Гематурия – зәрмен қанның (эритроциттердің) бөлінуі.

Гематурия дәрежесін анықтау үшін санау әдісі қолданылады (Нечипоренко, Амбюрже, Аддис-Каковский бойынша зәр анализдері).

Интенсивтілігі бойынша макро- және микрогематурияны ажыратады.

Макрогематурия кезінде зәр қызыл немесе қоңыр түсті болады, бұл зәрде бос Нв немесе бұзылған эритроциттердің бар екенін білдіреді. Қанның өзгеріссіз бөлінуі урологиялық ауруларға тән.

Гематурия анықтау:

· центрифугирленген зәрдің х 40-микроскопиясы кезінде 5 және одан көп эритроциттердің к/а болуы;

· центрифугирленбеген эәрде 6 жоғары эритроциттердің болуы;

· 1 мл зәрде 1000 эритроциттен жоғары;

· 24-сағаттық зәрде 1 млн эритроциттен жоғары.

 

Гематурияның клиникалық варианттары:

· макрогематурия

· симптомсыз микрогематурия

· микрогематурия клиникалық симптомдармен бірге (дизурия, геморрагиялық синдром,

· қызба, ауру сезімі және т.б.)

· микрогематурия протеинуримен бірге 0,5 г/л жоғары.

 

Гематурияның жиі себептеріне:

- зәр шығару жолдарының аурулары кезінде – зәр долдарының инфекциясы (уретрит, цистит), қуықтың тасы, қуықтың ісігі;

- қуық асты безінің аурулары кезінде – простатит, қуық асты безінің ісігі;

- бүйрек аурулары кезінде – гломерулонефрит (жедел, созылмалы), интерстициальды нефрит, ЗТА, поликистоз, бүйрек ісігі, бүйрек туберкулезі.

Гематурия бүйректен тыс себептерге де байланысты болуы мүмкін, коагуляция және тромб түзілу бұзылуы нәтижесінде болуы мүмкін. Балалардың ерте жасында гематурия инфекциялық аурулардың (ВУИ, сепсистің), бүйрек поликистозының, Вильмс ісігінің, бүйрек артериялары немесе веналары тромбозының, обструктивті нефропатияның, токсикалық және алмасулық нефропатияның, жалпылама қантамырішілік қан ұю синдромының (ДВС) немесе гемолитикоуремикалық синдромның клиникалық көрінісі болып табылады, сонымен қатар тұқымқуалайтын нефриттің және бүйректік дисплазияның кейбір түрлерінің алғашқы көрінісі болып табылады. Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балаларда әртүрлі айқындылық дәрежесіндегі гематурия бүйрек шумақшаларының зақымдануы кезінде (гломерулонефритте, IgA нефропатияда, тұқымқуалайтын нефритте, жегілік нефритте, интерстициальды нефрите және т.б.).

Балалардағы экстрагломерулярлы гематурия бүйрек қантамырларының аномалиясы және олардың зақымдалуы, тостағаншалардағы тастар, жарақат, кистозды аурулар кезінде кездеседі. Сонымен қатар гематурия зәр шығару жолдарының зақымдануында байқалады: зәрағардың тасы, қуықтың зақымдануы (катетеризациядан кейін, геморрагиялық циститте, туберкулёзде, циклофосфамидті енгізгеннен кейін), зәр шығар каналдардың зақымдануы (жарақаты, уретрит).

Гематуриямен ауыратын науқастардың барлығына көрсеткіш:

Лабораторлы әдістер:

· Жалпы зәр анализі

– өзгермеген эритроциттер (жиі урологиялық патологияда болады),

- өзгерген эритроциттер (гломерулярлы, дисморфты) гломерулонефриттерде болады,

- жекеленген микрогематурия урологиялық тәжірибеде кездеседі,

- микрогематурия протеинуриямен қосарласқан гломерулонефриттерде болады

· Нечипоренко бойынша зәр анализі,

· Үш стаканды сынама,

· Зәрді егу (ИМП кезінде, туберкулезге күдік туғанда),

· ЖҚА,

· Қан сарысуынан креатинин мен мочевинаны анықтау.

Құрал аспаптық әдістер:

· Бүйректі және қуықты УДЗ

· Цистоскопия

· Экскреторлы урография – бүйректі және жоғарғы зәр жолдарын зерттегенде көп ақпараттар береді (гломерулонефриттерді ескермегенде)

· Компьютерлі томография (бүйрек ісігіне күдіктенгенде)

 

Науқаста макрогематурия анықталғанда шұғыл түрде госпитализацияға жатқызу керек.

Микрогематуриясы бар науқасты нефрологқа немесе урологқа жолдайды.

Бірінші кезекте урологиялық ауруларды шеттету керек содан кейін нефропатия диагнозын қоямыз.

Зәр шығару актсінің басында немесе соңында байқалатын гематурия, тек урологиялық ауруларға тән, белдегі ауру сезімімен, әсіресе ұстама тәрізді ауру сезімімен жүреді.

Нефропатия кезіндегі гематурия (бүйректік гематурия) – тұрақты екі жақтық, ауру сезімсіз, жиі протеинуриямен, цилиндруиямен, лейкоцитуриямен қосарласып жүреді.

2/3 жағдайда бұл қуықтың ісігі, ауру сезімсіз гематуриямен көрінеді, диагноз цистоскопия кезінде қойылады. Бүйрек ісігі белдегі тұйық ауру сезіммен, қызбамен, анемиямен немесе эритроцитозбен, гиперкальциемиямен, паранеопластикалық реакциямен жүреді.

Зәр жолдарының инфекциясы кезінде микрогематурия лейкоцитуриямен және әлсіз протеинуриямен (1 г/л дейін) қосарласып жүреді.

Зәр жолдарының туберкулезі кезінде гематурия пиуриямен, айқын емес протеинуриямен қосарласып жүреді.

 

Лейкоцитурия - зәрде лейкоциттер санының өсуі (Нечипоренко әдісі бойынша 1мл зәрде 4000 артық немесе ЖЗА-де лейкоциттер ер адамдарда 4- тен артық, әйелдерде 6 –дан артық көру алаңында.

Лейкоцитурия – зәр шығару жолдарының қабыну үрдісінің тікелей белгісі. Пиурия – массивті лейкоцитурия. Зәрде көп мөлшерде лейкоциттердің және бактериялардың болуынан, зәр сілтілі реакциялы болады, макроскопиялық диффузды лайлану және түйіршіктердің болуы байқалады. Зәр тұнбасында лейкоциттер профилі зерттеледі:

- нейтрофилурия ИМП, жедел пиелонефрит, созылмалы пиелонефриттің, уретриттің, вульвовагиниттің өршуі кезінде кездеседі;

- лимфоцитурия инфекционды-аллергиялық генезді нефропатияда анықталады.

Белсенді лейкоциттердің анықталуы зәр жолдарындағы инфекциялық үрдістің белсенділігін куәландырады.

 

Бактериурия – зәрде бактериялардың анықталуы.

Бактериурияның дәрежесінің мөлшерін анықтауда зәрді егу маңызды. Шынайы бактериурия- в 1 мл де 100000 көп бактериялардың анықталуы. Симптомсыз бактериурия ИМП дамуын жоғарлатады, әсіресе жүктілер мен қарт адамдарда. ИМП жиі қоздырғышына грамм теріс бактериялар жатады. Ішек таяқшалары зәр жолдары инфекциясының шамамен 80% шақырады.

 

Цилиндрурия – зәрмен цилиндрлі формалы түзілістердің бөлінуі, бүйректің дистальды өзекшелеріндегі белокты жабыспалар (слепки). Цилиндрурия өзекшелер қуысында белоктардың тұнуымен байланысты. Қалыпты жағдайда зәр анализінде тек гиалинді цилиндрлер анықталады. Зәрде цилиндрлер әртүрлі физиологиялық және патологиялық жағдайларда пайда болады: гиалинді - физикалық жүктемеде, қызбада, ортостатикалық протеинурияда, нефротикалық синдром және бүйректің басқада аурулары кезінде; дәнді - өзекшелердің ауыр дегенеративті зақымдануы кезінде; балауызды- өзекше эпителийлерінің зақымдануында, нефротикалық синдромда; эпителиальды - гломерулонефрит, нефротикалық синдром кезінде өзекшелердің дегенеративті зақымдануында; эритроцитарлы – бүйректік генезді гематурияда; лейкоцитарлы - бүйректік генезді лейкоцитурияда.

 

Нефрологиялық науқасты міндетті амбулаторлы зерттеуге бүйректің функционалды жағдайын бағалаужатады, яғни көрсеткіштер бойынша салыстырмалы тығыздығын қандағы креатининді, шумақша фильтрация жылдамдығын (СКФ) анықтау жүргізіледі..

ШФЖ (СКФ) тек Реберг-Тареев сынамасы ғана емес, сонымен қатар үлкендер мен 12 асқан балалар үшін қлданылатын Кокрофт-Голт формуласы арқылы да анықтауға болады:

ШФЖ=(140-жасы (г)) х салмағы(кг) х К/0,82 х сарысудағы креатинин (мкмоль/л),

К әйелдер үшін- 0,85; К ерлер үшін – 1

 

Бүйрек қызметінің жағдайын кестеде келтірілген тесттер көмегімен бағалауға болады.

 

Бүйректің қызметтік белсенділігін сипаттайтын негізгі тесттер:

Тест	Қандай функцияны сипаттайды
Зимницкий сынамасы	Дистальды өзекшенің концентрациялық қызметін
Креатинин клиренсі	Шумақшалық фильтрация
Зәр қышқылының клиренсі	Проксимальды өзекшенің реабсорбциясын
Глюкоза клиренсі	Проксимальды өзекшенің максимальды реабсорбциясын
Фенолротпен сынама	өзекшелік секрецияны

 

Клиникалық нефрологияда зәр синдромынан басқа ажыратылады:

нефротикалық синдром, гипертониялық, жеделнефритикалық, жедел бүйрек жеткіліксіздігі синдромы,созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі, тубулярлы бұзылыс синдромы.

Нефрологиялық тәжірибеде синдром бойынша диагностикалау және емдеу дұрыс диагноз қоюға және рациональды емдеуге көмектеседі.

Нефротикалық синдром –жоғары протеинуриямен, тәулігіне 3,5г аса белокты жоғалту, гипопротеинемиямен, гипоальбуминемиямен, диспротеинемиямен, жоғары құрамды холестеринмен және триглицеридтермен гиперлипидемиямен, қанның гиперкоагуляциясымен, клиникалық массивті ісінумен, жиі іш шеменінің анасарка дәрежесіне дейін жетуімен сипатталатын клинико-лабораторлы симптомокомплекс.

Нефротикалық синдромның негізгі себептері:

Біріншілік бүйрек аурулары:

· Жедел и созылмалы гломерулонефрит

· Біріншідік амилоидоз

· Туа пайда болған нефротикалық синдром

Екіншілік басқа аурулары бойынша:

· Жүйелі аурулар (ЖҚЖ, ЖСД, УП, ВГ, РА)

· Жұқпалы аурулар (инфекциялық эндокардит, туберкулез, сифилис, гепатит В, остеомиелит, өкпенің созылмалы іріңді ауруы)

· Қан аурулары (лимфогранулематоз, миеломды ауру)

· Паразитарлық аурулар (малярия, шистоматоз)

· Ісіктер

· Жүктілердің нефропатиясы

Емінің негізігі алгоритмі:

· Міндетті түрде емдік дене шынықтыру тағайындаумен қоса жеткілікті қозғалыстық белсенділік;

· Дұрыс тамақтану (1 кг дене салмағына - 1 г белок), натрий хлоридінің құрамы 5 г тәулігіне; ішетін сұйықтық мөлшері тәуліктік диурезбен анықталады, 200-300 мл артық;

· Ұзақ дәрілік терапия: преднизолон - 1-2 мг/кг: 4-6 апта қабылдау, мөлшерін ұстап тұрушы мөлшерге дейін түсіріп, 6 аптадан 1-1,5 жылға дейін қабылдау; курантил - 200-300 мг тәулігіне, 1 жыл және одан да көп қабылдау; азатиоприн - 2-2,5 мг/кг тәулігіне, 4-6 апта бойы қабылдау; азатиоприннің мөлшерін ұстап тұрушы мөлшерге дейін түсіріп 1-1,5 жыл бойы қабылдау, шеткі қандағы гепаринді бақылау арқылы - 10-60 тыс. бірлік/тәулігіне; 4-6 апта қанның ұю жүйесін бақылау бойынша, тікелей емес антикоагулянттарға (фенилин) ауыстыру, 1жылға дейін.

Тиімділігін бағалау критерилері:

1. Ісінудің басылуы.

2. Протеинурияның төмендеу.

3. Қандағы белоктардың дұрысталуы.

4. Липидтік алмасудың дұрысталуы.