Narzędzia gromadzenia dochodów publicznych są klasyfikowanew różny sposób. Dla przejrzystości w analizowanym obszarze wprowadzimypewien ład pojęciowy. Otóż dochodami budżetu państwa są środki pieniężne pobierane od podmiotów zewnętrznych w stosunku do władzy publicznej (podmioty gospodarcze, gospodarstwa domowe) w celu realizacji wydatków zapewniających wypełnienie zadań państwowych. Jednak niewszystkie środki wpływające na rachunki budżetu państwa są dochodami budżetowymi. W związku z tym konieczne jest rozróżnienie dwóch zasadniczychpojęć: środki publiczne i dochody publiczne. Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, w szczególności gromadzenie dochodów i przychodów publicznych.
Przez środki publiczne należy rozumieć wszystkie środki pieniężne zasilające rachunki władz publicznych, bowiem, zgodnie z treścią art. 5 u.f.p.,są to:
dochody publiczne,
środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EuropejskiegoPorozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) oraz inne środkipochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi,
przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnegooraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodząceze sprzedaży papierów wartościowych, z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych,z otrzymanych pożyczek i kredytów, z innych operacji finansowych,
przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonejprzez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.
Dochody publiczne są więc pojęciem węższym i obejmują:
daniny publiczne, do których zalicza się podatki, składki, opłaty,wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowychspółek Skarbu Państwa, a także inne świadczenia pieniężne, którychobowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego(dalej: JST), państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw,
inne dochody budżetu państwa, JST oraz innych jednostek sektora
finansów publicznych należne na podstawie odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych,
|
|
|
wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych,
dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w szczególności: wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze, odsetki od środków na rachunkach bankowych, odsetki od udzielonych pożyczek iod posiadanych papierów wartościowych, dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych,
spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych,
odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych,
kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji,
dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, ale niestanowiące przychodów w rozumieniu przepisów dotyczących sprzedaży papierów wartościowych oraz prywatyzacji majątku Skarbu Państwa.
Pozostałe dochody mają dużo mniejsze znaczenie. Na podstawie zmieniającej się treści załącznika 1 do ustawy budżetowej wyróżniamy: dochody niepodatkowe (dywidendy; cło; opłaty, grzywny, odsetki i inne dochody niepodatkowe20; wpłaty jednostek samorządu terytorialnego) oraz środki z Unii Europejskiej i z innych źródeł niepodlegające zwrotowi.
Dywidendy obejmują wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa oraz dywidendy otrzymywane przez Skarb Państwa z tytułu posiadanych udziałów w spółkach. Wysokość wpływów z tego tytułu uzależniona jest od: koniunktury gospodarczej, sytuacji ekonomicznofinansowej tych przedsiębiorstw, polityki właścicielskiej Skarbu Państwa (m.in. decyzje walnego zgromadzenia akcjonariuszy w sprawie podziału zysku).
Cło to danina publiczna, zbliżona charakterem do podatku. Podstawową cechą jest jego zastosowanie w międzynarodowym handlu towarami i usługami. Wśród funkcji cła wyróżnić należy: fiskalną, społecznogospodarczą (ochrona wrażliwych dla gospodarki sektorów, poprawa bilansu płatniczego). Znaczenie tego narzędzia uległo istotnym zmianom, na co wpływ miały przemiany społecznogospodarcze (procesy integracyjne, liberalizacja rynku). Z chwilą wejścia Polski do Unii Europejskiej przyjęte zostały przez nasz kraj zasady wspólnej polityki celnej (zniesienie ceł na rynku wewnętrznym UE, wspólna taryfa stosowana w handlu z krajami trzecimi). Możliwości wykorzystania ceł jako instrumentu polityki fiskalnej państwa zostały zatem mocno ograniczone. Obecnie na wysokość dochodów z cła wpływają: wielkość wykonanego importu, średni kurs euro oraz efektywna stawka celna.
Opłaty to kolejna forma dochodów zaliczona w ustawie o finansach publicznych do danin publicznych. W literaturze podkreśla się jednak, że trudno jest znaleźć czytelne kryteria, umożliwiające odróżnienie jej od pozostałych danin21. Ponieważ najważniejsze miejsce wśród dochodów budżetowych zajmują podatki, można definicję opłaty oprzeć na porównaniu jej z cechami podatku. W określeniu tych danin publicznych występuje wiele cech wspólnych (świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, ogólnym, ustalane jednostronne i pobierane przez władze publiczne)22. Istotna różnica sprowadza się do tego, że opła
|
|
|
(2CZĘŚĆ) Istota i klasyfikacja dochodów publicznych (oraz ogólna charakterystyka dochodów budżetowych, ze uwzględnieniem dochodów podatkowych)
Dochody publiczne - strumienei środków pieniężnych przeznaczone na finansowanie wydatków publicznych. Wydatki te związane są. z wykonywaniem zadań publicznych. Dochody publiczne obejmują wszelkie wpływy uzyskiwane przez podmioty prowadzące publiczną działalność finansową. Można je podzielić na dochody publiczne budżetowe i dochody publiczne pozabudżetowe. Pierwsze z nich to strumienie środków pieniężnych znajdujące odzwierciedlenie w budżecie (państwa lub samorządu). Dochody pozabudżetowe są strumieniami środków pieniężnych nie ujętymi w budżecie, aczkolwiek mogą być z nim powiązane.
Ze względu na dużą różnorodność dochodów publicznych można je klasyfikować również przyjmując trzy następujące kryteria:
ekonomiczne,
prawne,
organizacyjne.
1) Kryterium ekonomiczne - wskazanie źródła pochodzenia dochodów publicznych. Podstawowym źródłem pochodzenia dochodów publicznych jest produkt narodowy netto, czyli dochód narodowy danego państwa.
2) Kryterium prawne umożliwia podział dochodów publicznych na:
- przymusowe i dobrowolne,
- bezzwrotne i zwrotne,
- odpłatne i nieodpłatne,
- zasadnicze i uboczne.
Przeważając dochody przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne.
3) Kryterium organizacyjne - podział dochodów publicznych na dochody gromadzone przez organy centralne oraz na dochody gromadzone przez organy samorządu terytorialnego.
Dochody publiczne można podzielić również na pierwotne i wtórne. Pierwotne dochody publiczne powstają wskutek tego, iż ceny sprzedaży wytworzonych towarów i świadczonych usług są wyższe od kosztów ich wytworzenia. Pierwotne dochody publiczne powstają również w wyniku działalności kredytowej banków. Natomiast dochody będące rezultatem redystrybucji, czyli powstające z dochodu lub majątku innych podmiotów, są to dochody wtórne. W mechanizmie tworzenia dochodów publicznych istotną rolę pełni produkt narodowy netto, nazywany również dochodem narodowym.
Najważniejszą grupą dochodów sektora publicznego są podatki. Opodatkowanie poszczególnych podmiotów oznacza przejęcie części dochodów, majątków powstałych w wyniku prowadzonej działalności na rynku. Przytaczając najbardziej rozpowszechnioną definicję podatku (definicja formalnoprawna), eksponujemy w większym bądź mniejszym stopniu następujące cechy tej daniny publicznej:
|
|
|
pieniężny charakter,
przymusowość,
bezzwrotność,
nieekwiwalentność,
ogólność,
przeznaczenie realizacja celów publicznych,
miejsce gromadzenia instytucje reprezentujące państwo.
Nie należy jednak zapominać, że podatek to bardzo złożona kategoria ekonomicznoprawna. Z ekonomicznego punktu widzenia, podatek jest doskonałym narzędziem dla państwa w zakresie zawłaszczenia realnie wytworzonego produktu narodowego. Oznacza to, że dzięki podatkom władze publiczne mają możliwość wypchnięcia realnej konsumpcji z sektora prywatnego i w ten sposób uzyskane środki przesunąć do sektora publicznego. Pisząc o ekonomicznej istocie podatku, uwzględniamy również następstwa przejmowania przez państwo dochodów. Otóż skutkiem nakładania podatków będzie zmiana sytuacji dochodowej i majątkowej płacących podatki. Podatek, jako przymusowe świadczenie pieniężne, zawsze wywołuje efekty dochodowe (zmniejszenie siły nabywczej opodatkowanych). W kontekście ekonomicznej istoty podatku należy dodać za F. Grądalskim że oprócz efektu dochodowego podatki mogą wywołać efekty substytucyjne7. W tej sytuacji podatki zakłócają funkcjonowanie mechanizmu rynkowego, bowiem ich nałożenie spowoduje zmianę relacji cen rynkowych (tzw. Podatki zniekształcające).
Bibliografia
E. Denek, J. Sobiech, J. Wolniak, Finanse publiczne, Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa 2001.
Paweł Felis* Główne źródła dochodów budżetowych w Polsce
Zob. np. Podstawy finansów, K. Marecki (red.), PWE, Warszawa 2008, s. 112113. 4
S. Owsiak, Finanse publiczne, op. cit., s. 136137. 5
Zob. np. Finanse publiczne i prawo finansowe, red. C. Kosikowski, E. Ruśkowski, Wolters Kluwer, Warszwa 2008.
F. Grądalski, Wstęp do teorii opodatkowania, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2004, s. 20. 7
Tenże, System podatkowy w świetle teorii optymalnego opodatkowania, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2006, s. 22 oraz 106.
11 Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm. 12
P. Felis. Charakterystyka systemu podatkowego [w:] Podstawy finansów, K. Marecki (red.), op. cit., s. 165.
http://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/2B8823002A1AD5C5C1257A480028F8AD/$file/BAS_23-4.pdf
http://www.pwsz.chelm.pl/uczelnia/materialy/srodki_publiczne
http://budzet.xcze.pl/8.php
http://budzet.xcze.pl/8.php
