Тірі жүйелердің ұйымдық деңгейлері.

54. Тұрақты даму және экологияның рөлі. Тұрақты дамуға талап - табиғи қорларды және жүйелерді жеткілікті түрде бұзбай, болашақта да экономикалық пайда табатындай сақтау. Экология нақты зерттеу объектісі мен зерттеу ортасына қарай жіктеледі. Адам, жануарлар, өсімдіктер және микроағзалар экологиясы деп бөлінсе, өз тарапында бұл экологиялық бағыттарды жеке түр ретінде немесе бірлестік ретінде қарастырып, оларға әсер заңдылықтарын космоста, суда, ауада немесе басқа да бір орталарда зерттеулер жүргізу арқылы алуға болады. Тірі ағзалар тропикалдық, қалыпты және полярлық аумақтарда, сонымен қатар табиғи, жасанды, антропогендік (адам жасаған) немесе өзгертілген орталарда тіршілік етеді, тағы ескеретін жай осы орталардың сипатына да (таза немесе таза еместігіне) олардың тіршілігінің тәуелділігі.

Осы күнгі экология мыналарға:

- зерттеу объектісінің өлшеміне байланысты: аутоэкология, демэкология, синэкология, ландшафттық экология, мегаэкологияға;

- зерттеу затына байланысты: микроағзалар экологиясы, грибтер экологиясы, өсімдіктер экологиясы, жануарлар экологиясы, адам экологиясы, ауылшаруашылық экология, өндірістік экология, жалпы экология;

- тіршілік ортасы мен құрамы бойынша: жер экологиясы, таза су қоймалары, теңіз экологиясы, Қиыр шеткі солтүстік экологиясы, таулар экологиясы, химиялық экологияға;

- затты зерттеу бойынша: аналитикалық, динамикалыққа;

- уақыт факторы бойынша: тарихи және дамушы болып бөлінді.

55. Туман аулағыштар (талшықты фильтрлер). Ауаны қышқыл, майлы туманнан ж\е басқа сұйықтардан тазалауға талшықты фильтрлер қолданылады. Олардың жұмыс істеу принципі—ауырлық күшінің әсерінен кеуектің бетіне талшықтардың түсуімен түсіндіріледі. Туман аулағыштар 2-ге бөлінеді.

1. Төмен жылд-ты()

2. үлкен жылд-ты()

Талшықты төмен жылдам-ты туман аулағыштар өте үлкен тиімділікті(0,99-ға дейін) қамтамасыз етеді. Сонымен қатар бөлшек размері 3 мкм болса да, сол бөлшектерді толығымен жұтады.

Ал жоғарғы жылд-ты туман аулағыштар кіші габаритті размерде болады ж\е газды туманның 3 мкм өлшемінен аз болатын бөлшектерін тазалауды қамтамасыз етеді. Олардың тазалау тиімділігі 0,9-0,92.

56. Фильтрлер (жұмыс істеу принциптері, түрлері). Өндирис орындарында вентиляция ауасын зиянды газдардан сонымен бирге газды зиянды заттардан ондиристик ж/е санитарлы турде тазалау ушин колданылады. Фильтрлеу процесси кауипти откелде зиянды заттар болшектерин устау аркылы журеди.Зиянды заттар болшектери откелдин бетине жинакталады. Боликтердин фильтр элементинин бетине шогуи жанасу асеринен, сонымен бирге диффузиялык, инерциялык, гравитациялык шогуи аркылы болады. Откелдин турлери:

1. зернистик кабатты (козгалмайтын еркин жайылган материал)

2. майысатын откелден жасалган(мата, войлук, резина,пенополиурутан).

3. жартылай катты материалдар.(токылган торлар, пресстелген спиральдар)

4. катты материалдар.(кауипти керамика, кауипти металлдар)

Фильтр элементтерин ар турли маталардан ж/е кииздерден жасайды.

57. Шаң концентрациясын бақылау әдістері. Зиянды заттар концентрациясы бақылау әдістеріне гравитациялық, радиоизотоптық ж/е оптикалық әдістерді жатқызуға болады.

Гравитациялық әдіс —шаң газды ағыннан шаң бөліктері бөлініп ж/е олардың массасын анықтау болып табылады. Өлшеу процесі күрделі.

Радиоизотоптық әд іс – радиоактивті сәулелену нәтижесінде шаң бөліктерінің сәулені қабылдауына ж/е сіндіруіне негізделген. Әдістің қателігі ±15%.

Оптикалық әдіс – бұл әдісте шаңдалған газ ағынының шаң концентрациясына тәуелділігі н/е физикалық қасиетінің шаң қалдықтарына тәуелділігі қолданылады

58. Ылғалды түрде шаң аулағыштар (жұмыс істеу принциптері, түрлері). Газды ылгалды турде тазалаушы аппараттар кен тараган. Ойткени олар киши шан боликтерин жогары тиимдиликте тазалайды. Сонымен бирге жарылыска кауипти ж/е жанатын газдардан шанды тазалауга мумкиндик береди. ылгалды тазалаушы аппараттар шан боликтеринин суйыктыктын тамшы бетинен н/е суйыктык кабатына шогу принципинен жумыс истейди. Шан боликтеринин суйыктыкка шогуи Броумдык козгалыс ж/е инерция кушинин асеринен болады.инерция куштери шан боликтерине ж/е суйыктык тамшыларына олардын бир-бирине жакындаган кезинде асер ол куштер тамшынын ж/е боликтердин массасына ж/е олардын козгалыс жылдамдыгына асер етеди. Киши олшемдеги шан боликтери жеткиликти кинетикалык энергияга ие емес.сонд.,броундык козгалыс осы киши олшемдеги боликтерге тан. Броундык козгалыс есебимен газды шан боликтеринен тиимди тазалау ушин аппараттагы газ агыны козгалысынын жылдамдыгын азайту кажет. Жогарда айтылган 2 куштен баска шогу процесине турбулентти диффузия электрлик зарядталган болшектердин озара катынасы, конденсация, булану процестери ж/е асер етеди. Курылымы б-ша ылгалды шан аулагыштар Вентур Скруббери форсундык ж/е орталыктандырылган Скрубберлер соккы инерция туриндеги аппараттар Барботажды кобиктик аппараттар ж/е т.б. болып болинеди.

59. Экологияның ғылым ретіндегі анықтамасы. Экологияның мақсаты және міндеті. «Экология» терминін ғылымға 1866 ж неміс ғалымы Э.Геккель енгізді. Грек тілінен аударғанда ол үй туралы ғылым деген мағынаны білдіреді.(ойкос-үй, туратын жер,логос-ілім). Э.Гекель бұл ғылымның анықтамасын былай тұжырымдады: «Экология деп, біз табиғат экономикасына қатысты барлық білімдерді – жануарлардың оны қоршаған органикалық және бейорганикалық ортамен, әсіресе, өзімен тікелей немесе жанама қатынаста болатын жануарлармен және өсімдіктермен өзара ынтымақтастық н/е қастастық, жаулық әрекеттерінің бүкіл жиынтығын зерттеуді түсінеміз». Мақсаты-Қазақстандағы ж/е шет елдердегі экологиялық жағдайдың дамуы ж/е қазіргі кездегі жағдайы туралы білім бері,табиғатты пайдаланудағы жаңа әдістер мен технологияларды ойлап шығарудағы негізгі халықаралық бет алыстармен таныстыру. Экология-қоршаған орта мен тірі организмге керек жағдайларды өзгертудің ж/е оңтайластырудың жолдарын анықтауға мүмкіндік беретін, тірі организмдер мен олардың жүйелерінің қоршаған ортамен өзара қатынасы, олардың бір-біріне әсері мен өзара сіңісуі туралы ғылым. Экология барлық деңгейлердегі ағза үстілік биологиялық жүйелердің ұйымдасуы мен тіршілік қызметі туралы ғылымға айналды. 60-70ж-на дейін экология биологияның шеңберінде дамыды. Адам бұл жүйелерде қарастырылмады, себебі,оның қоршаған ортамен өзара қарым-қатынасы биологиялық емес, әлеуметтік заңдылықтарға бағынады деп есептелінген. Шындығындада адамның биосф-ғы орнын екі жақты қарастыруға болады. Бір жағынан ол биологиялық түр ретінде планетаның экожүйесінің құрам бөлігі болып табылады. Екінші жағынан, басқа тіршілік иеерінен ерекше адамға биологиялық емес, әлеуметтік-мәдени қажеттіліктер мен даму механизмдері тән. Ол техниканы, жаңа жасанды заттарды жасап, ғимараттар мен жолдар салады.осыған байланысты,ол бұрын пайдаланбаған кен,мұнай, ағаш ж/е т.б. қоршаған орта ресурстарын қолданады. Сонымен қатар,табиғатқа,оған тән емес қалдықтар-пластик, металл, құрылыс материалдары шығарылады.Ауаның,судың,топырақтың ластануы, қалпына келмейтін табиғи ресурстардың сарқылуы, биосфераның тұрақтылығының бұзылуы мен ауантүрлігінің кемуі, адамдардың денсаулығының ж/е өмір сүру жағдайларының нашарлауы күшейіп отыр.

60. Электр фильтрлері (жұмыс істеу принциптері, түрлері). Электрофильтр комегимен тазалау газдарды шаннан ж/е туманнан тазалаудын кедерги кундеги бирде-бир тури. Бул процесс карондык разряд зонасында газдын соккылык иондалынуына ж/е ион зарядтарынын боликтерге берилуин ж/е олардын электродтарга жабысуына негизделген. Электрофильтрге тусетин ластанган газдар сырткы асердин есебинен иондалган болады. (рентген саулелери, радиоактивти саулелер, космостык саулелер, газдын кызуы ж/е т.б.). сондыктанда олар еки электрод арасында калып электр тогын откизуине кабилети бар. Токтын шамасы иондар санымен электродатр арас-гы кернеуге байл. Крнеу кобей сайын электродтар арас-гы козгалыстар сол козгалыска коп иондар катысады ж/е токтын шамасы газдагы барлык иондардын осы козгалыска катысуына дейин оседи. Кернеудин осуине карамастан токтын шамасы туракты болады, оны каныгу тогы д.а. корондык ж/е шогу электрод арк арасында электр ориси туындайды. Шогу электроннан корондык электродка багытталган жел куши кернеуликти азайтады. Электродка кернеу тузеткиш арк. бериледи. Uкр = Екр*R1*ln R2 / R1. Екр – корона пайда болатын эл. Орисиндеги критикалык кернеу (В/м). R1,R2 – корондык ж/е шогу электродтардын радиусы.

61. Ядролық жарылыстың адамзат үшін қаупі. (Семей полигоны және т.б.). Қазіргі кезеңнің өзекті мәселелерінің бірі радиациялық ластану.Радиоактивті ластанумен күресу алдын алу сипатында ғана болады. Себебі ластануды нейтралдайтын биологиялық ыдырату әдістері де, басқа да механизмдері де жоқ. Қоректік тізбек бойынша тарала отырып, радиоактивті заттар азық-түлік өнімдерімен бірге адам ағзасына түсіп адам денсаулығының зиянды мөлшерге дейін жиналуы мүмкін.