,глюкозы сіңірілуі баяу жүреді. Көмірсулардың сіңуіне көптеген факторлар әсер етеді. Олардың сіңуі кейбір АҚ-а, АТФ-тің мөлшеріне, тотығу үрдісінің әлсіз-күштілігіне, ішектегі моносахарид мөлшеріне ж\е т.б. қоректік заттардың гидролиздік өнімдеріне байланысты.Майлар сіңірілуі- май ішекте өт әсерімен ұсақ тамшы бөлшектерге бөлінеді де, одан әрі липазаның қатысуымен глицерин май қыш-на ыдырайды.осы өнімдер түрінде майдың 40%-і, үшглицерид түрінде 10%-і денеге сіңеді. Су ішек куысына корекпен және аскорыту солімен туседі.Осы жерле 1 л сілекей 1,5-2 л асказан солі,0,75-1 л өт,0,1 асказан асты солі 1л ішек солі барлыгы 5-6 л туседі.Ішектен бар болганы шамамен 150 мл су нәжіспен шыгарылады.калган молшері ск кан агысымен сіңіріледі.Суда хлоридтер және фосфаттар турінде кальций,калий,натриий туздарынның еруі аш ішекте сіңіріледі.Сонымен кандагы кальций курамының томендеуі кезінде оның сіңірілуі калыптыга караганда жогары жүреді.

Зәр-жыныс жүйесі

1. Шумақтық фильтрат құрамының қаннан қандай айырмашылығы бар және неліктен? Шумақтық фильтрацияның механизмін түсіндіріңіз.

Тиімді фильтрациялық қысым деген не? Қандай формула бойынша оны есептеуге болады?

Несеп алдымен шумақтық сүзгіден өтеді. Яғни қан –бүйрек (геморенальдық) тосқауылы (барьер) арқылы қан шумлянский боумен капсуласына сүзіледі. Мальпигий шумағынан қан плазмасының еріген басқа да заттары қан қысым әсерінен капсуланың ішіне өтеді. Геморенальды тосқауылға байланысты эндотелий тесікшелерінен базальдық мембранамен капсуланың ішкі қабырғасынан үлкен молекулалы заттар өтеді. Шумақтық сүзгіден молекулалық салмағы 70 000 Д және одан да көп заттар - глобулин, фибриоген, гемоглобин өтпейді. Сондықтан шумақтық сүзінді құрамында белоктар өте аз болады. Шумлянский боумен капсуласынан алынған алғашқы немесе провизорлық несеп, құрамы жағынан ультрасүзінді қан плазмасымен бірдей оның құрамында қан жасушалары және үлкен молекулалы белоктар болмайды. Аздаған альбумин басқа заттардан қант, аминқышқылдар, тұздар болады. Олардың концентрациясы қан плазмасындағыдай. Алғашқы несеп көлемі өте көп, тәулігіне 150-180л.

Шумақтағы сүзілу деңгейі тәуелді факторлар:

1. капсуладағы

2. түтікшелердегі

3. бүйрек түбегідегі несептің гидростатикалық қысымы

Шумақтағы сүзілу деңгейі капсуладағы түтікшелер мен бүйрек түбегідегі несептің гидростатикалық қысымына байланысты. Сонымен, шуматық сүзілуді қамтамасыз ететін қысым, яғни сүзілу нәтижесі (СН) қан қысымына (ҚҚ) онкостық қысымға (ОҚ) және бүйрек ішіндегі қысымға (БҚ) байланысты. Оның соңғы екеуі ОҚ және БҚ бүйректе сүзілу дәрежесін төмендетеді.

СН=ҚҚ-(ОҚ+БҚ), яғни

СН =70-(30+10) = 30мм.сын.бағ.

2. Түтікшелік реабсорбция деген не? Оның негізгі механизмдерін түсіндіріңіз.

Түтікшелерден қайта сіңіру көбінесе осмостық градиентт күшіне қайшы келетін негізінен белсенді үрдіс. Ол түтікшелерден жасуша аралық сұйықтыққа, қанға қысыммен тасылатын көптеген ферменттік жүйелердің қатысуымен іске асады оған жұмсалатын энергия ұшан-теңіз. Сол себептен бүйрек өз қызметіне қажет оттегін көптеп сіңіреді, бүйректегі қан айналымы басқа үшелерден жоғары. Кейбір заттардың градиент концентрациясына қарамастан түтікшелерде мүдірместен қайта сіңіру, олардың белсенді тасымалданатынын дәлелдейді. Алғашқы несеп құрамындағы, кейбір заттардың таңдамалы түрде қайта сіңуі де түікшелердегі реобсорбцияның белсенді үдеріс екенін көрсетеді. Бірқатар заттар (инсулин, сулфаттар) бүйректе мүлде қайта сіңбейді. Олар тіпті түтікше эпителийінде қосымша мөлшерде сыртқа шығады. Ал кейбір заттар мысалы мочевина аз мөлшерде ғана қайта сіңеді, сондықтан концентрациясы түтікшелерде су қайта сіңген сайын біртіндеп жоғарылайды. Қайтадан сіңетін глюкозаның, натрий хлор басқа да тұздардың сіңу дәрежесі олардың қандағы концентрациясына, табалдырығына байланысты. Қайтадан сіңетін заттар арасында төмегі табалдырығы жоқ заттар да бар. Олардың қатарына түтікшелерде қайта сіңбейтін және несеппен бірге түгелдей сыртқа шығаты заттар жатады. Олар инсулин, кератинин. Олардың қандағы концентрациясы өте жоғары болса да, түгелдей сыртқа шығады.

3. Нефронның проксимальдық түтікшелеріндегі реабсорбцияға сипаттама беріңіз. Генле ілмегіндегі су мен иондар реабсорбциясы қандай ерекшелігімен орны алады? Қыртыстық-милық осмостық градиент деген не?

Қайта сіңу үрдіс бүйрек түтікшелерінің құрылымдық ерекшеліктеріне байланысты. Проксимальді иірім түтікшелер қабырғасы көмкерілген цилиндр тәрізді эпителийден т\ды. Түтікшенің сіңіру қабілеті өте жоғары. Генле ілмегі төмегі дистальді түтікшелер мен несеп жинаушы түтіктер бір-біріне параллель орналасқан. Бұлар бүйректің ішкі қабатына тереңдеп, милы қабатының емізікше бөліміне дейін енеді. Мұндағы интерсцтициальды сұйықтықтың да осмостық қысымы өте жоғары. Жоғары иірім түтікшелерінде қайта сіңу қарқыны өте күшті. Нефроннның бұл бөлігінде шумақта сүзіндінің 85% қайта сіңеді. Яғни 1 тәул ішінде түзілген 150-180л алғашқы несептің 125-145 литрі қайта сіңеді. Ал 15% одан әрі жылжиды. Натрий иондары түтікше сұйығына эпителий арқылы тасылады. Бұл үдеріске сукцинатдегидрогеназа ерекше ферменті қатысады. Аталған фермент нефрон түт-нің жоғарғы бөлігінде, генле ілмегінің бұрылымында көптеп кездеседі. Нефронның бөлігінде қайта сіңу салыстырмалы тұрақты. Ол гомеостазға байланысты емес. Сондықтан жоғарғы еабсорбция облигаттық (міндетті) реабсорбция д.а. Нефронның төменгі бөліміндегі жоғарғы және төмен жүретін тура түтікшелерде, генле ілмегінде,иірім түтікшелердің төменгі бөлігінде несеп жинайтын түтіктерде реабсорбция тұрақсыз деңгейі өзгеріп отырады. Оның мөлшері су мен тұздар алмасуына байланысты, сондықтан бұл бөлімдегі қажетті реабсорбция деп а-ды. Судың бұл реабсорбциясы денеде су көбейгенде төмендейді, несеп сұйылады, оның көлемі көбейеді, ал денеде дегидротация- сусыздану үдерісі басталса, керісінше несеп қоюланады. Оның көлемі азаяды. Яғни бүйректің несепті концентрациялау қабілеті айқын белгілі болады.

4. Нефрондағы зәрдің концентрациялану механизмін түсіндіріңіз. Қандай жағдайларда ол бұзылады және ол бұзылыс неге әкеледі?

Бүйректің несепті концентрациялау қабілетіне осмостық концентрациялануы нефронның төменгі бөлімінің факультативтік реабсорбциясы байланысты. Несептің осмостық концентрациялануы бүйректің ішкі ми қабатында орналасқан жинаушы түтіктерінде концентрацияланады. Генле ілмегінде орналасқан несеп концентрациялау тетіктері айналдыра кері ағызу жүйесі деп аталады. Генле ілмегі мен өрлеу иіні және несеп жинаушы түтіктер бір-біріне параллель жақын орналасқан, өзара байланысып, несеп концентрациялайтын тұтас бір тетігі ретінде қызмет атқарады. Генле ілмегінің өрлеу және төмендеу иіндерінен несеп қарама –қарсы бағытта ағады. Оларда несеп кері қайтады. Генле ілмегінің төмендеу бөлігіндегі эпителий ерекшелігі тек суды ғана өткізіп, натрийді жібермейді., өйткені мұнда ион тасушы ферменттер болмайды. Ал өрлеу иінінің эпителийі натрий иондарын қайта сіңіреді. Генле ілмегінің өрлеу және төмендеу иіндерінің эпителий өткізгіштігінің ерекшеліктеріне байланысты байланысты, яғни төмендеу иінінде судың қайта сіңуі күшейеді де, натрийдің сіңуі тоқталғандықтан несеп бірте бірте қоюланып, концентрацияланады. судың интертицияға өтуінен, осмос қысымының өте жоғары болуынан несептің ең көп осмостық концентрациясы өрлеу -төмендеу иінінде бұрылатын жерінде байқалады, яғни генле ілмегінің ең жоғарғы аймағында несептің осмостық концентрациясы өте көп 290-310моль\л болса, төмендеу иінінің бұрылатын жерінде осмостық қысым 2000моль\л көтеріледі. Бұл өте жоғары гипертоникалық несеп. кейін өалған гипроникалық несеп ілмешектің өрлеу бөліміне түседі де, одан әрі бірте бірте натрийдің концентрациясы төмендейді. Өйткені бұл бөлім эпителийі натрий ионын белсенді түрде қайта сіңіреді. Сондықтан несеп қайтадан изотоникалық н\се гипотоникалық болады. Оның мөлшері едәуір кемиді. Сосын ол одан әрі дистанттық иірім түтігі – несеп жинайтын түтікке түседі. Ондағы су минерал гомеостаз қажеттігіне қарай қайта сіңіп, несеп қайта концентрацияланады. Яғни соңғы несеп пайда болады. Соңғы несеп мөлшері тәулігіне 1,5-2,0 л.

Эндокриндік жүйе

1. Гипоталамус пен гипофиздің эффекторлық гормондарына сипаттама беріңіз (АДГ, окситоцин, МЫГ, өсу гормоны, пролактин).

Антидиуретикалық гормон (АДГ, вазопрессин) гипоталамустың супраоптикалық,ал окситацин паравентрикулярлық ядроларында түзіледі.Олар гипофиздің артқы бөлігіндегі нейрофицин затымен әрекеттескеннен соң қанға өтеді. Вазопрессин бүйректің несеп жиналатын түтігінде судың қайтадан денеге сіңуін үдетіп,несеп көлемін(диурезді)азайтады,сондықтан да оны антиурездік гормон дейді.

Окситоцин жатыр еттерін жиырылтады,жатырдың жиырылуы,әсіресе толғақ кезінде күшейе түседі. Бұл гормон құрсақтағы нәрестенің тууын тездетеді,оның шығуын үдетеді.

Пролактин гормоны ацидофилді жасушаларда түзіледі, емшекте сүт түзілуін, оның сыртқа шығарылуын үдетеді. Пролактиннің қызметі күшейсе, эстроген мен прогестерон гормондар әсері керісінше тежеледі. Босанған әйелде прогестерон әдетегіден аз, ал рлактин керісінше көбірек болады, емшектен сүт көбірек шығады, сүт сапасы, майлылығы, дәмі артады.

Меланотропин(МСГ),яғни интермедин гормоны түзіледі. Бұл гормон терідегі пигменттік жасушаларда бояушы түйіршіктерін көбейтіп,жасуша талшығын кеңейтеді және олардың біркелкі орналасуын қамтамасыз етеді.

Соматотропин денеде биосинтезді күшейтеді, органикалық, минералдық алмасуға әсер етеді; амин қышқылдардың қаннан жасушаларға өтуін, сіңуін тездетеді. Гормон сондай-ақ, азот тепе-теңдігін өзгертіп, тұздардың сақталуына себепкер, бүйрек тінінің өсіп дамуын, қатаюын тездетеді. СТГ аз түзілетін болса, адамның бойы өспей қалады. Мұндай адамды гипофиздік ергежейлі дейді. СТГ шектен тыс көп болса, адамның бойы тез өсіп 240-250см-ге, ал самағы 150кг-ға дейін жетуі мүмкін. Оны гипофизарлық алыптық дейді. Өсуі тоқтаған ересек адамда СТГ гиперсөлінісі акромегалия дертіне әкеп соғады.

2. Гипофиздің троптық гормондарына сипаттама беріңіз (ТТГ, АКТГ, ФЫГ, ЛГ).

Гипофиз мидың түп жағындағы түрік ершігінде орналасқан, самағы 0,5-0,6 г, алдыңғы, артқы бөліктерден тұрады: аденогипофиз, нейрогипофиз. Гипофизде соматотроптық, тиреотроптық, адренокортикотроптық, гонадотроптық, фоллитропин, лютеиндейтін, пролактин бағыттаушы гормондары түзіледі. ТТГ, АКТГ, ФСГ және ЛГ гипофиздің базофильді жасушаларынан түзіледі. Аденокортикотропин (АКТГ) бүйрек үсті бездің қыртысты қабатындағы жасушаларын өсіріп, кортикостероид гормондардың, әсіресе гликокортикоидтардың түзіліп, сыртқа шығуын үдетеді. Тиреотропин (ТТГ) қалқанша безінің тінін ұлғайтып, оның сөліністік қабілетін күшейтеді. ТТГ гормоны шектен тыс көп бқлінсе гипофиздік гипертиреозға әкеліп соғады. Гонадотропин(ФСГ, ЛГ) екі түрлі гормоннан т\ды: 1) лютропин (ЛГ) - аналық ж\е аталық безде тестостерон, прогестерон гормондарының түзіліп, бөлінуін күшейтеді. Әйелде аналық жасушаның пісіп-жетілуімен безді жарып шығуын тездетеді. Оның орнында пайда болған сары дененің қызметін жақсартып, қалыптасуын қатамасыз етеді. Фолитропин н\се фолликул стимулдаушы гормон(ФСГ) аналық безі фолликуласын ұлғайтфп, онда гормондар түзіуін үдетеді, қанда эстрогендерді көбейтеді ж\е сперматогенезді тездетіп, сперматозоидтардың өсуін жеделдетеді.

3. Бүйрек үсті бездерінің қыртысты қабатының гормондарына сипаттама беріңіз (альдостерон, коризол).

Бүйрекүсті безі (glandula sup-rarenalis, лат. glandula — без, supra — үсті және ren — бүйрек) — бүйректің ішкі және жоғарғы (адамда — артқы) жағында орналасқан жұп ішкі секреция (эндокринді) безі. Бездің қыртысты затын құрайтын пішіні мен мөлшері әртүрлі безді жасушалар (эндокриноциттер), өз кезегінде пішіні әртүрлі эндокриноциттер бағандарынан құрылған үш: шумақты, будалы және торлы аймақтар түзеді. Шумақты аймақ эндокриноциттері — минералокортикоид гормондарын, будалы аймақ жасушалар — глюкокортикоид гормондарын, ал торлы аймақ эндокриноциттері — андроген гормондарын бөледі. Минералокортикоид гормондары — альдостерондар организмдегі су және түз алмасуын, ал глюкокортикоид гормондары — кортикостерон, кортизон, гидрокортизон көмірсу, протеин және липид алмасуын реттеуге қатысады. Андроген гормоны — аталық жыныс гормоны тестостеронға ұқсас

4. Бүйрек үсті бездерінің милы қабатының гормондарына сипаттама беріңіз (катехоламиндер).

Бүйрек үсті безі саны екеу, салмақтары 6-12 гр. Әрқайсысы қыртысты және милы қабаттан тұрады. Бүйрек үсті безінің милы қабатында катехоламиндер - адреналин мен норадреналин түзіледі.

Катехоламиндердің ағзаға әсері жан жақты:

1) Жүрек-қантамырлар ж\не әсері:

А) жүрек жұмысын күшейтіп, соғу ырғағын тездетеді;

Ә) Қан тамырларды тарылтады;

Б) жүрек қызметі мен қан тамырлардың кернеуін өзгерту арқылы адреналин қан қысымына ісер етеді.

2) ішектің бірыңғай салалы еттерінің тонусын төмендетіп, қозғалысын тежейді.

3) бронхының бірыңғай салалы еттерін босаңсытады.

4) көздің қарашығын үлкейтеді

5) жүкті әйел жатырының бірыңғай салалы еттерінің жиырылуына әсер етеді.

6) тері түктерінің қапшықтарының еттерін жиырады, сондықтан адамның эмоция кезінде «төбе шашы тік тұрады»

7) көмірсу алмасуына әсер етеді

8) бауыр еттеріндегі гликогенолизді күшейтіп, гипергликемия мен глюкозурияны туғызады.

9) Липолизді күшейтіп липогенезді басады, май тотығуын күшейтеді.

Ан жасау жүйесі

1. Эритроциттерге, олардың құрылысының ерекшелігіне және энергия алу жолдарына; қасиеттеріне; функцияларына; санына (эритроцитоз бен эритроцитопенияға түсінік); өмірлік циклына сипаттама беріңіз.

Эритроцит – қанның қызыл түйіршіктері. Ер адамда қалыптыда мөлшері 4-5*10 12 дәреже\л, әйелдерде 3,7-4,5*10 12дәреже \л. Эритроцит санының қалыптыдан басым болуы эритроцитоз, аз болуы эритропения. Бұл сау адамда да науқас адам да кездеседі: физиологиялық және патологиялық. сондай –ақ абсолютті және салыстырмалы эритроцитоз, эритропения деген ұғымдар бар. Эритроциттер санының абсолютті өзгеруі оның сүйек кемігінде түзілуіне және қанға өту шапшаңдығына байланысты. Салыстырмалы эритроцитоз және эритропения қан жасушалары мен плазманың аралық қатынасына байланысты, бұл қан қоюланғанда н\се сұйылғанда болатын құбылыс. Эритроциттер ядросыз, екі бүйірі қысыңқы, дөңелек табақша пішіндес жасуша. Диаметрі 7,2-8мкм, ортасындағы ойыстың қалындығы 1,5-2,0 мкм, жиегінің жуандығы 2,5мкм. Олардың негізгі қызметі оттегі мен көмір қышқыл газды тасымалдау, демек тыныс алу процесін қамтамсыз ету. Эритроциттердің негізгі қызметі олардың құрамында гемоглобиннің болуымен және пішінін ерекшеліктерімен байланысты.
Эритроциттер сүйек кемігінде түзіліп, бауыр мен көк бауырда бұзылады. Олар есеппен 120 күн тіршілік етеді. Эритроциттер бұзылғанда гемоглобин бөлініп, ол гем мен глобинге ажырайды. Гемнен бөлінген темір гемоглобин түзу үшін пайдаланылады. Ал темірдің артық мөлшері қанның арнаулы белогымен қосылып ферритин мен гемосидеринге айналады да, темір қоры ретінде бауырда, көк бауырда, аз мөлшерде ащы ішектің кілегей қабығында жиналады. Эритроцит протоплазмасында тор тәрізді стромасы бар. Сырт жағынан белок пен липоидтан тұратын мембранамен қапталған. Эритроцит мембранасы иондарды іріктеп өткізеді. Мембрананың Na, K, Ca катиондарына өтімділігі өте нашар, ал Cl және HCO3, сутегі және гидроксил иондары тез өтеді. Сондықтан эритроцит пен қан плазмасының минералдық құрамы бірдей емес. Эритроциттерде калий иондары басым. Ал плазмада керісінше натрий иондары басым.

Эритроцит құрамында 37% құрғақ заттар бар, ал сүйекте құрғақ зат 42%. демек денедегі ең тығыз тін сүйектен кейінгі жасуша - эритроцит. Сонда да эритроцит икемді, созылғыш, үлкен болғанымен жіңішке капиляр арқылы өте алады.

2. Лейкоцитарлық форм ула деген не? Дені сау ересек адамның лейкоцитарлық формуласын атаңыз.

Лейкоциттер- ақ түсті, ядролы, қанның ірі жасушалары. Олардың қандағы жалпы саны эритроциттер санынан 600-800 есе кем болады да, организмнің физиологилық күйіне байланысты көп шамада ауытқып отырады. Қабыну процесі, жұқпалы аурулар лейкоциттер санын көбейтеді. Лейкоциттердің түрлері (лейкоцитарлы формула) протоплазмасындағы түйіршіктерінің бар жоқтығына байланысты бөлінеді. протоплазмасындағы түйіршіктері бар лейкоциттер - түйіршікті н\се гранулоцит, ал жоқтары түйіршіксіз н\се агронулоцит д.а. Түйіршікті лейкоциттерге базофилдер, эозинофилдер және нейтрофилдер, ал түйіршіксіз лейкоциттерге моноцит және лимфоцит жатады. Лейкограмма н\се лейкоцитарлы формула: (қалыпты, дені сау адамдікі)

І. Гранулоциттер

А) базофилдер 0-1

Ә) эозинофилдер 1-5

Б) нейтрофилдер 70

1) метамиелоцит 0-1

2) таяқша ядролы 1-5

3) сегментті ядролы 45-65

3. ІІ. Агранулоциттер

А) лимфоциттер 20-40

Ә) моноциттер 2-10

Организмге лейкоциттер қорғағыш қызмет атқарады. Лимфоциттер мен моноциттер организмнің арнайы иммунитетін қалыптастырады. Лейкоциттердің бәрі де фагоцит ретінде бөгде заттарды жұтады, жояды, залалсыздандырады.

4. Біріншілік гемостаз механизмдеріне сипаттама беріңіз.

Біріншілік гемостаз н\се тромбоциттік гемостаз 5 кезеңнен тұрады:

1) Қантамырының рефлекстік жолмен уақытша тарылуы, үзілген қан тамырын қандағы тромбоциттен босап шыққан серотонин мен адреналин тарылтады.

2) Тромбоциттер жабысуы (адгезиясы)

3) Тромбоциттер агрегациясы. Жартылған, үзілген қан тамырынан жарылған эритроциттен және тромбоциттен бөлініп шыққан АДФ, серотонин, адреналин әсерінен тез бұзылатын, нашар бекіген, тек тромбоциттерден т\атын жұмсақ тығын пайда болады.

4) Тромбоциттердің бұзылмайтын тұрақты агрегациясы. Белгілі бір қан тамыры жарақаттанған соң 5-10сек өтісімен тіндік протромбокиназа әсерімен тромбин пайда болады.

5) Тромбоциттерден тұратын тромбаның тығыздалуы(ретракциясы). Тромбостенин жиырылуы нәтижесінде жарақаттанған қан тамырына бекітілген тромб нығыздалады да, қан ағуын тоқтатады.

Біріншілік гемостаз өте жіңішке капилярдан аққан қанды ғана тоқтата алады, көлемі үлкен қан қысымы жоғары тамырдан аққан қанды тромбоциттік тромб тоқтата алмайды.

4.Екіншілік гемостаз механизмдеріне және оның кезеңдеріне сипаттама беріңіз. Тіндік фактор деген не, оның гемостазға қатысуы қалай жүзеге асырылады?

Екіншілік гемостаз н\се коагуляциялық гемостаз 3 кезеңнен:

1) Протромбиназа түзілу к\і – ең ұзақ кезең.

Оның сыртқы ж\е ішкі протомбиназаның пайда болуының механизмдері бар. Сыртқы кезеңде алдымен жарақаттанған қантамырының қабырғасы мен оның аймағындағы тіндерден бөлініп шыққан тіндік тромбопластин әрекет етеді. Мұндай белсенді тіндік тромбопластин мен VII,IV,V,X плазмалық фактордың қатысуымен тіндік тромбокиназа қалыптасады. Ұзақтығы 5-10сек.

Протомбиназаның ішкі механизмі 5-10мин созылады. Ол жарақаттанған қан тамыры эндотелийінің астындағы коллоген тінінің ХІІ фактормен түйісуімен басталады. ХІІ фактор кинин, каллекреиннің қатысуымен ХІ фактор белсенеді. Жарылған эрит-р мен тромб-рден бөлініп шыққан фосфолипидтердің қатысуымен ХІІ және ХІ факторлардан жанасу комплексі пайда болуымен аяқталады. Кальций ионы 3-тромбоциттік фактор мен ІХ, VIІІ факторлар бір бірімен әрекеттесіп, кальций комплексін құрады. Кальций комплексі Х факторды күшейтеді. Нәтижесінде қан тромбиназасы пайда болады.

2) Тромбин түзілуі. Протомбиназаның бетіне адсорбцияланған протромбин V, Х, кальций ионының қатысуымен тромбинге айналады. тромбин қан ұйытатын ең маңызды фермент.

3) Фибриногеннің фибринге айналуы. Тромбин әсерімен фибриногеннен фибринмономер түзіледі. Одан әрі кальций ионының қатысуымен полимерленеді. Фибринмономер еритін фибрин полимерге, ал еритін фибрин полимер ХІІІ фактордың және қан жасушалары мен фибриназа ферменттінің қатысуымен ерімейтін фибринге айналады. Ерімейтін фибриннен қан тромбасы пайда болады да, ұюы аяқталады.

5.