Бурдöдчан быдмöгъяс

Вöр-ва оз сöмын кытшав мортöс, сетö сылы сёян-юан, мичмöдö сылысь олöмсö, но и тöждысьö дзоньвидзалун вöсна. Вель уна бурдöдчантор вöчöны уна пöлöс быдмöгысь. Сöмын Россияын тöдса куимсё сайö татшöм быдмöг. Озыр наöн и миян Коми му. Тайö быдмöгъясыс: пелысь, сэтöр, льöм, öмидз, лежнöг, чöд, турипув, петшöр, пув кор, лапкор, пожöм да кыдз гаръяс, пакула да уна мукöд. Чукöтны бурдöдчан быдмöгъяс абу сэтшöм сьöкыд, сöмын колö тöдны, кор да кыдзи чукöртны.

 

Рисунок: куст цветущего шиповника.

 

… удж.Висьтсö юклы сёрникузяяс вылö. Гиж.

Лежнöг.

Ті аддзылінныд лежнöг гожöмын кутшöм мичаа сійö дзоридзалö асьсö дорйö ёсь жельяснас лежнöгйылыс арнас лоö небыд сэні эму на витамин йöз вотöны лежнöгйывсö да пуöны сыысь варенньö фармацевтъяс вöчöны бурдöдчантор.

 

? Мыйла лежнöгсö нöшта шуöны жельнöгöн?

 

ВЕЛÖДÖМ МАТЕРИАЛ ВЫНСЬÖДÖМ

 

… удж. Аддзы пара. Лöсьöд 3 паськöдöм сёрникузя.

Кымрасьö Вежсис Нярмис Вольсасьö Кöдзалiс Шарöдчöны Тыртöммисны Чашйö

Турун Ру Енэж Коръяс Поводдя Тöв Ва Градъяс

 

… удж. Лыддьы да гöгöрво висьтсö, лöсьöд юалöмъяс.

Арын пуяс.

Арся кӧдзыдъяс воӧм бӧрын пу вылын коръяс лоасны гӧрдов-вижӧсь. Медся мичаӧн овлӧ арся пипу. Турунвиж да виж паськӧма пуяс пӧвстын ышнясьӧ сìйӧ аслас пемыдгӧрд да югыдгӧрд сарапаннас.

Кодì оз радейт арся вӧртӧ? Кымын пӧлӧс паськӧмаӧсь пуясыс! Сёр арын сэсся паськӧмъяссӧ надзӧникӧн заводитӧны пӧрччавны. Сӧмын ловпу ӧтнас кӧдзыд арын гылӧдӧ дзик веж коръяс. Тайӧ пуыс торъялӧ мукӧдысь и аслас сьӧмӧснас и быдманìннас. Керыштан кӧ сьӧмӧссӧ, пыр жӧ сìйӧ лоӧ сьӧдвиж, петӧ сэтысь дубитчан кислота. Ловпу быдмӧ васӧдìнын.

(С. Попов серти)

 

… удж. Корсь лöсявтöм кыв. Гöгöрвоöд бöрйöмтö.

1. Ода-кора, рака, öшым, кос му.

2. Тöв, тöвбыд, тöла, тöвся.

3. Кор, корöсь, коркö, коръя.

4. Йöв, йöла, йöлöга, йöввыв.

5. Пась, паськыд, пасьтавны, паськöм.

 

… удж. Содты Асалан либö Босьтан вежлöг суффикс.

1. Света… чужан луныс моз тöлысь кызьöд лунö.

2. Ми гажаа пасйим Света… чужан лунсö.

3. Мам лыддис бать… локтан вежон вылö гороскоп.

4. Бать… гороскопö гижöма шуда олöм йылысь.

5. Лыйсьысь… менюын оз вермы лоны госа сёян.

6. Газетысь ме аддзи лыйсьысь… меню.

7. Пызан вылын куйлö пöч… козин.

8. Пöч… козинсö, шоныд кепысьсö, ме кута новлыны тöвнас.

 

… удж. Содты лöсялана вежлöг суффиксъяс.

1. Гожöмнас да тöвнас ме ветла пöч дорö Ухта….

2. Печора… олöны бать… рöдвужыс.

3. Воркута… позьö мунны поезд… либö лэбны самолёт….

4. Мам… вокыс ветлö уджавны Усинск….

5. Ёрт… бать-мамыс локтiсны Сыктывкар? Емва?.

6. Шондiа лунъясö ме нимкодяся опера да балет театр водзын вабус….

 

 

… удж. Содты лöсялана кывъяс, медым артмис радейтана велöдысь йылысь висьт.

Менам радейтана велӧдысь.

Менсьым радейтана велӧдысьӧс шуӧны…. Сійӧ велӧдӧ …. Миян школаын... велӧдӧ нин … во. … урок вылын ми тӧдмасям …. Урок вылын босьтӧм тӧдӧмлунъясыс миянлы зэв ёна ковмасны водзӧ олӧмын. Сы вӧсна ми пыдди пуктам … да … урок. Миян радейтана велӧдысь … тушаа, … юрсиа, …синъяса. … урокъяссӧ нуӧдӧ стрӧга, а збыльвылас сійӧ зэв шань, мелì, нюмсера. Кор урок вылын мыйкӧ оз артмы, … пыр и воас отсӧг вылӧ. Некор оз вид, кор мыйкӧ он гӧгӧрво. А выль пӧв ставсӧ висьталас. Вот кутшӧм миян радейтана велӧдысь.

 

… удж. Сетöм кывтэчасъяс отсöгöн лöсьöд школа йылысь текст.

Миян школа.

Вель ыджыд, сулалö сикт шöрын, джуджыд гöра вылын, веж сад пиын, медыджыд керка, ыджыдысь-ыджыд öшиньяса, стенъясын öшалöны, велöдчан вежöсъяс, лыддьысян жырйын, нуöдсьöны кружокъяс.

 

 

… удж. Лыддьы да вуджӧд. Висьтыслы сет ним. Содтав лӧсялана кывбердъяс.

Быттьӧ дзик на неважӧн воисны войвылӧ … да … лэбачьяс - турияс. А со найӧ бӧр нин лэбӧны …муясӧ.

Видзӧдан турияслысь лэбӧмсӧ, кылан …местаяскӧд прӧщайтчӧмсӧ, и сьӧлӧмыд вӧрзьылӧ.

Турияс лэбӧны вылìтì. …голяяссӧ нюжӧдӧмаӧсь водзӧ. Кымын лун да вежон налы ковмас шенасьны бордъяснас, венласьны … тӧвъяскӧд, терпитны … зэр. Кымын кар да сикт вомӧн лэбзясны турияс. Уна сикас вӧръяс, юяс, степъяс аддзыласны … туй вуджигӧн. Унаысь ковмылас шойччыны, коллявны … войяссӧ.

Аддзысьлытӧдз,турияс!

Иван Коданёв серти

 

Отсӧг вылӧ кывъяс: шоныд, мича, ыджыд, тӧдса, паськыд, вына, вӧсньыдик, кӧдзыд, вына, кузь, арся, пемыд.

 

… удж. Кадакывъясö содтав колана суффиксъяс тшöктан формаын.

Черинянь.

Шоныд ваӧ гудрал… дрожжи. Содт… сов, стӧкан джын сакар. Кисьт… пызь кык кило гӧгӧр, бура гудрал…. Сэсся содт… стӧкан тыр сывдӧм вый и коль… шоныдìнӧ 3-4 час кежлӧ, медым кыптас. Артмӧм нянь шомсӧ юк… кык пельӧ, а сэсся вӧсньӧд… ӧти сантиметр кызта сӧчӧнӧдз. Сӧчӧн шӧрас пуктал… водзвыв дасьтӧм чери, солал…, резышт… сывдӧм выйöн. Сӧчӧн бокъяссӧ ӧтлаӧд… чери вывтìыс. Черинянь вермас лоны и восьсаӧн. Пӧжал… пачын либö духовкаын. Пачысь кыскӧм бӧрас чериняньсӧмавт…выйӧн.

 

... удж. Гиж текстсö, комиöд кадакывъяссö.

Тì не знаете Кукрыниксы художникъяс йылысь? Найӧс звали Михаил Васильевич Куприянов, Порфирий Никитич Крылов да Николай Александрович Соколов. Тайӧ куим художникыс работали ӧтлаын 60 во сайӧ. Налӧн сатирическӧй серпасъясыс стӧча да веськыда изображают быд лёктор. Та кындзи художникъяс рисовали и вӧр-ва, и йӧзӧс.

 

… удж. Гиж кадакывъяссӧ кольӧм шыпасъяс содталӧмӧн. Гӧгӧрвоӧд кадакывъяслысь гижанногсӧ.

Прӧщай…чыны, пили…чыны, мичмö…чыны, шой…чыны, во…чыны, со…чыны, коль…чыны, бергö…чыны, воö…чыны, мӧр…чыны, мы…чысьны, вӧ…чыны, кур…чыны, велӧ…чыны.

 

: Аддзы кадакыв, кодi гижсьö кык ногöн. Стöчмöд вежöртассö. Лöсьöд наöн сёрникузяяс.

 

… удж. Гиж текстсö скобкаяс восьтöмöн.

Небыд тöв лунвывсянь (пöльтны). Шондi яръюгыда (дзирдавны). Лым (ляпкавны, чинны). Шоръяс (визувтны) туйöд. (Мыччысьны) медводдза коръяс. Гöгöр ставыс (ловзьыны). Ми (лолавны) сöстöм сынöдöн, (нимкодясьны) тувсовъя лунöн.

 

… удж. Сет соссяна вочакыв.

1. Ме ола сиктын (карын).

2. Тэ радейтан дыр узьны.

3. Талун ывлаын зэрö.

4. Ми ворсам йöрын.

5. Тi мунанныд вöрö.

6. Ёртъясыд мунöны Из гöраясö.

 

… удж. Лыддьы кывбур юкöнсö да висьтав, мыйöн лоöны тöдчöдöм кывъясыс: синонимöн, антонимöн, омонимöн.

Мый кöть сёрнит,

Мый кöть висьтав,

Мый кöть гарав,

Мый кöть шу,

Сöмын лёк кывйöн эн лысьт тэ

Видны ассьыд чужан му.

А.Ванеев

… удж. Лыддьы сёрникузяяссö. Вочавидз юалöмъяс вылö. Гиж локтан када кадакывъяс.

Тувсов луныд во чöж вердас. Сырчик вöсни кокнас ю вылысь йисö чегъялас. Тулысын вежон зэрас, да лунöн косьмас. Ракаяс кравзöны – шондöдас. Шондi вылiтi ветлö – регыд ю воссяс. Тулысын кö узян, арын шогö усян.

? Тайö шусьöгъяс, казялöмторъяс али нöдкывъяс?

Мыйла тэ тадзи чайтан?

 

... удж. Вуджöд текстсö роч кыв вылö.

Саридз сайысь воис варов тулыс. Кутiс сiйö вöтлыны дзор юрсиа тöлöс. Лым толаяс заводитiсны ляпкавны, топавны. Керка вевтъяс вылысь тёпкö-виялö эзысь войтва.

Но виччысьтöг войвывсянь уськöдчис кöдзыд тöв, шеныштiс паськыд борднас. Повзисны войтъяс, йитчисны öта-мöд бердас, и артмисны йинёньяс.

 

 

СОДТÖД. ПРИЛОЖЕНИЕ

 

Ъ да Ь гижöм

чорыд согласнöй	Ъ	Е, Ё, Ю, Я	вöръяс, медъён
небыд согласнöй	Ь	-ЯС	низьяс, пасьяс
гласнöй, Й	Ъ Ь	-ЯС	йöраяс, юяс мойяс, туйяс

 

I да Э гижöм

Д шондi, дэбыд

З зiль, зэв

Л I,Э вöлi, лэбач

Н кöнi, нэм

С сiдз, сэтöр

Т тi, тэрыб

 

Лыдакывъяс гижам

Öтлаын	Торйöн
(сложнöй лыдакывъяс)	(кывтэчаса лыдакывъяс)
70 – 90	сизимдас кöкъямысдас öкмысдас	11 – 19	дас öти дас кык... дас öкмыс
200 – 900	кыксё куимсё нёльсё витсё квайтсё	21 – 29	кызь öти кызь кык... кызь öкмыс и сiдз водзö.

 

Морта нимвежтасъяс