Тіршілік қауіпсіздігі және терроризм.

Адамның өмір сүру ортасымен қауіпті және аса қауіпті әрекеттесуінің кері әсерінің нәтижесі қауіптерді анықтайды – «адам – өмір сүру ортасы» жүйесінде тұрақты мерзімді немесе кенеттен туындайтын кері әсерлер.

Қауіп – тірі және өлі материяның өзіне зиян келтіруге қабілетті негативті қасиеті адамдарға, табиғи ортаға, материалдық құндылықтарға.

Қауіптер табиғи, техногенді және антропогенді болып ажыратылады.

Табиғи қауіптіліктер – климаттық және табиғи құбылыстармен байланысты. Олар табиғатқа ауа-райының, биосферадағы табиғи жарықталынудың өзгеруін, сонымен қатар биосферадағы болатын тылсым құбылыстар (су басу, жер сілкінісі және т.б.).

Адам мен өмір сүру ортасына кері әсерлер тек табиғи қауіптіліктермен шектеліп қоймайды. Адам материалдық қамтамасыздыққа, тиімді жағдайға қол жеткізу мақсатында өзінің әрекетімен, әрекетінің өнімдерімен өмір сүру ортасына үздіксіз әсер етеді. (техникалық құралдар, өндірістен бөлінулер).

Техногенді және антропогенді қауіптер туындатады. Техногенді қауіптерді техносфераның элементтері – машиналар, ғимараттар, заттар және т.б., ал антропогенді – адамдардың қателіктермен рұқсат етілмеген әсерлері нәтижесінде туындауы. Бүгінгі уақытта нақты әсер ететін техногенді қауіптер едәуір, оған 100 астам түрлері енеді. Қауіптіліктері жоғары көп таралған түрлеріне өндірістік қауіптер жатады: ауаның шаңдалуы және газдануы, шу, діріл, электромагниттік өріс, иондық сәулелену, атмосфералық ауаның жоғары және төмен параметрлері (температура, ылғалдылық, ауа қозғалысы,қысым) жеткіліксіз және дұрыс ұйымдастырылмаған жарықтандыру, бір қозғалыстағы іс-әрекет, ауыр дене жұмыстары және т.б., ал жарақаттаушы жарақаттауға қауіптілерге жататындар:электр тогы, құлайтын заттар, биіктік, қозғалыстағы машиналар мен механизмдер, бүлінген конструкциялар бөліктері және т.б.

Зиянды фактор – әсері қызметкердің сырқаттануына немесе еңбекке қабілеттілігінің төмендеуіне немесе оның ұрпақтарының денсаулығына кері ықпалы болуына әкеп соқтыруы мүмкін фактор.

Жарақаттаушы (жарақатқа қауіпті) фактор – адамды жарақатталынуға немесе қазаға ұшырататын кері әсерлер.

Күнделікті өмірде бізде көптеген келеңсіз факторлар кездеседі: жанған табиғи газбен, жылу орталықтарынан, өнеркәсіптік кәсіпорындар автокөліктер мен қалдықтарды жағу қондырғылардан бөлінулер мен ластанған ауа; зиянды қоспалардың судағы артық мөлшері; сапасыз азық-түлік; шу, инфрадыбыс;діріл; электромагниттік өріс; иондық сәулелер; медициналық препараттарды дұрыс қолданбау; артық мөлшерде қолдану; темекі түтіні; бактериялар, аллергендер және т.б. Адамдарға қауіп төндіретін қауіп түрлері үздіксіз ұлғаюда. Қала, өндіріс, тұрмыстық жағдайларда адамға бір мезгілде бірнеше кері факторлар әсер етеді. Дәл белгілі уақытта әсер ететін, келеңсіз факторлар кешені сол кездегі «адам – өмір сүру ортасы» жүйесінен жағдайына байланысты болады.

5-суретте қала тұрғынының тәуліктік миграция «адам - техносфера» жүйесіндегі келтірілген. Адам мен өмір сүру ортасына әсер ету ықтималдылығына байланысты қауіптерді потенциалды, нақты және іске асқан деп бөлінеді.

Потенциалды қауіптер әсер ету уақытымен, кеңістігімен байланысты емес алпы сипаттағы. Адамның кез келген іс-әрекеті, тірлігі потенциалды қауіпті – деген секілді.

Нақты кеңістікпен, белгілі уақытпен байланысы, Мысалы, жолдағы өртқауіпті деген жазуы бар автоцистерна, жол бойында тұрған адамға қауіп төндіреді.

Нақты қауіп: Қ

Қ(x,y,z) = f(J,t) (4)

Мұндағы: Қ – Е_шрем:

Е – әсер ету факторы.

Іске асқан қауіп - адам және қоршаған ортаға денсаулығының төмендеуіне, қазаға ұшырауына материалдық шығындарға соқтырған жағдай. Іске асқан қауіптерді – жағдай (происществия) төтенше жағдай, апаттар күйреулер және тылсым құбылыстар деп бөлінеді.

Жағдай (происществия) – адамдарға, табиғи және материалдық құндылықтарға кері әсер еткен жағдай.

Төтенше жағдай (ЧП) – қысқа мерзімде, адамдарға, табиғи және материалдық қорларға әсер ету деңгейі жоғары жағдайлар, ТЖ (ЧП) жататындар: ірі апаттар, күйреулер және тылсым құбылыстар.

Апаттар – техникалық жүйелердегі, адам қазасына келтіруге болмайтын немесе тиімсіз жағдай.

Күйреулер – техникалық жүйелердегі адамдардың қазасына немесе із-түссіз жоғалуына соқтыратын жағдайлар.

Тылсым құбылыстар – Жер бетіндегі биосфера мен техносфераның бүлінуіне, адамның денсаулығына зиян немесе қазаға ұшырататын жағдайлар.