Ылымныңқұрылымыжәнеатқаратынфункциялары

Обьективтіжаратылыстыңфилософиялықтүсінігітабиғат, қоғамжәнеадамдықамтиды. Соғанбайланыстыобьективтіжаратылыстыңосыүшэлементінебілімніңүшсферасынақтықарастырылады.

Жаратылыссферасынажәнезерттелетінақиқатдүниеніңтүрінебайланыстығылымибілімніңүшбағытынанықтауғаболады: жаратылыстану- табиғаттуралыбілімжүйесі, қоғамтану-қоғамдықөмірдіңтүрлеріменформаларытуралыбілімжиынтығы, соныменқатарадамзаттыойлауқабілетібаржандызатретіндеқарастыратынойлаубілімдерініңжүйесі,

Табиғаттуралыбарлықбілімжиынтығыжаратылыстануарқылықалыптасады. Оныңқұрылымытабиғатлогикасыныңнақтыкөрінісііспетті. Жаратылысғылымдарыныңбілімжүйесіорасанзоржәнеәралуан.

Мұндазаттарменолардыңқұрылысы, заттардыңқозғалысыменәрекеттесуі, химиялықэлементтерменқосылыстар, тіріматерияментіршілік, ЖержәнеКосмостуралыбілімжүйесіенеді. Жаратылыстанудыңосыобьектілеріненіргеліғылымижаратылыстанубағыттарыбастауалады.

Денелер, олардыңқозғалысы, олардыңәртүрлідеңгейлердегіпайдаболуформаларыменайналымдарыфизикалықғылымибілімніңзерттеуобьектілеріболыптабылады. Іргелісипатыбойыншаоларжаратылыстанудыңнегізінежатадыжәнебасқадабілімсалаларынқамтиды.

Химиялықэлементтер, олардыңқасиеттері, айналымдарыменқосылыстарыхимиялықбілімжүйесіндекөріністабады. Физикалықбілімжүйесіменкөбірекбайланыстыболғандықтан, аралықпәндердіңтобы- физикалықхимия, химиялықфизикатағыбасқапайдаболды.

Биологиялықбілімдертіршіліктуралыбілімтобынқамтиды, олардыңзерттеуобьектілеріклеткаменклеткаданпайдаболғанбарлықағзалар. Биологиялықбілімніңнегізінезат, химиялықэлементтертуралыбілімжатады. Жоғарыдаайтылғандаймұндадааралықпәндер, атапайтқанда, биофизика, биохимиятағыбасқадамиды.

ЖерКүнжүйесінеенетінбірпланетаесебіндегеологиялықбілімдердіңзерттеупәніболыптабылады. Оларбіздіңпланетамыздыңқұрылысымендамуынзерттейді. Басқағылымдартобыменбірлесуарқылыгеохимия, геофизика, палеонтологиясияқтыжаңасалаларпайдаболды.

Өтеертеденберідамыған, соныменқатарғылымдағыжаңабағыттардыңдақатарынажататынбілімжүйелелерініңбіртобы-космологиялықбілімдер, олардыңзерттеупәні – Ғаламшар. Космология – космостықобьектілердегіжағдайларменөзгерістердізерттейді.

Ғылымибілімніңтағыбіріргелібағыты – қоғамтану. Оныңпәніболыпқоғамдыққұбылыстарменжүйелер, құрылымдар, жағдайларпроцестертабылады, қоғамдықғылымдарқоғамдықбайланыстарменқатынастардыңжекетүрлеріменбарлықжиынтығытуралыбілімбереді.

Өзініңсипатыбойыншақоғамтуралығылымибілімдерсантүрлі, оларжалпыүшбағытбойыншатоптастырылған: зерттеупәніқоғамболыптабылатынәлеуметтікбағыт; халықтыңеңбегін, меншіктікқатынасты, қоғамдықөндірісті, айырбасты, таралудыжәнеосыларғанегізделгенқоғамдыққатынастардызерттейтінэкономикалықбағыт; соныменбіргемемлекеттік-құқықтыққұрылымдардыжәнеқоғамдықжүйелердегіқатынастардыпәніретіндеқарастыратынмемлекеттік-құқықтықбілімдербағыты.

Ғылымибілімніңүшіншііргелібағытынадамжәнеоныңойлаужағдайытуралығылымижүйеқұрайды. Адамзатжан-жақтыаспектілердеқарастырылып, көптегенғылымсалаларыарқылызерттеледі. Ондай ғылым салаларына – гуманитарлық ғылымдар (психология, логика тағы басқа) және математика жатады.

Аталған негізгі ғылыми бағыттармен қатар, ғылымның өзін зерттейтін ғылыми салаларды жеке топқа жатқызуға болады. Ғылымның бұл салалары ХХ ғасырдың 20-шы жылдарында пайда болды және бұл өз бетінше ғылымның адамзат өміріндегі рөлі мен маңызын анықтай алатын дәрежеге көтерілгенін білдіреді. Ғылымтану қазіргі кезде өз бетінше, тез дамып келе жатқан ғылыми пән болып саналады.

Ғылым, білімнің құрылысын анықтай келе біз ғылымға толық анықтама бере алатындай мүмкіндікке жеттік. Сонымен, ғылым дегеніміз – арнаулы қоғамдық қызмет нәтижесінде алынып, дамыған және қолдану барысында қоғамның тікелей тәжірибелік күшіне айналған обьективті шындықтың динамикалық жүйесі.

Ғылыми-білімнің құрылымымен ғылым атқаратын функциялар тығыз байланысты. Олар бірнешеу:

1) түсіндіру-табиғат обьектілері мен табиғат құбылыстарының мәнін ашып, түсіндіру;

2) жүйелеу-жиналған фактілік материалдарды сұрыптап, бір жүйеге енгізу;

3) суреттеу-қоршаған жағдайдың байланыстары мен қасиеттерін көрсету;

4) болжам жасау – дәл қазіргі кезде жүріп жатқан процестердің даму дәрежесін есепке ала отырып, болашаққа болжам жасау;

5) қортынды жасау – табиғаттағы болып өткен, қазіргі кезде жүріп жатқан және болашақта күтілетін процестерді есепке ала отырып, ғылыми негізде қорытынды жасау;

6) жаңалық ашу-табиғаттың жаңа заңдарын ашу, жаңа ғылыми гипотезалар шығару;

7) өндірістік-тәжірибелік бағыт беру-алған білімді өндірісте, әлеуметтік басқаруда және тағы басқа салаларда қолдану мүмкіндігі;

8) дүниетанымдық – алған білімді әлемнің обьективті картинасымен байланыстыру.

Адамзат өз тарихында сипаты бойынша сан алуан білімдерді жинақтады, ғылыми білім – сол білімдердің тек бір түрлі ғана болып саналады. Сондықтан ғылымға қойылатын критерийлерді білу өте қажет.