Шығындар түсінігі және оның түрлері. Изокоста

Шығындар – бұл кәсіпорынның сатып алған ресурстарына кеткен шығындар.

Шығындарды 4 топқа бөліп қарастыруға болады:

·материалдық

·материалдық емес

·объективті

·субъективті

Шығындардың негізгі 2 түрі бар:

Бухгалтерлік шығындар – белгілі бір қызметті жүзеге асыру үшін өтпелі тауарлардың төлемдері мен өндірістің ауыспалы факторлары үшін қажетті ақшалай шығындар.

Экономикалық шығындар – барлық жұмсалған ресурстардың ең тиімді жолымен алынатын табыстың шамасына тең.

Эш – Бш =аеш(айқын емес шығындар немесе альтернативті шығындар)

Альтернативті шығындар осы ресурстарды қолдануын басқа төмен альтернативалардың ең жақсысын қолданудың құны.

Эш =Бш+аеш(аш)

Альтернативтік құн – берілген бір кәсіпорынға(жобаға) ақша салудың альтернативтік құны егер бұл іске салынғада алынатын мүмкін болатын ең үлкен пайдамен анықталады.

Шығындар бағалылығының 2 критерийі бар:

·игіліктің пайдалылығы

·құн

Шығындардың 3 құрылымын қарастырады:

1.жалпы

2.орташа

·шекті

Жалпы шығындар.

Жалпы тұрақты шығындар(TFC) – бұл өнім шығару көлемінің өзгеруімен байланысты өзгермейтін шығындар.

FC=PK*K

FC - амортизациялық төлемдер, жол төлемі, тұрақты салық, сақтандыру төлемдері, дербес басқарудың жалақысы ж/е т.б.

Жалпы өзгермелі шығындар(TVC) – бұл өндіріс көлеміне пропорционалды түрде өзгеретін шығындардан тұратын шығындар.

VC=PL*L

VC – жалақы, шикізат пен материал құны, транспорттық шығын және т.б.

Жалпы шығындар: TC=FC+VC

Орташа шығындар.

Орташа шығын – бұл өнімнің бір данасын шығаруға кеткен шығын.

AFC=TFC/Q(орташа тұрақты шығындар)

AVC=TVC/Q(орташа өзгермелі ш.)

ATC=TC/Q(орташа жалпы ш.) ATC=AFC+AVC

Шекті шығындар.

Шекті шығындар – өнімнің қосымша данасын шығаруға кеткен шығын. Бұл фирма өнімінің бір бірлікке көбеюін көрсететін шығындар.

MC=ΔTC/ΔQ(шекті шығындар)

MFC=ΔFC/ΔQ(шекті тұрақты ш.)

MVC=ΔVC/ΔQ(шекті өзгермелі ш.)

Изокоста – капитал мен еңбектің жалпы шығындары бірдей болатын әртүрлі комбинацияларын көрсетеді.

TC=PK*K+PL*Lmin (изокостаның жалпы теңдеуі)

ΔK/ΔL= - PL/PK (изокостаның көлбеулігі)

Изокостаның графигі:

Изокоста графигінің өзгерістері:

Ысқа уақыт мерзімдегі шығындар. Ұзақ уақыт мерзімдегі шығындар

Әдетте уақыт мерзімі қысқа және ұзақ мерзім болып бөлінеді. Ұзақ мерзімде шығындардың барлығы өзгермелі болады.

Қысқа мерзімді кезеңдегі шығындардың өзара қатынастары келесідей қағидалар бойынша анықталады:

1. Өнім шығару көлемі артқан сайын шектік шығындар ең алдымен кемиді де одан кейін шексіздікке дейін өсе береді:

 

2. Өнім шығару көлемі өскен сайын тұрақты орташа шығндар кемиді:

3. Орташа шығындар мен орташа айнымалы шығындардың әрқайсысы парабола бойынша өрнектеледі де, олардың міндетті түрде минимум мәндерә болады:

4. Орташа шығындардың мәндері минимум олардың шекті шығындары қисығымен қиылысу нүктелерінде болады:

C                MC    ATC

      AVC

 

 

      AFC

  Q