Тоқтамыс күшейе бастайды)

Тоқтамыс Мамй Ордасын басып алған жыл - 1380.

Ақ Орда мемлекетін әлсіреткен - Темір шапқыншылығы.

Сыр бойындағы қалаларды қайтаруға әрекет жасаған Ақ Орда ханы - Барақ.(Ақ Орданың соңғы ханы).

Орда өмір сүруін тоқтатты - XV ғасырдың басында.

Ақ орданың орнына келген хандық - Әбілқайыр.

Моғолстанның өмір сүрген уақыты - XIVғасырдың ортасы –XVI ғ. басы.

Моғолстан мемлекетін құруда белді рөл атқарған Дулат ақсүйегі - Әмір Полатша.

Моғолстанның негізін қалаған хан – Тоғылық Темір(1348).

Моғолстанның орталығы - Алмалық.

Мұхамед Қайдардың айтуынша Моғолстанда бір күнде ислам дінін қабылдаған адам - 160 мың.

Әмір Темір мен шияс-қожа арасындағы «батпақ шайқасы» болған жыл - 1365жыл.

Моғолсьанда Есен-Бұға хан билік құрған жылдар - 1433-1462.

Моғолстан мемлекеті ыдырай бастады - Абдар-Рашидтің кезінде.

1336-1405 жылдары өмір сүрген тұлға - Әмір Темір.

Әмір Темір 1370 ж. Басып алды - Мәуренахырды.

Әмір Темірдің әскері Терек өзенінің жағасында Тоқтамыстың әскерін жеңді - 1395ж.

Әмір Темір 1405ж. Қайтыс болған қала - Отырар.

Әмір-Темір шапқыншылығының зардабы – Қазақ жерінің экономикасы мен мәдениетінің

Дамуына зардабын тигізді.

Әмір Темір 1371-1372жж. қай аймаққа әскер аттандырды – Моғолстанға.

1371-1390жж. дейін Моғолстанға Ақсақ Темірдің жорығы – 10 рет.

Ноғай Ордасының алып жатқан жері – Еділ мен Жайық аралығы.

Сарайшық қаласының іргетасы қаланды – Х ғасырда.

Дон, Еділ казактарының Жайық бойына шапқыншылық жасау салдарынан Сарайшық қаласы біржолата қирады – 1580ж.

Ноғай Ордасының екінші атауы – Маңғыт елі.

Едігенің Ноғай Ордасында билік құрған жылдары – 1396-1411жж.

Ноғай Ордасының ыдырай бастаған уақыты – XVIғ. басы.

Батыс Сібір хандығының астанасы – Қызыл-Тура қаласы.

Ноғайлар мен қазақтарды «екі туысқан орда» деп атаған ғалым – Ш. Уәлиханов.

Шайбан Әбілқайырдың хан болып сайланған уақыты – 1428ж.

«Өзбек ұлысы», «Өзбек хандығы», «Шайбани ұлысы» деген терминдер – Әбілқайыр хандығына тән.

Әбілқайыр хандығы негізгі үш халықтан – шайбанилерден, қарақалпақтардан, қазақтардан тұрған.

Олардың ішіндегі ең көбі және ержүрегі қазақтар деп айтты – тарихшы Рузбихан.

Орда-Базарға дейінгі Әбілқайыр хандығының астанасы – Тура қаласы.

Әбілқайыр ханның Сығанақ түбінде ойраттардан жеңілген уақыты – 1456-1457жж.

Шайбан Әбілқайыр қайтыс болған жері – Аққыстау.

Ноғай Ордасының орталығы – Сарайшық.

Ноғай Ордасының негізін қалаған тұлға – Едіге.

Ноғай Ордасының құрылуына себеп болған – Алтын Орданың әлсіреуі.

XV ғасырда Әбілқайыр хандығы орналасқан аймақ – Шығыс Дешті Қыпшақ.

Әбілқайыр хандық құрған жылы – 1428 жыл.

92 ру-тайпадан құралған хандық – Әбілқайыр.

1456-1457 жж. Әілқайырдың ойраттардан жеңілген қаласы – Сығанақ.

Шыңғысханның балаларына бөліп берген жерлерінің атауы – «Інжу».

Мал өсірушілерден жиналатын салық – Құшыр.

XIV-XV ғ-да Қазақстанда шаруашылықтың басты саласы – мал шаруашылығы.

Сақ, сармат, үйсін тайпаларының келбеттері андроновтықтарға ұқсас болғандығын айтқан антрополог – О. Смағұлов.

Белгілі бір тарихи аймақта құрылған хандықтың тұрғындары – этносаяси қауымдастық.

Қазақ халқының этникалық жағынан қалыптасуында басты рөл атқарған – Ақ Орда тайпалары.

Монғол хандығында үйсіндер атауы уақытша қолданылмай, оның орнына аталды – Дулаттар.

Үйсіндер өрбіген ежелгі қазақ халқының этносаяси қауымдастық аймағының бірі – Жетісу.

«Қазақ» деген этносаяси қауымдастықтан болғандығы көрсетіледі – XIV ғ. аяғы-XV ғ. I-ші жартысында.

XIV ғ. аяғы-XV ғ. I-ші жартысында «қазақ» деген этносаяси қауымдастықтың болғандығын айтады – Рузбихан.

Қазақтың халық болып құрылуын жеделдеткен екі этникалық топ – қыпшақ тайплар одағы, үйсін тайпалар одағы.

Қыпшақ тайпалар одағы мен үйсін тайплар одағының бірігуі нәтижесінде құрылды – Қазақ халқы.

XII ғасырға дейін «Қазақ» атауының мағынасы – «Еркін адамдар».

«Қазақ» атауы IX-X ғасырларда әлеуметтік мағынада қолданылды – Шығыс Дешті Қыпшақ.

XI-XII ғасырларда «қазақ» атты этникалық топ болды – Шығыс Дешті Қыпшақта.

«Қазақ» сөзіне «еркін», «кезбе» деген түсініктеме берілген – «Араб-қыпшақ» сөздігінде.

«Қазақ» сөзі XIII ғасырдағы хорасан түркімендері арасында кездесетіні жайында айтқан тарихшы – Б. Е. Көмеков.

«Қазақ»(«еркін адамдар») сөзі этникалық мағынаға ие бола бастады – XIV ғасырдан бастап.

Жәнібек пен Керей сұлтандар әбілқайыр хандығынан қазақ аталып жүрген тайпалармен бөлініп көшкенде оларға алғаш рет тағылған ат – «Өзбек-қазақ».

Қазақ халқының құрылуына байланысты «қазақ» атауы біржолата этникалық сипатқа ие болды – XV ғ-ң II-ші жартысында.

Қазақ халқының, қазақ жүздерінің пайда болуы жайында айтылатын аңыздардың бірі –

«Алаша хан».

Қазақ халқының ұраны – «Алаш».

Кейбір шежірелерде қазақ атауының орнына қолданылады – «Алаш».

Қазақ халқының құрамына енген ру-тайпалар өздерінің ен-таңбаларын салған жартас –

Таңбалы-Нұра.

Талас-тартыс болған жағдайда үш жүз өкілдері келіп, мәселелерін шешті – Таңбалы-Нұрада.

Қазақ жүздерінің құрылу себебі, олар(қазақтар) көшіп-қонып жүрген жерлерінде өз құқықтарын қорғау үшін – Одақтар құрған.

Ол Одақ – «қазақ жүздері» деп айтқан ғалым – Ш. Уәлиханов.

XIV-XV ғасырларда Қазақстанда материалдық игіліктер негізделді –

мал басына алынатын шикізатқа.

XIII ғасырда қыпшақтардың сүттен қалай май алатынын, қымызды қалай жасайтынын жазды – Еуропа саяхатшылары.

XIV-XV ғ-да Қазақстанда мекендеген ру-тайпалардың әдеби туындылары – ауызша таратылды.

Оның ғылыми атауы – Фольклор.

Ғарыштың пайда болуы немесе Күн мен айдың және жұлдыздардың қайдан шыққаны туралы аңыз – «Күннің баяны», «Темірқазық пен Жетіқарақшы».

XIV-XV ғ-дан бері келе жатқан тәрбиелік мәні зор ертегі – «Жоямерген», «Жерден шыққан желім».

Қыпшақтар мен қияттардың қызылбастар мен қалмақтарға қарсы соғысын суреттейтін жыр – «Қобыланды жыры».

XIII-XV ғасырларда дамыған ауызша поэзияның белгілі өкілдері – Асан қайғы, Кетбұға.

XIV-XV ғас-ғы жазба әдебиет туындысы – «Оғызнама».

XIV-XV ғасырларда қыпшақ тілінде жазылған туынды – «Оғызнама».

XIV-XV ғ-да жазылған өзбек ақыны Хорезмидің туындысы – «Мұхабатнама».

XIV-XV ғ-дағы еңбектердің ішіндегі халықаралық қатынастары сөздік ретінде пайдаланылғаны – «Кодекс Куманикус»

Орта ғасырдан бізге жеткен аспаптық музыка туындылары күйлер – «Ескендір».

Алтын Орда дәуірінен бері келе жатқан күйлер – «Жошы ханның жортуы», «Сағыныш».

XIX ғасырға дейін ислам дінінің қазақ даласында таралуы жайында жазған «Ислам діні» мақаласының авторы – Ш. Уәлиханов.

«Шыңғыснама» кітабының авторы – Өтеміс қажы.

«Дешті уәләяты Берке ханға бағынған кезде дінсіздердің көп бөлігін ол ислам дініне кіргізді» деп жазды – Өтеміс қажы(«Шыңғыснама»).

XIV ғасырда исламның таралуына қатты көңіл бөлінді – Өзбек хан мен Моғолстан ханы Тоғылық-Темір билігі кезінде.

Мұсылман дініне кіріп, басына шалма тақпағандарға қатаң жаза қолданған хан – Тоғылық-Темір.

Қазақстанның байырғы тұрғындары аспан әлемін түсінді – «Көк тәңір».

Қуаңшылық жылдары қасиетті бұлақ басына ақ құйып, тәңірге сиынып, көктен жаңбыр сұрау ырым – «Тасаттық».

Тіл-көз тимес үшін балалардың мойнына тағылған зат – «Бойтұмар».

Киелі аң-құстың тісі, тырнағы, қауырсыны түрінде болып келген баланың мойнына тағылып келген зат – «Бойтұмар».

Қарахан мемлекетінің кезінде салынған сәулет өнерінің ескерткіштері –

Айша-бибі, Бабаджа қатын кесенелері.

XIV-XV ғасырларда салынған ірі архитектуралық құрылыс – Дәуітбек кесенесі.

Отырар қаласының Батыс жағында 3 км жерде орналасқан кесене – Арыстан баб кесенесі.

Ел аузындағы аңыз бойынша Арыстан баб өмір сүрді – VII-VIII ғ-да.

Арыстан баб кесенесінің құлап қалған күмбезін XIV ғ-да қайта салғызған – Әмір Темір.

XIV-XV ғасырлар аралығында Әмір Темірдің бұйрығымен салынған сәулет өнерінің тамаша үлгісі – Қожа Ахмет Яссауи кесенесі.

 

 

Қожа Ахмет Яссауи кесенесін салдырған – Әмір Темір.

Қожа Ахмет Яссауи кесенесі орналасқан қала – Түркістан.

Әмір Темір Қожа Ахмет Яссауи кесенесін салуға бұйрық берген жыл – 1397ж.

Қожа Ахмет Яссауи кесенесінде залдың ортасында тұрған тайқазан жасалды – 1399ж.

Төменарық кентінің солтүстік-батысында 8 км жерде орналасқан кесене – Көкксесене.

XIV-XV ғасырлар аралығында сәулет өнерінің басты ерекшеліктері – Алаша хан кесенесі, Жошы хан кесенесі.

Күмбездің қабырға сыртын әсемдеу ісінде қазақтың дәстүрлі ою-өрнегі кең қолданылған –

Алаша хан күмбезі.

XV ғ-ң екінші жартысында салынған, жартылай сақталған ескерткіш – Рабиға сұлтан Бегімнің кесенесі.

Қазақстан аумағында XIII-XIV ғғ. халық ауыз әдебиеті мен әдебиеті дамыған тіл –

Қыпшақ тілінде.

«Хұсрау мен Шырын» шығармасының авторы – Кутб.

Көккесене қай жерде орналасқан – Сығанақта.

XIV-XV ғасырлар аралығында Алаша хан кесенесі салынған өзен – Қаракеңгір.

Қазак хандығының құрылған уақыты. 1465-1466 ж.

ХV ғ-ң соңына карай қазақ хандығына енген калалар. Созак,Сығанақ.

Қазақ хандығының негізін қалағандар Керей, Жәнібек.

Керей мен Жәнібекті қарсы алған Моғолстан ханы Есен бұға

Қазақ хандығының құрылуы жәйінда айтқан тарихшы Мұхаммед Хайдар Дулати.

Қазақ хандығының құрылу қарсаңында наймандар мекендеген өңір Ұлытаудан Есілге дейінгі жерлер.

ХV ғ-да қалыптасқан саяси-тарихи жағдайлар ықпал етті қазақ ханының ұлттық мем-т болып құрылуына.

Қазақ халқының саяси бытыраңқылығын жойып мем-т етіп міндеті тиді Керей мен Жәнібексұлтандардың үлесіне.

Қазак хандығының құрылуына алғы шарттардың бірі Әбілқайыр хандығы мен Моғолстанның ішкі - сыртқы жағдайындағы оқиғалар.

ХV ғ-ң басьнда Ақ Орда мем-ті ыдырап оның кұрылды Әбілкайыр хандығы.

Қазақ хандығының бастапқы кезде алып жаткан жері Шу мен Талас өзендерінің аумағы Қазақ хандығының кұрылуы мен нығаюны мына жағдайларды токтатты ішкі феодалдық талас-тартыс.

Қазақ Хандығының құрылу кезіндегі халықтың өмірінде маңызды мәселеге айналды Сырдариябойындағы қалалармен қатынас жасау.

ХV ғасырдың екінші жар-ғы қазақ хандығының негізгі карсыласы Шайбани хан.

Қазақ хандығы үшін маңызды болған, Шайбани ұрпақтарымен талас-тартыстың негізі Сыр бойындағы калалар.

ХV ғ-ң аяғында Қазақ хандығының күш-қуатын, саяси беделін нығайтып әлемге танытты Сыр бойындағы қалалар.

ХV ғ-ң бас кезін қазақ хандығының тағына отырған Жәнібек ханның ұлы Қасым.

Бұрындык ханның билік құрған жылдары 1480-1511 ж.

Сығанақтан кейінгі қазақ хандығының астанасы Түркістан қаласы.

Қасым ханның билігі жүрген жоқ Қырғыздарда.

ХV ғас-да Қазақ хандығының эк-лық жағынан күшеюіне жол бермеуге ұмтылды Мұхаммед Шайбани.

Түркістан халқы қазақ саудагерлерімен ешкандай сауда келісімдерін жасамайтын болсын, олармен осы жерлердің тұрғындары арасында карым-қатынас болмасын",- деп жарлық шығарған - Мұхаммед Шайбани.

Шайбани ханның казақ жеріне шабуыл жасаған жылдары 1503,1505,1506 жылдар.

1510 жылы Шайбани хан Иран шахымен болған шайқаста қаза тапкан Шайбан. Моғолстан ханы Есен бұға кайтыс болған 1462 жыл.

Керей мен Жәнібек хандарға косылған адам саны 200 мың.

ХV ғасырдың 70 жылдарында қазақ хандарының басып алған жерлері