АЗАҚ БАС СӘЛЕТ -ҚҰРЫЛЫС АКАДЕМИЯСЫ

Пән: Экономикалық теория негіздері
2 кредит	1-2 семестр 2016-17 оқу жылы
Тәжірибе №1: Экономикалық теорияның пәні және әдіс-тәсілдері.	Ажигужаева А.Б.

Алғаш рет өз алдына қалыптасқан ой-пікірдің бағыты миркантелистер мектебі. Ол «мирконтэ» деген италиян сөзінен аударғанда сауда, пайда табу деген мағынаны білдіреді.

Сауда капиталының қызметі айырбас, айналыс процесін үздіксіз жүргізу арқылы экономиканы ілгері бастыруға көмектеседі. Бірақ сауда капиталы қоғам байлығын адамның әл-ауқатын көтеретін күш емес. Оның себебі айналыс айырбас саласында тек қана құн формасы ауысып тұрады. Екінші сөзбен айтқанда тауар, оның құны бір қолдан екінші қолға өткенде ешбір жаңа тауар жаңа құн жасамайды. Физокрттар Ф.Кенэ, А.Тюрго және т.б. өндіріс қатарына тек қана ауыл шаруашылығын жатқызды. Олардың пікірінше қоғам байлығын ауыл шаруашылығының өнімдері болып табылады. Физократтардың өндіріске көңіл аударуы экономикалық ой-пікірдегі күрделі жаңалық болды. Бірақ олардың өндіріске тек қана ауыл шаруашылығын жатқызып, басқа халық шаруашылығын салаларын дұрыс болмады. Оны буржуазиялық саяси экономиканың өкілдері А. Смитт, Петти, Д.Рикардо еңбектері айқын көрсетті.

Экономикалық теория- адамның шектеусіз қажеттіліктерін қанағаттандырудағы қоғам өндірісінің сирек

шектелген ресурстарын бөлу, айырбастау және тұтыну туралы ғылым.

Функциялары.

Танымдық – экономикалық құбылыстарды, заңдарды зерттеу және түсіндіру.

Практикалық – іс жүзінде зерттелген обьектілер теориясын қолдану. Мемлекеттің экономикалық

саясатының негізін құру.

Болжамдық – экономиканың және жалпы қоғам дамуының ғылыми болжамын жасау.

Дүниетанымдық – ғылым негізінде қоғам өміріне белгіленген көзқарастар жүйесін құру.

Методологикалық – экономикалық ғылымдар жүйесі үшін теориялық және методологикалық негіз

болады.

Экономикалық жүйе.

Экономикалық жүйе – бұл материалдардың рухани игіліктер мен қызметтерді өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы байланыстардың ерекше реттелген жүйесі. Экономикалық жүйенің дамуына әсер ететін факторлар:

1. елдегі шаруашылық шешімдерін қабылдау жөніндегі шаралар жүйесі.

2. меншік құрылымы.

3. ақпаратпен және үйлестірумен қамтамасыз ететін механизмдер.

4. мақсат қою мен адамдарды еңбекке тарту механизмдері.

Бұл факторлар келесі үш топқа топталады:

1. шаруашылық құрылымы

2. әкімшілік

3. ақпараттық

Шаруашылық құрылым – шектеулі ресурстарды қолдануға байланысты материалдарды техникалық база элементтерінің өзара әрекеті.

Әкімшілік құрылым – лауазымды тұлғалардың шектеулі шаруашылық ресурстарды іске жаратуға байланысты заңды түрде құжатталған құқықтары мен міндеттерінің жиыны.

Ақпараттық құрылым – алғашқы екі құрылымның қызметі жайлы мәліметтерді топтастырады және таратады. Меншік формасына байланысты аталған құрылымдардың жиынтығы әртүрлі сипатқа ие болады; патриархалдық, ұсақ тауарлы, мемлекеттік және т.б. Осы аталғандардың бір елде, бір мезгілде бірнеше сипаты бола алатынын алуы мүмкін. Бұл жағдай экономикалық жүйенің өзінің қарама-қарсы және толқынды қозғалысына әкеледі. Осылайша егер елде мемлекеттік сипат күшейе бастаса, ұлттандыру процесі жүруде деп білеміз, ал керісінше жеке шаруашылықтың сипаты алғы кезекке шықса, орталықтандыру орталықсыздандырумен алмастырылады. Қазіргі заманғы әлем әр қайсысы қзақ тарихи даму процестерінің нәтижесінде қалыптасқан сан алуан экономикалық жүйелердің болуымен сипатталады. Оларды қалайда бір критерий негізінде топтастырып, жіктеуге болады. Қоғамның тарихи даму процесін әр экономист әр түрлі түсінетін болғандықтан олардың таңдап алған критерийлері де біркелкі емес. Әр түрлі көзқарастар негізінде құрылған экологикалық жүйелердің классификациялаудың кейбіреуін қарастырсақ:

Формациялық көзқарас - Маркстік теорияға тән үш мүшелік классификацияны қорытып шығарды. Алғашқы құрылыс - алғашқы қауымдық және өндіріс әдістерінен тұрады. Бұл жерде біз өндіріс әдісіне көңіл бөлеміз. Оның негізі патриархалдық шаруашылық шегінде қала отырып, рыноктың көмегінсіз өзін-өзі қамтамасыз етуіне мүмкіндік беретін үй өнеркәсібімен жерге ұжымдық меншікке негізделген шығыстық қауым.

Ірі формация – Маркс II-реттік, яғни жеке меншікке (құлдық, басыбайлық, капитализм) негізделген деп аталады.

Жекек меншікті – жоюға негізделген екі сатылы формация. Формациялық әдіске тән экономикалық жүйелер бес өндіріс әдістерінен көрінеді. Олар: алғашқы қауымдық, құл иеленушілік, феодалдық, капиталаистік, коммунистік. Өндіріс әдісі өндіргіш күштер мен өндіретін қатынастар жүйесінің жиынтығы ретінде әрекет етеді. Қатынастар сипаты өндіріс құралдарына меншіктің үстем формасы арқылы анықталады. Әр жүйенің материалдық өндірісінң даму деңгейі тұрақсыздығына көңіл бөлінеді. Бұлар өндіріс деңгейінің тиімділігін анағұрлым жоғары болуын жүзеге асырады.

Негізінен экономикалық ой-пікірлердің ғылыми тұжырымдалып қалыптасуы сауда, өнеркәсіп, капиталлдың даму бастауына байланысты болды. Бұл кезең негізінен Европада XVI-XVII ғасырды қамтиды. Ал Ресейде товар-ақша қатынастары 1861 жылғы реформадан соң дамыды. Ал Қазақстан елінде XIX ғасырдың соңы XX ғасырдың басында сауда капиталлы, товар-ақша айналымы, халықаралық рынок еңбек бөліндісінде қамту процесі бірте-бірте жанданған. Алғаш рет өз алдына қалыптасқан ой-пікірдің бағыты миркантелистер мектебі. Ол «мирконтэ» деген италиян сөзінен аударғанда сауда, пайда табу деген мағынаны білдіреді.

Сауда капиталының қызметі айырбас, айналыс процесін үздіксіз жүргізу арқылы экономиканы ілгері бастыруға көмектеседі. Бірақ сауда капиталы қоғам байлығын адамның әл-ауқатын көтеретін күш емес. Оның себебі айналыс айырбас саласында тек қана құн формасы ауысып тұрады. Екінші сөзбен айтқанда тауар, оның құны бір қолдан екінші қолға өткенде ешбір жаңа тауар жаңа құн жасамайды. Миркантелистердің осы осалдығын физократтар байқады да, қоғамдық байлық саудада емес өнеркәсіпте екенін дәлелдеді. Бірақ физокрттар Ф.Кенэ, А.Норго және т.б. өндіріс қатарына тек қана ауыл шаруашылығын жатқызды. Олардың пікірінше қоғам байлығын ауыл шаруашылығының өнімдері болып табылады. Физократтардың өндіріске көңіл аударуы экономикалық ой-пікірдегі күрделі жаңалық болды. Бірақ олардың өндіріске тек қана ауыл шаруашылығын жатқызып, басқа халық шаруашылығын салаларын дұрыс болмады. Оны буржуазиялық саяси экономиканың өкілдері А. Смитт, Петти, Д.Рикардо еңбектері айқын көрсетті.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1.Экономикалық теория, саяси экономия және экономикс ұғымдарының өзара байланыстығы.

2. Экономикалық теория курсының қисыны (логикасы) және құрылымы.

3.Экономикалық категориялар және заңдар.

4.Позитивті жоне нормативті экономика.

5.Экономикалық теорияның қызметтері: тәжірибелік,теориялық,

методологиялық т.б. Экономикалық теория жөне экономикалық саясат.

 

ТЕСТ

1)Экономиканы техно-экономикалық тұрғыдан қарау немен сипатталады: