Сет Найманбаевтың « Салиха-Сәмен » поэмасы мен ғашықтық жырларындағы жігіт сипатын талдап жазыңыз.

Әсет Найманбаевтың шығыстық сюжеттерге, аңыздарға сүйеніп жазылған шығармасының бірі – «Салиха-Сәмен» дастаны. Дастанда негізгі оқиғаға арқау болған жас жігіттің бейнесі ерекше суреттеген..Ақын Салиха қызға ғашық болған Сәмен бейнесін ерекше сомдауына қандай оқиға арқау болды? Жігіт атаулыға тән сертке беріктік, аманатқа адалдық Сәменнің бойынан қалай көрінеді?Осы сауалдарға дастандағы оқиғаны негізге ала отырып, дәлелдер келтірейін.

Ясукей ханның жалғыз қызы Салиханың Сәменге ғашық болуы тегіннен – тегін емес екенін аңғару қиын емес.Себебі, «Жігітті жұрт мақтаған қыз жақтаған» дегендей, «сабырлы, терең ойлы, маңғаз» жігітті Салиха қыз сырттан таңдап, оған ықыласы ауады. Қиссада «жау десе жабырқанып жатпайтұғын таңдаулы батыр, ер-қолбасы» болған Сәменнің батырлығы жаумен шайқаста ғана емес, махаббат жолында, басын құрбандыққа тігуінен көрінеді. Қатігез ханның қаһарынан, халықтың сөзінен жасқанбайтын тәуекелге бел буып, жігіттің Салиханы алып қашқанынан қайтпас қайсар жігітке ғана тән мінезді көреміз. Ақын осылайша Сәменнің ерекше қасиетіне өзі сүйіне отырып, оқырманын да табындырады.Сәмен ерекше батырлығымен өз қатарластарынан оқ бойы озық тұрса, махаббат жолында да асқан ерлігімен, сертке беріктігімен дараланады. Дастанда Сәменнің ерлік істерін ақын өмір мен өлім арпалысы үстінде көрсетіп отырады. Ақынның Сәменнің ерлігін романтикалық пафоспен жырлауы оның тұлғалық сипатын аша түседі. Ауыр жараланып, айдалада қалған Сәменді өлдіге санаған Салиха хан әкесінің жазасынан құтылса да, өзін-өзі өлімге қиюы махаббаттың өлімінен де күшті екенін байқатады. Есін жиған Сәмен де өлімен жеңілмейтінін, ажалға бас имейтінін, рухының күштілігін көрсетіп, «алмас қанжарды қақ жүректен салып» ғашығының артынан кетеді. Берген серттің, айтылған уағданың ер азамат үшін орны биікте болатыны Сәменнің осы әрекетінен айқын көрініп тұр емес пе?

Қорытындылай келе, жігіттің бойынан табылуы керек асыл қасиеттер шығарманың өн бойынан көрінеді.Әсет Найманбайұлы қиссаларында дәріптелген жігіттер бойындағы адамгершілік, адалдық, имандылық, батырлық, сертке, махаббатқа беріктік сияқты құнды қасиеттер қазіргі жастарға үлгі етуге тұрарлық деп ойлаймын.

ЭССЕ

Балуан Шолақтың «Ғ алия» ө леңіндегі ғашықтық сезімін жеткізуде қолданған ақынның көркемдік тәсілдерін талдап жазыңыз

Балуан Шолақтың аты аталғанда еске түсетін бір есім бар.Ол – Ғалия. Ақынның ғашығына арнап шығарған әніне қатысты жиырмаға жуық сөз мәтіні бар. Сол мәтіндерден Балуан Шолақтың сүйіспеншілік лебі анық байқалады.

Сал-серілердің әнмен бірге айтылатын өлеңдері, көбінесе лирикалық сипатта болып келетіні сияқты Балуан Шолақтың «Ғалиясы» да махаббат сырын шертуге арналған.Ақынның бір ғана Ғалияға осыншама өлең арнауы ғашықтық сезімінің шексізсіздігін көрсетеді.Әйтсе де, ақынның қаламының шабытының шарықтауы болған Ғалия, расымене де қандай еді?

«Ғалия» әнін тыңдап отырғанда, өткір мінезді сұлу қыздың «нұр сипаты» көз алдыңа келеді. «Қаршыға төс, қаз мойын Ғалияжан» деп қыздың бейнесін эпитеттік метафорамен сипаттайды. Өлеңнің қайырмасында келіп, қайталанып тұратын «Ғалия – ау, бетіңнен, Әппақ қардай етіңнен» деген жолдардан сұлу қыздың нұр дидарын үздік теңеумен бейнелегені көрінеді. Осындай көркемсөз айшықтарын ақын өзінің арман – мұратын, іңкәр сезімін беру үшін шебер пайдалана білген деп ойлаймын. Ғашығының қол жетпес ерекше жан екенін өлеңдегі «айым да сен, күнім де сен» деген метафорамен жеткізсе, қыздың күлімдеп қараған көзқарасына «оң қабағы тартып» қуанатынын айтып, Ғалияны тоқсан құбылтып бейнелейді.

Сонымен қатар, халықтың тұрмыс ерекшелігіне тән көркем бейнелер де ақын өлеңдерінен орын алған. «Менің көңілім, Ғалия, дауаласын, Ауған түйе секілді бейімдесең» деген жолдар – қазақ ақынының аузынан ғана шығатын бейнелі теңеу.

Өлеңде сұлу қыздың өзіне ғана тән ерке қылығын «бір күн ауру, бір күн сау» деген сөздермен көрсете келе, ғашық жігітті сарсаңға салып қойған тәкәппар мінезін де бейнелейді. Ақын сүйгенінің бұл мінезіне ашуланбайды. «Бүйте берсең, жүйкемді құрытарсың» дей тұра, «қай қылығын қалқаның ұмытарсың» деп сол еркелігіне сүйсінгендігін байқатады. Алып жүректің Ғалияға арналған іңкәрлік сезімі ән – өлеңнің өн бойынан есіліп тұрады.

Қорыта келгенде, сүйгенін әнге қосу – сал-серілер мен әнші –ақындардың бір қыры десек, ақын Ғалия бейнесін көркем тіркестермен бейнелейді. Тағдыр екеуінің махаббатын баянды етпегенмен, кейінгі ұрпаққа өлмес мұра ретінде сырлы да сазды ән қалды. Бұндай әндер қазақ барда мәңгілік жасайды деген сенімдемін.

ЭССЕ